Mavzu: tilshunoslik fanining obyekti, predmeti, vazifalari. Jizzax-2023

 
Umumiy - tilshunoslik fani doirasida tilning tabiati va mohiyati, 
til va tafakkur, til va nutq, tilning tarkibiy tuzilishi, til tizimini anglash, 
tilning paydo boʻlishi va rivojlanishi, yozuvning paydo boʻlishi, 
tillarning morfologik (tipologik) va genealogik tasnifi, tillarni ilmiy 
oʻrganish metodi, tilda shakl va mazmun kabi muammolar urganiladi. 
Bulardan til va nutq, tilni tekshirish metodi, tilda shakl va mazmun 
muammolari "Umumiy tilshunoslik" fani nomi bn, krlgan muammolar 
esa "Tilshunoslikka kirish" fani nomi bilan boglik. Umumiy 
tilshunoslikning tarkibiy qismi hisoblangan tilshunoslikka kirishda til 
haqida boshlangich maʼlumotlar beriladi, tilshunoslikda qoʻllanadigan 
asosiy ilmiy termin va tushunchalar bilan tanishtiriladi, tilshunoslikning 
asosiy qismlarini va xususiy tilshunoslikda urganiladigan masalalarni 
uzlashtirish uchun nazariy asos beriladi. Yukrridagilarga koʻra 
"Umumiy tilshunoslik" terminini keng va tor maʼnolarda tushunish 
toʻgʻriroq buladi. Umumiy tilshunoslik tilshunoslikning boshqa 
ijtimoiy fanlar (mas, adabiyotshunoslik, falsafa, tarix, arxeologiya, etn., 
psixologiya) hamda tabiiy fanlar, xususan, biologiya va matematika 
bilan aloqasini ham o’rganadi. 
 Mikrolingvistika bu – kichik tilshunoslik, demakdir. U tilning faqat 
ichki, ya’ni fonetik, leksik va grammatik tuzilishini o’rganadi. 
Makrolingvistika - esa katta tilshunoslikdir, u tilni boshqa fanlar 
bilan qo‘shilib o‘rganadi. 
 
Til - Bu boshqa odamlar bilan aloqa qilish uchun 
foydalanadigan o'ziga xos belgi tizimi. Til tufayli bir kishi universal 
vositasi bor, ularsiz inson jamiyatini rivojlantirish mumkin emas. 
Fonetik, leksik, grammatik vositalar tizimi, bu fikrlar, his-tuyg'ular, 
irodalar ifodasi, irodalarning eng muhim vositalariga xizmat 
qiladigan vositadir. 
Tilning - paydo bo`lish masalasi - til qachon va qayerda paydo bo`lgan, 
dastlab nechta til bo`lgan, u yoki bu tillar qanday bo`lgan va shu kabi 
savollarga hali ilmiy asoslangan mukammal javob topilgani yo`q. Bu 
xususda ilmiy taxminlar mavjud, xolos. Ba`zi olimlarning fikricha, til 
taxminan besh yuz ming yillar ilgari paydo bo`lgan. Ma’lumki, til boshqa 

---

7 
narsa va hodisalar singari o`zgaruvchandir. Shunday ekan, besh yuz ming 
yil ichida tillarda qanday o`zgarishlar sodir bo`lganini tasavvur qilish, uni 
ilmiy, ham amaliy, ham nazariy nuqtayi nazarlardan o`rganish mumkin 
emas. Til taraqqiyotining yozuv paydo bo`lishidan avvalgi holati biz uchun 
qorong`idir. Biz faqat yozuv paydo bo`lgandan keyingi davrda ro`y bergan 
til taraqqiyoti to`g`risida yozma yodgorliklardan foydalanib, fikr 
yuritishimiz mumkin. Lekin yozuv paydo bo`lgandan keyingi tilni o`rganish 
tilning paydo bo`lishi to`g`risidagi muammoni yoritishga imkon bermaydi.