11.4. To‘lov balansining defitsiti va uni qoplash usullari
To‘lov balansining defitsiti deganda uning joriy operatsiyalar balansi
hamda kapitallar va kreditlarning harakati balansi bo‘yicha to‘lovlarning
tushumlardan katta bo‘lishiga aytiladi. Shu sababli, to‘lov balansining
117
defitsiti summasi mamlakat Markaziy banki tomonidan xorijiy valutalarni
sof sotish summasiga teng.
To‘lov balansi defitsitini qoplashning ikki usuli mavjud:
1. Vaqtinchalik usul.
Vaqtinchalik usulga quyidagilar kiradi:
- xalqaro kreditlar jalb etish;
- xorijiy investitsiyalarni jalb etish;
- oltinni garovga qo‘yish yo‘li bilan xalqaro kreditlar olish.
2. So‘nggi usul.
So‘nggi usulga quyidagilar kiradi:
- oltinni sotish;
- rasmiy valuta zaxiralarini ishlatish.
To‘lov balansining defitsitini kamaytirishda davlat budjet-soliq va
pul-kredit siyosatidan foydalanadi.
Budjet – soliq siyosati doirasida, odatda, quyidagi tadbirlar to‘lov
balansining defitsitini kamaytirish maqsadida qo‘llaniladi:
- eksportyorlarga budjet subsidiyalari berish;
- import qilinadigan tovarlarga nisbatan belgilangan boj solig‘i
stavkalarini oshirish.
-
investorlarning qimmatli qog‘ozlardan olinadigan foizli
daromadlarini soliqqa tortmaslik.
Pul-kredit siyosati doirasida Markaziy bankning hisob stavkasini
oshirish yo‘li bilan xorijiy valutadagi mablag‘larni mamlakatga kirib
kelish hajmini oshirish usulidan keng foydalaniladi.
11.5. Valuta kursi va unga ta’sir etuvchi omillar
11.5.1. Valuta kursi
Valuta kursi valuta bozori (foreign exchange market)da milliy
valutaga bo‘lgan talab va uning taklifi o‘rtasidagi nisbat orqali o‘rnatiladi.
11.5a- rasmda u tasvirlangan bo‘lib, bunda e – dollarning valuta kursi,
ya’ni yuanlarda ifodalangan 1 dollar narxi, D – dollarga bo‘lgan talab egri
chizig‘i, S - dollarning taklif egri chizig‘i. Valuta (dollar)ga bo‘lgan talab
egri chizig‘i pastga qarab yo‘nalgan, chunki dollarning valuta kursi
qanchalik yuqori bo‘lsa, ya’ni yuanlarda dollarning narxi qanchalik
yuqori bo‘lsa, xitoyliklar 1 dollarga shunchalik ko‘p yuanlarini
sarflashlari kerak bo‘ladi va ular tomonidan dollarga bo‘lgan talab
miqdori kamayadi.
|