Maxsus va inklyuziv ta’lim uchun samarali pedagogik texnologiyalar

Maxsus va inklyuziv ta’lim uchun samarali pedagogik texnologiyalar




Kitobdan bo'limlar


Devid Mitchell


Ingliz tilidan tarjimasi — D.Sh. Nafasov,
M.M. Atamuratova

Doktor Devid Mitchell Vaykato Universitetining faxriy professori va Vaykato Texnologiya Institutining (Hamilton, Yangi Zelandiya) inklyuziv taʼlim boʻyicha ilmiy maslahatchisi, Manchester universiteti (Buyuk Britaniya) faxriy tadqiqotchisi. U butun dunyo, jumladan, Yaponiya va Singapur universitetlarida tashrif buyuruvchi o‘qituvchi.

Respublika va xalqaro konferensiyalarda taqdim etilgan 100 dan ortiq ma’ruzalar muallifi.
Maxsus inklyuziv ta'lim bo'yicha 160 ta ilmiy nashrlar, bir qancha ilmiy jurnallarning tahrir hay’ati a’zosi. Maxsus ta'lim bo'yicha Yangi Zelandiya Milliy maslahat qo'mitasining sobiq a'zosi. U YUNESKOning inklyuziv ta’lim bo‘yicha loyihalarida, asosan, Markaziy Osiyo mamlakatlarida maslahatchi bo‘lib ishlagan. U Favqulodda bolalar kengashining (nogiron yoki iqtidorli shaxslarni tarbiyalash sohasida faoliyat yurituvchi eng yirik xalqaro tashkilot) xorijdagi maxsus ta’lim va xizmatlar bo‘limiga rahbarlik qilgan.

Mualliflar - tarjimonlar:
Doniyor Shernafasovich Nafasov - Urganch davlat pedagogika instituti “Pedagogika” kafedrasi mudiri, dotsent.
Atamuratova M.M. – Urganch davlat pedagogika instituti “Pedagogika” fakulteti “Pedagogika” kafedrasi o‘qituvchisi.

Taqrizchilar:
Sardor Umarovich Xodjaniyozov – pedagogika fanlari doktori (DF), Urganch davlat universiteti “Pedagogika va psixologiya” kafedrasi professori, o‘quv ishlari bo‘yicha prorektori.
Sharifzoda S. U. - f.f.n. Pedagogika (phd), Urganch davlat pedagogika instituti Pedagogika fakulteti dekani.

Kirish
Dunyoning aksariyat mamlakatlarida bolalar biz "maktablar" va "sinflar" deb ataydigan ma'lum bir ta'lim makonida 10-15 soat sarflashadi. Ularning rivojlanishi uchun eng muhim davrda ular o'qituvchilar va tengdoshlar bilan o'zaro munosabatda bo'lishadi, shuningdek, katta hajmdagi o'quv materiallarini o'zlashtiradilar va turli xil o'quv strategiyalariga duch kelishadi.
Bularning barchasini natijasi effektiv o'rganish bo'lishi uchun ta'lim maydoni xavfsiz va rivojlanayotgan bo'lishi kerak. Barcha bolalar uchun zarur bo'lgan narsalarni o'rganish imkoniyati, atrof-muhit yaratishi, ularning rivojlanishi haqiqatan ham hayot sifatini yaxshilashga hissa qo'shishi, mustaqillik va o'zaro bog'liqlik o'rtasidagi muvozanatni topishi va jamiyatda fuqarolar, va uning madaniyati egalari sifatida to'liq qimmatli ishtirok etishga tayyor bo'lishi muhimdir.
Ushbu murakkab ta'lim muammolarini hal qilish, bolalar uchun bir xil darajada muhimdir, biz buni alohida ta'lim ehtiyojlari bo'lgan va o'rganish va rivojlanish yo'lida jiddiy to'siqlarga duch keladigan bolalar deb ta'riflaymiz. Bunday bolalar o'quvchilarning umumiy sonini taxminan 10-15 foizini tashkil qiladi. Bolada maxsus ta'lim ehtiyojlarining sabablari turli xil omillar bo'lishi mumkin: hissiy, jismoniy, intellektual. Ular maktab o'quv dasturiga muvofiq taraqqiyotni amalga oshirishdagi qiyinchiliklarda namoyon bo'ladi: o'z madaniyatlariga mos keladigan jismoniy va ijtimoiy ko'nikmalarni egallashda, shuningdek, o'z-o'zini hurmat qilishni shakllantirishda. Maxsus qo'ng'iroq ehtiyojlari juda aniq va ahamiyatsiz bo'lishi mumkin va fiziologik va atrof-muhit omillarini aks ettiradi. Ushbu kitobning ilmiy - tadqiqot markazida maxsus ta'lim ehtiyojlari bo'lgan bolalar joylashgan, ammo taqdim etilgan ko'plab ta'lim strategiyalari, siz ko'rib turganingizdek, universaldir.
Ushbu nashrda men 24 ta o'qitish strategiyasining asosiy g'oyalari, ilmiy asoslari va tavsifini taqdim etaman. Ushbu strategiyalarning ba'zilari ta'lim kontekstiga bog'liq, masalan, "inklyuziv ta'lim" (inclusive education), "kooperativ guruh ta'limi" (cooperative group teaching) va "maktabdagi klimat" (the classroom climate) boshqalar - "o'z-o'zini tartibga soluvchi ta'lim" kabi qo'shimcha strategiyalarga (self-regulated learning), xotira strategiyalari (memory strategies) va kognitiv-bixevioral terapiya (cognitive behavioral therapy); boshqalar esa "funksional baholash" (functional assessment) va "to'g'ridan-to'g'ri o'qitish" (direct instruction) kabi bixevioral strategiyalar. Shuningdek, quyidagi strategiyalar ko'rib chiqiladi: "formativ baholash" (formativ baholash), "fikr-mulohaza" (feedback), yordamchi texnologiyalar (assistive technology) va o'qitish imkoniyatlari (Opportunities to Learn (OTL).
Men taqiqotlar davomida barcha oldindan belgilangan strategiyalar asosida olingan ma'lumotlarni yaxshilab o'rganib chiqdim (ularning aksariyati har doim ham oddiy maktab o'qituvchilari uchun mavjud emas) va ularni qulay shaklda taqdim etishga harakat qildim. Men yaxshi bilaman, aksariyat mamlakatlarda hisobot berish istagi, yangiliklarda o'qituvchilar tobora ko'proq javob berayotganini anglatadi aniqlik nafaqat o'quv natijalari uchun, balki ularga erishish uchun ilmiy va ekologik usullardan foydalanish uchun hamdir.
Kitob bir nechta manbalarga asoslangan. Birinchidan, men boshlang'ich va o'rta maktab darajasida maxsus ta'lim ehtiyojlari bo'lgan bolalarni o'qitish bo'yicha tadqiqotlar bo'yicha 2000 dan ortiq maqolalardan foydalandim. Nashrga xalqaro miqyosda murojaat qilish uchun AQSh, Buyuk Britaniya, yangi Zelandiya, Avstraliya, Kanada, Ispaniya va Gollandiya kabi turli mamlakatlarda olib borilgan tadqiqotlarga havolalarni kiritdim. Ikkinchidan, kitobda ko'plab mamlakatlarda o'qituvchilarni tayyorlash dasturlarida ishtirok etish tajribam aks etgan. Uchinchidan, ushbu mavzu bo'yicha o'z tadqiqotlarim va nashrlarimdan foydalandim.
Strategiyalarni tanlashda men printsipga amal qildim "tadqiqot natijasida olingan ilmiy asoslangan dalillardan foydalanish". Majburiyatdan tashqari dalillarga asoslangan pedagogikaga oid yangiliklar, hech qanday nazariyalar va bu ma'lumotlar meni nimaga olib kelishi mumkinligi haqidagi apriori tushunchalar haqida noto'g'ri fikrga ega emas edim. Ba'zi hollarda, ilgari menga tanish bo'lmagan tushunchalarga duch keldim, ular "ichki muhit sifati"(augmentative and alternative communication (ААС)) va "muqobil va qo'shimcha aloqa texnologiyalari" (augmentative and alternative communication (AAS)), boshqalarida - menga yaxshi tanish bo'lgan sohalar bilan: "kogni strategiyasi(cognitive strategy instruction (CSI)) va behavioral yondashuvlar (behavioural approaches).
Eng boshida men ushbu ishning kontseptual asoslari to'g'risida yana bir qaror qabul qildim: birinchi navbatda, men pedagogikaga e'tibor qarataman va ikkinchidan — maxsus ta'lim ehtiyojlari bo'yicha. Kirish qismida sabablarni tushuntiraman.
Ushbu kitobni yozishda mening asosiy maqsadim o'qituvchilarga (ham amaliyotchilarga, ham ular bo'lishga tayyorlanayotganlarga), ta'lim muassasalari rahbarlariga, shuningdek ularga yordam va yordam ko'rsatadigan mutaxassislarga (maktab psixologlari va asosiy ta'lim ehtiyojlari bo'lgan bolalarni o'qitish bo'yicha mutaxassislar) yordam berish edi. Ta'lim ehtiyojlari bo'lgan bolalarni o'qitish, u umumiy ta'lim muhitida yoki maxsus ta'lim tizimi doirasida amalga oshiriladi.
Bugungi kunda inklyuziv ta'limning keng tarqalishi va umume'tirof etilishi sharoitida har bir o'qituvchi - alohida ta'lim ehtiyojlari bo'lgan bolalar o'qituvchisi. Ammo men mukammal tushunamanki, amaliyotchi o'qituvchi uchun ilmiy tadqiqotlarni ularning natijalarini pedagogik amaliyotida qo'llash uchun kuzatib borish haqiqatga to'g'ri kelmaydi.
Va nihoyat, o'zimni tanishtirishga ijozat bering. Mening ismim Devid Mitchell, men yangi Zelandiyadanman, dunyoning ko'plab mamlakatlarida inklyuziv va maxsus ta'lim bo'yicha maslahatchi bo'lib ishlaganman. Men pedagogik faoliyatimni iqtidorli va iqtidorli bolalar uchun maktabda sinf o'qituvchisi bo'lib ishlashdan boshladim, keyin maktab psixologi sifatida ishlashni davom ettirdim, o'qituvchilarga maxsus bolalar bilan ishlash bo'yicha maslahat berdim. Mening kasbiy faoliyatimning keyingi bosqichi asosan yangi Zelandiyadagi universitetlarda o'qituvchi, shuningdek, AQSh, Kanada, Buyuk Britaniya, Singapur, Qozog'iston, Janubiy Afrika va O'zbekiston kabi mamlakatlarda YUNESKOning mehmon o'qituvchisi va maslahatchisi sifatida ishlash edi.
Men maxsus va inklyuziv ta'lim bo'yicha keng qamrovli tadqiqotlar olib bordim va o'qituvchilar va maktab direktorlari uchun inklyuziv ta'lim bo'yicha malaka oshirish dasturining ham raisi bo'ldim. Mening so'nggi nashrlarim (shuningdek, "Routledge" nashriyoti tomonidan nashr etilgan) to'rt jildli "maxsus ta'lim ehtiyojlari va inklyuziv ta'lim" ("maxsus ta'lim ehtiyojlari va inklyuziv ta'lim" (2004) va "inklyuziv ta'limni Kontekstlashtirish: tajribani baholash va yangi xalqaro istiqbollar" ("Kontekstuallashtirish inklyuziv ta'lim: evaluating old and yangi xalqaro istiqbollar (2005).
Devid Mitchell Tomonidan
Hamilton, Yangi Zelandiya.