Mavzu: timss xalqaro baholash dasturi mazmun va mohiyati Reja

Ta'lim rejalashtirish darajasiga oid birinchi guruh quyidagi masalalarni o'z ichiga oladi:
- matematik va tabiiy fanlarning maqsad va mazmunini aniqlashda mamlakatlar o'rtasidagi farq nimada?
- matematik va tabiiy fanlar ta'limining maqsadlarini aniqlash va mazmunini ishlab chiqishda nima hisobga olinadi?
- mamlakatlarda matematik va tabiiy-ilmiy fanlar bo'yicha ta'lim dasturlarini yaratish jarayonida yaxlit ta'lim tizimining qanday tavsifi, ayrim maktablar va o’quvchilarning qanday xususiyatlari ko'rib chiqiladi va hisobga olinadi?
Ta'limning rejalashtirilgan darajasi ijtimoiy konteksti jamiyatning ta'lim bilan bog'laydigan maqsadlari, kutiladigan natijalari va qadriyatlari, y’ni maktabning ijtimoiy buyurtmasini shakllantiradi. Muayyan fanga nisbatan rejalashtirilayotgan ta'lim darajasi quyidagicha ifodalanishi mumkin: "Mazkur fan doirasida o’quvchilar nimani o'rganishi mumkin?"
Ma'lumki, mamlakatlarda matematik va tabiiy-ilmiy ta'limning rejalashtirilgan maqsadlari va mazmuni o'quv rejalari, dasturlari va boshqa rasmiy hujjatlarda o'z aksini topgan. Ular shuningdek, darsliklar va o'quv qo'llanmalarida, imtihonlar va o'qituvchilar malakasini oshirish kurslarida amalga oshiriladi.
TIMSS tadqiqotida ta'limni rejalashtirish darajasi o'qitish mazmuni, faoliyati va o’quvchilar o'rtasidagi munosabatlar nuqtai nazaridan tavsiflangan. Xuddi shu yondashuv matematik va fan ta'limi maqsadlari va mazmunini aniqlashda TIMSSda ishtirok etgan ko'plab mamlakatlarda qo'llanilgan. Shuning uchun, bu mamlakatlarni taqqoslashda ishonchli natijalarga erishish uchun yaxshi asos edi.
TIMSS tadqiqotida qo'llaniladigan yondashuvning tavsifi har bir o'quv tsikli uchun ishlab chiqilgan bir qator hujjatlarda keltirilgan "Curriculum Frameworks for Mathematics and Science" (Robitaille et al., 1993 − Matematika va fan uchun o'quv dasturlari" (Robitaille va boshqalar, 1993) ushbu seriyadagi birinchi hujjat edi.
Ta'lim amalga oshirish darajasi bilan bog'liq ikkinchi guruh masalalariga quyidagi jihatlar kiritilgan:
- O'quvchilar matematika va tabiiy fanlarni o'qitishda qanday imkoniyatlarga ega bo’ladi?
- Dunyoning turli mamlakatlarida matematika va tabiiy fanlarni o'qitish amaliyotida qanday asosiy farqlar mavjud?
- Ushbu farqlarni qanday omillar aniqlaydi?
Ta'limni amalga oshirish darajasi bevosita o'qituvchi tomonidan sinfda olib boriladigan o'quv jarayonida rasmiy yo’naltirilgan hujjatlar: dastur va darsliklar bilan tavsiflanadi, ya'ni ta'limning rejalashtirilgan darajasi belgilanadi. Biroq, bu hatto markazlashtirilgan ta'limni boshqarish sharoitida ham mos kelmaydi. Buning sababi, ta'lim mazmuni o’quvchi oldida jamiyat va ta'lim tizimi tomonidan belgilanadigan shaklda emas, balki o'qituvchini talqinida paydo bo'ladi, bu erda uning bilimlari, tajribasi, qiziqishlari va boshqalar katta rol o'ynaydi.
Ta'limni amalga oshirish darajasini o'rganish quyidagi savollar doirasiga qaratilgan: "O'qitishni kim amalga oshiradi?" va "O'quv jarayoni qanday tashkil etilgan?". Ta'kidlash joizki, lokal darajada o’qitishning tashkiliy tizimiga ko'plab omillar: maktab va uning atrofi, o'quvchilar oilasi va boshqalar katta ta'sir ko'rsatadi. TIMSS tadqiqotidagi ushbu ta'sir o'quvchilar, o'qituvchilar va maktab ma'muriyati uchun maxsus ishlab chiqilgan anketalar yordamida aniqlandi.
Ta'limni rejalashtirish va amalga oshirish darajasini taqqoslash yakunida, shuningdek, ta'lim mazmuni, o’quvchilar faoliyati va ularning o'zaro munosabatlari atamalarida tavsiflangan.
Ta’limning erishilgan darajasini aks ettiruvchi uchinchi guruh savollar quyidagi ko’rinishda taqdim etiladi:
- Matematika va tabiiy fanlarni o'qitish jarayonida o’quvchilarda qanday bilim, ko'nikma va munosabatlar shakllantiriladi?
- O’quvchilarning o'quv muvaffaqiyatlari bilan o'quv jarayonida bilimlarni egallash imkoniyatlari o’rtasida qanday bog'liqlik bor?