Mavzusida sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarni tashkil qilish metodikasi

1.2. Boshlangi’ch sinflarda vatanparvarlik ruhida tarbiyalash ijtimoiy-psixologik muammo sifatida
An’analar xalqning aniq tarixiy asosi bilan belgilanadi, ularni o’z-o’zidan bir xalqdan olib ikkinchi xalqqa singdirib bo’lmaydi. Har bir xalqning, har bir millatning o’z an’analari mavjuddir. Ularning ba’zilarida umumiylik ham bo’lishi mumkin. Masalan: Jangovar an’analar ko’p davlatlar armiyalarida harbiy bilimni egallash, o’z kasbini sevish kabi mehnat an’analaridan iboratdir.
Ikkinchi Jaxon urushi davrida dushman bosib olgan yerlardan ko’chirib keltirilgan oilalarga ko’rsatilgan yordamni misol qilib ko’rsatish mumkin. Minglab insonlar bu yerda o’z tinchligini topdi, ko’pchilik uchun O’zbekiston ularga Vatan bo’lib qoldi. O’zbek oilalarida ota-onalarini yo’qotgan bolalar tarbiyalana boshladilar. Poytaxtimizning xalqlar do’stligi maydonida temirchi Shomaxmud ota va uning xotini Baxri ayaga yodgorlik haykali Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev tomonidan qayta o’rnatildi.
Ushbu vatanparvar insonlar 14 turli millat bolalarini farzand qilib olib, o’z bag’rilarida tarbiyaladilar.
O’zbekiston yurti ya’ni xalqi nonni juda ham e’zozlaydi va qadrlaydi. Yoshu qari yerga non tushsa darhol olib, uni ko’ziga surtadi. Vatan ham non kabi bizning millatimiz uchun muqaddasdir.
Vatanparvarlik deganda esa yana quyidagilarni anglash joiz:
-o‘z xalqini, tarixini yaxshi bilish va u bilan fahrlanish:
-qadimiy obidalar, mislsiz imoratlar, ajdodlar yaratgan moddiy va ma’naviy me’roslarni ko‘z qorachig‘iday asrash va avlodlarga taqdim etish:
-xalqimizning, ajdodlarimizning go‘zal va ma’noli urf-odatlar, rasm-rusm va udumlarni qadrlay bilish, ularni davom ettirish:
-ajoyib vatandoshlar - ajdodlar nomi bilan, ularni ulug‘ ishlari, ijodlari bilan fahrlanish, ularni ishlarini davom ettirish, ularga munosib voris bo‘lish:
-shunday ajoyib xalqqa, yurtga, uning boy tili va madaniyatiga mansubligi bilan fahrlanish:
-turon zaminni himoya qilib, tomirdan ohirgi qoni qolguncha dushmanga qarshi kurashgan bahodirlarni, ayovsiz janglarda halok bo‘lgan qahramonlarni yod etish:
-asrimizning 20-50 yillari va nihoyat 80- yillarida xalqimiz, millatimizga qarshi uyushtirilgan qatag‘onlarda qamoq va surgin a’zoblarni boshdan kechirgan va halok bo‘lgan minglab millatimiz o’glonlarini unutmaslik;
-bu aziz va go‘zal vatanimizda yuksak e’tiqod bilan yashash unga hamisha sadoqatli bo‘lishdir.
Vatanparvarlik hammamizning o‘z ishimizga mas’uliyat bilan qarash, vatanning boyliklarini ko‘z qorachig‘iday asrash, boyliklariga boylik qo‘shishga o‘z ulushimizni qo‘shish uni fan cho‘qqilari sari intilish va boshqalardir.
Harbiy vatanparvarlik bir so‘z bilan aytganda o‘z ijobiy ishlarimiz, bunyodkorlik harakatlarimiz bilan uning kuch-qudratiga, gullab yashnashiga imkon darajasida hissa qo‘shish:
-ona yurtimizda tinchlik, barqarorlikni va osoyishtalikni saqlashga intilish harbiy vatanparvarlikning belgisidir.
-harbiy vatanparvarlik-xalqaro munosabatlari vatan, millat manfaatlarini birinchi o‘ringa qo‘yishdir¹.
Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev va O‘zbekiston davlatining eng ulug‘vor hamda insonparvar g‘oyalaridan biri – ichki va tashqi tinchlik siyosatidir. Inson tug‘ilgan ekan, u yashashi kerak. Yashash uchun tinchlik zarur, demak, davlatimizning tinchlik siyosati insonparvarlik siyosati mazmuni bilan yo‘g‘rilgan.
Hozirgi paytda harbiy vatanparvarlik tarbiyasining mazmuni va jarayoni Respublikamizning o’quv muassasa ta’lim tizimi yangilanishi bilan mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi jadallashuvi, Vatan himoyasidagi insoniy omillar o’rnining o’sib borishi va jangovar mehnat tashkilidagi keskin o’zgarishlari bilan yuzaga kelgan an’analar bilan boyib bormoqda.
Harbiy vatanparvarlik tarbiyasining eng asosiy vazifalari:
- Yoshlarda Vatanga muhabbat;
- O‘zbekiston Qurolli Kuchlariga xurmat va sadoqat;
- Ajdodlarimizning mehnat va an’analariga sodiqlik;
- Vatan mustaqilligini qo’lda Qurol bilan himoya qilishga doimiy shaylik;
- Yoshlarda harbiy kasblarga, Qurolli Kuchlar safida xizmat qilishdek sharafli burchga qiziqish uygotish kabi vazifalardan iborat.
Harbiy vatanparvarlik tarbiyasining bosh vazifasi mustaqil, o’z yo’lidan rivojlanayotgan Vatanimiz uchun, g’urur, Qurolli Kuchlarga nisbatan muhabbat, jangovar va mehnat urf-odatlarimizga sadoqat, harbiy mehnatga hurmat hissini har taraflama rivojlantirish, ozodlik va mustaqilligimizni, qo’limizdagi qurol bilan muhofaza qilishga doimiy tayyorlikni shakllantirish, o’z fuqarolik burchini ado etishdir.

II.BOB. “VATAN OSTONADAN BOSHLANADI” MAVZUSIDA TARBIYAVIY TADBIR O’TKAZISHNING USUI VA SHAKLLARI

2.1. Tarbiyaviy tadbirlar haqida tushuncha

O’zbekiston Respublikasining istiqlolga erishuvi hamda o`z mustaqil siyosiy,

iqtisodiy va ijtimoiy yo`liga ega boiishi xalq xo`jaligining turli sohalarida, jumladan xalq ta'limi tizimida ham o`sib kelayotgan yosh avlod taiim-tarbiyasi bilan boo`liq jarayonni qayta ko`rib chiqishni taqozo etmoqda.

Hozirgi paytda fan va madaniyatning eng so`nggi yutuqlari asosida kelajagimiz boigan yosh avlodni hayotga tayyorlashning samarali shakl va uslublarini izlash nihoyatda zarur.
Ertangi kuning egalari bo`lgan yoshlarni vatanparvarlik, milliy g`urur va iftixor ruhida tarbiyalash eng dolzarb masaladir. Chunki vatan kelajagani yoshlarsiz tasawur qilib bo`lmaydi. Shuning uchun kelajak avlodni har tomonlama yetuk, barkamol insonlar qilib tarbiyalash ishi Prezidentimiz va davlatimiz rahbariyatining olib borayotgan ishlarida eng muhim vazifa bo`lib turibdi.
Yosh avlodni O’zbekistonimiz tarixi, uning boy madaniy me'rosi, respublikamiz ramzlariga sadoqat ruhida tarbiyalash, shunday Vatanda yashashdan faxrlanish tuyg’uni shakllantirish bizning sharafli burchimizdir. Buning uchun har bir darsda vatanparvarlik tuyg`usini shakllantirishga yordam beruvchi omillardan mohirona foydalanish, shaxsni o`zligini anglashga, xalq baxt-saodati uchun kurashuvchi qilib tarbiyalash, ularni halol mehnatga o`rgatish darkor.
Hozirgi paytda fan va madaniyatning eng so`nggi yutuqlari asosida yosh

avlodni hayotga tayyorlashning samarali shakl va uslublarini izlash nihoyatda

zarurdir. Ayniqsa o`smirlar orasida axloqiy va ma'naviy jihatdan tarbiyaviy ishlarni kuchaytirish muhimdir.

Maktab va maktabdan tashqari ta'Iim muassasalarida tarbiyaviy tadbirlarni tashkil etishda (o`qituvchilar, sinf rahbarlari, ma'naviy-ma'rifiy tarbiya ishlari bo`yicha direktor o`rinbosarlari, bolalar yetakchilari va boshqalar) jamoasi oldida o`quvchilarga umuminsoniy axloq qoidalari asosida hayot kechirishni o`rgatishdek muhim vazifa turadi.

Tarbiyaring asosiy vazifasi - shaxsning aqliy, axloqiy, erkin fikrlovchi v: jismoniy rivojlanishi hamda uning qobiliyatlarini har tomonlama jchish uchun keng imkoniyat yaratishdir.

Xullas, carbiyaning negizida quyidagilar yotadi:
- yoshlarni erkin fikrlashga tayyorlash, hayot mazmunini tushunib oiishiga ko`maklashish, o`z-o`zini idora va nazorat qj.<sup>1</sup>a bilishini shakllantirish, o`z shaxsiy turmushiga maqsidli yondashuv, ularda reja va amal birligi hissini uyo`otish;
- o`quvchilarni milliy, umuminsoniy qadriyatlar, Vatani-mizning )oy ma'naviy merosi bilan tanishtirish, madany hamda dunyoviy bilimlarni egallashga bo`lgan talablarini shskllantirish, malaka hosil qildirish va estetik tushunchalarini shak'-antirish;
- harbir o`smirning bilimdonligini va ijodiy itikoniyatlarini aniqlab, jlarni rivojlantirish. Inson faoliyatini tirli sohalarga yo`naltirish, bolalar ijodkorligi, iqtidorini yuzag chiqarish va yanada qo`llab-quvvatlash uchun shart-sharoit hoz lash;
- insorparvarlik odobi me'yorlarini shakllaiirish (bir-birini tushunish, mehribonlik, shafqatlilik, irqiy va mill/ kamsitishl^a toqatsizlik), muomala odobi kabi tarbiya vositari (doh^qlikka, yolo`onchiik, tuhmat, chaqimchilikka tqatsizlik) keng qo`llanishi lozim.
-vatanparvarlik, dunyoviy fikrlas, jamiyatimizda yashayotgan odamlar bilan o`zaro munosabat-muloqotni o`rganish, o`z xalqi, davlati himoyasi uchun hamisha shay bo`lib turish, O’zbekiston Respublikasi va boshqa davlatlarning ramz-lariga hurmat bilan qarash, yosh avlodni O’zbekiston Konsti-tutsiyasiga, Bayrog’iga, Gerbiga, Madhiyasiga, Prezidentiga sadoqatli qilib tarbiyalash;
- qonuniy jamoa axloqi va turmush qoidalariga hurmat bilan qarashni tarbiyalash,

shaxsning noyob qirralarini belgilovchi fuqarolik va ijtimoiy mas'uliyat hislarini rivojlantirish, o`zi yashayotgan mamlakatning ravnaqi, insoniyat taraqqiyotini barqaror saqlab qolish uchun fidoyilik, ekologik ta'lim-tarbiya;

- mustaqil davlatimiz - O’zbekiston Respublikasining ichki va tashqi siyosatiga to’g’ri va xolisona baho berishga o`rgatish. Uning tinchliksevarlik, demokratiya va boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik, oshkora-ochiq tashqi siyosatiga va o`z xalqining turmush darajasini oshirishga yo`naltirilgan, fuqarolarni ijtimoiy himoya qiladigan ichki siyosatini to’g’ri tushuntirish kerak;
- turmushda eng oliy qadriyat hisoblanmish mehnatga ijodiy yondashish fazilatlarini shakllantirish;
- sog’lom turmush tarziga intilishni tarbiyalash va rivojlantirish, munosib oila sohibi bo`lish istagini shakllantirish;

- yoshlarimizni erkin mustaqil fikrlashga o`rgatish. Tarbiyaning asosiy tizimi quyidagicha bo`lishi lozim :

- tarbiyalanuvchi shaxsini oliy ijtimoiy qadriyat deb tan olish, har bir bola, o`smir va yosh yigit-qizning betakror va o`ziga xosligini hurmatlash, uning ijtimoiy huquqi va erkinligini e'tiborga olish;
- yoshlarda istak va imkoniyat muvofiqligi tuyg’uni qaror toptirish; - milliylikning o`ziga xos ao`analari va vositalariga tayanish;
- shaxslararo munosabatlarda insonparvarlik, pedagoglar va o`quvchilar o`rtasidagi bir-biriga hurmat munosabatlari, bolalar fikriga e'tibor qilish, ularga mehribonlarcha munosabatda bo`lish.

Amalda tarbiyaviy jarayonning yaxlit va uzluksiz ishiga turli yoshdagi bolalarni qamrab olishga alohida ahamiyat berish lozim.

O`smir yigit va qizlar nafaqat boio`usi katta hayotga tayyorgarlik ko`radilar, balki ana shu haqiqiy hayot bilan yashaydilar.

Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar o`quv-chilaming qiziqishi, istaklari, xohish va ehtiyojlariga suyangan holda, ulaming darsdan bo`sh vaqtlarida o`quv-tarbiya jarayonini toidiradi. U o`quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini,

tashabbus-korligini oshirishga imkoniyat yaratadi. Sinfdan tashqari ishlaming o`ziga xosligi shundaki, to`garak, klub dasturlarining rang-barangligi, ular mazmunidagi yangiliklar o`smir yigit-qizlaming shaxs sifatida shakllanishlari uchun yangi imkoniyatlar yaratadi.

Boshlang’ich jamoa ishi shunday quriladiki, unda sinfning boshqa jamoalar bilan aloqasi doimiy ravishda amalga oshiriladi, umummaktab an'analari saqlanadi. Boshlang’ich jamoa o`qituvchi-tarbiyachi va sinf rahbari, o`quvchilar o`z-o`zini boshqarish organlari rahbarligida umummaktab ijtimoiy-foydali ishlari faoliyatida ishtirok etadi.

O`qituvchi va sinf rahbari sog’lom, ahil bolalar jamoasini shakllantirish bilan

birga doimiy bolalar qiziqishlarini qo`ilab-quvvatlaydilar, ularning ijtimoiy foydali faoliyatini yo`naltirib boradilar.

Kichik yoshli o`quvchilar juda faol va harakatchan bo`iadilar. Faoilikka intilish bu yoshdagi bolalarning organik ehtiyoji. Biroq bunda bolalar hali yetarli hayotiy tajribaga ega bo`lmaydi va kundalik pedagogik rahbarlikka ehtiyoj sezadi. Boshlang’ich sinf o`qituvchisi bolaning ilk maktabdagi qadamidanoq tarbiyaviy ishning chinakam jamoatchilik munosabatlarini yaratishga zo`r imkoniyat beradigan, bolaiarda bir-birlariga o`amxo`r munosabatda bo`lishni tarbiyaiaydigan, individuai qobiliyatlami rivojlantirish uchun qulay imkoniyatlar yaratadigan usullarni tanlaydi.

O`qituvchi boshlang’ich sinflarda bolalarga o`zlarini qiziqtiruvchi faoliyat

turini tanlashga yordam beradi. Biroq ko`pincha kichik yoshdagi o`quvchilar, yosh xususiyatlariga ko`ra, o`z xususiyatlarini to’g’ri baholay olmaydilar.

Bolalarning o`sishi, uiarda jamoatchiiik malaka va ko`nikmalarining shakllanib borishi o`qituvchi-tarbiyachining bolaiar jamoasiga rahbarlik qilishidagi jarayonini o`zgartirib boradi. O`qituvchi boshlang’ich sinfiardayoq ahil boialar jamoasini yaratish asosida sog’lom jamoatchilik fikrini yaratadi.
Boshlang’ich sinf o`qituvchilarining bolalar tarbiyaviy jamoasini yaratish

sohasidagi ishini yuqori sinflarning sinf rahbarlari davom ettiradilar. Boshlang’ich sinf o`qituvchisi o`quvchilarni ta'lim va tarbiyaning tabiiy sharoitida, ularning jamoa faoliyati jarayonida o`rganadilar.

Sinfdan tashqari ish o`quvchilarga biror maqsadga qaratilgan pedagogik ta'sir vaqtini uzaytiradi, u o`qituvchiga o`quvchilaming darslarda egallagan bilimlarini kengaytirish va chuqurlashtirish, bolalarning qobilyatini rivojlantirish, ulaming xilma-xil qiziqishlarini qondirish, madaniy dam olishlarini uyushtirish imkonini beradi. Sinfdan tashqari ish bolalarni jamiyat hayotiga jalb qilishning katta imkoniyatlariga ega.