Mavzu: Yadro yemirilishlar. Reja: Kirish Asosiy qism

Mavzuning dolzarbligi. Atom yadrolarining klaster yemirilishlari
yadro 
fizikasi sohasida erishilgan yutuqlar hozirgi zamon fan rivoji uchun muhim 
jabhalardan biri hisoblanadi. Atom yadrolarining yemirilishlarida va klasterlar 
ishtirokidagi yadro reaksiyalari natijasida katta miqdordagi energiya va yangi 
kimyoviy elementlar hosil bo’ladiki, ularni tabiiy sharoitlarda hosil qilib bo’lmaydi. 
Kalster 
yemirilash 
natijasidan 
paydo bo‘lgan elementlarning asosiy 
xarakteristikalarni o‘rganish mumkin 

---

Kurs ishi ning maqsadi Yadro fizikasi sohasidagi oxirgi yillarda erishilgan 
yutuqlar bilan tanishish, klaster yemirilishlar misolida yadro fizikasi sohasidagi 
olingan natijalardan muvofiq bo’lish va natijalarni umumlashtirish. 
Tadqiqotning vazifasi: 
- α – yemirilish haqidagi zamonaviy tasavvurlar bilan tanishish. 
- Yadrodagi klasterlar ishtirokidagi yadro reaksiyalari va yemirilishlar 
klassifikatsiyasini o’rganish. 
 

---

Asosiy qism 
1. Klaster yemirilashlar 
Hozirgi vaqtda eksprimental ravishda 
Fr
221
dan 
Am
241
gacha bo`lgan yigirma 
beshta yadro aniqlangani, ular asosiy holatdan
C
14
,
,
20
O
Ne
24
,
Ne
26
,
Mg
28
,
Mg
30
,
S
32
va
Si
34
(2.1.1)
tipdagi klasterlarni chiqaradi. 
Hosilaviy yadro va uchib chiqayotgan klasterlarning nisbiy harakat 
energiyalari 28 dan 94 
B
M 
gacha o`zgaradi va barcha hollarda potensial to`siq 
balandligidan kichik bo`ladi. Barcha tadqiq qilingan klaster radioaktiv yadrolar o`z 
navbatida α-yemirilish yadrolardir. 
Eng qiziq jihati shundaki, vaqt birligi ichida ular klaster yemirilish ehtimolligi
kl

α-yemirilish ehtimolligiga nisbatan uchib chiqayotgan klaster massasi 
oshishi tartibida kamayadi va
9
10
−
dan 
16
10
−
diapazonida yotadi. Bunday 
nisbatlarning bunchalik kichik qiymatlari radiaktivlikning boshqa
ko`rinishlari uchun oldin analiz qilinmagan va bu natijalar klaster yemirilishini
kuzatganlarning rekord natijalarga erishganlikalridan dalolatdir. 
Hozirgi kunda atom yadrolarining klaster yemirilish dinamikasini 
o`rganayotganda ikki xil yondashish bor. Bu yondashuvlar ma`lum chegaraviy 
hollar sifatida qaralmoqda. 
Birinchi yondashishda klaster yemirilish chuqur to`siq osti massalar bo`yicha 
asimmetrik sponton yemirilishdir. 
Bunda ona yadro “a” holatdan o`z shaklini o`zgartira borib oraliq holat 
bo`lmish “b” dan o`tadi.
Bunday qayta qurish gidrodinamik modelning umumlashmasi bo`lgan 
yadrolarning kollektiv modellariga asoslanadi. Bunday yondashuv hozirgi kunda 
klaster yemirilishning nozik xarakteristikalarini aniqlashda

---

qiyinchiliklarga duch kelmoqda. 
Klaster radiоaktiv yadroning kvazi bo`linish modelidagi evolyutsiyasi. 
Ikkinchi yondashuv α-yemirilish nazarioyasi bilan o`xshash. Bu holda oxirgi holatda 
oraliq holatni chetlab o`tiladi. Bu holda (1.4.2)-formula λ = 2νW
if
P tilida klaster 
shakllanishining ehtimolligi 
if
W
tushunchasidan foydalanadi. 
Ikkinchi yondashuvning yutug`i shundaki, α-yemirilish kabi klaster
yemirilishda ham Geyger – Hettol (1) qonuni ishlatildi. Bu qonun yarim
yemirilishning klaster davri 
2
1
T
va energiya Q ni o`zaro bog`laydi. Bu faktni 2.1.2-
chizmada ko`rish mumkin.