const
U
э
k
k
J
J
Ko’pincha
- parametr
UE sxemasida baza tokini
o’tkazish koeffitsienti yoki tok bo’yicha kuchaytirish koeffitsienti deb ham ataladi.
va
parametrlar o’zaro quyidagicha bog’langan:
1
(2.5)
ning qiymati hamma vaqt birdan katta bo’ladi.
va
larning qiymatini
tranzistor xarakteristikalaridan topish mumkin. Shuningdek ularning qiymatlari
maʻlumotlarda ham berilgan bo’ladi.
3. UE sxemaning kuchlanish bo’yicha kuchaytirish koeffitsienti.
кир
H
б
k
u
R
R
U
U
К
(2.6)
UK – ulanish sxemasi uchun esa
кир
H
б
э
u
R
R
U
U
K
bo’ladi.
UE sxemaning kirish qarshiligi chiqish qarshiligidan kichik (R
kir
< R
chik
) ammo
UB sxemaning kirish qarshiligidan kattaroq bo’ladi. Shuning uchun UE sxema
kuchlanishni kuchaytirish xususiyatiga ega. UK sxemada
esa kirish qarshiligi
chiqish qarshiligidan katta bo’ladi. R
H
– qarshilik chiqish qarshiligi tartibida
bo’lgani uchun u kuchlanish bo’yicha kuchaytirish xususiyatiga ega emas. Shunday
qilib, UE sxema ham tok, ham kuchlanish bo’yicha kuchaytirish xususiyatiga ega.
Shuning uchun bu sxemada quvvat bo’yicha eng katta kuchaytirishga erishiladi.
Tranzistorlarning uch xil ulanishi uchun H, Y va R parametrlar deb ataldigan
parametrlar haqida maxsus adabiyotlardan muhim maʻlumotlar olish mumkin.
Bunday parametrlardan foydalanib tranzistor ish rejimlari aniqlanadi va
tranzistorlarning ko’pgina xususiyatlari o’rganiladi.
Maydon tranzistorlari ko’pincha unipolyar tranzistorlar deb ataladi. Maydon
tranzistorlarida elektr toki bir xil tok tashuvchilar hisobiga hosil bo’ladi.
Ularda
chiqish toki boshqaruvchi elektrodning kuchlanishi hosil qiladigan elektr maydon
orqali
boshqariladi.
Maydon
tranzistorining
ishlash
tamoyili
bipolyar
tranzistorlardan farqli o’laroq, elektrovakuumli lampa – triodning ishlashiga
o’xshash bo’ladi.
Maydon tranzistorining tuzilishi, elektr sxemaga
ulanishi va radiosxemada
belgilanishi 9.1-rasmda keltirilgan. Rasmda chap tomondagi elektrod oqim
boshlanishi – istok deb, o’ngdagi elektrod esa oqim quyilishi – stok deb, o’rtadagi
boshqaruvchi elektrod zatvor deb ataladi. Istok bilan stok oraligidagi qatlam kanal
deb yuritiladi. Uning o’tkazuvchanligi n yoki r-tipli bo’lishi mumkin. Agar asos
(plastinka) Yarim o’tkazgich n-tipli bo’lsa, zatvor qatlami r-tipli bo’lsa,
zatvor
qatlami n-tipli – Yarim o’tkazgichli materialidan qilinadi. Rasmda ko’rsatilgan
tranzistorda asos qatlam n-tipli Yarim o’tkazgichdan iborat. Shuning uchun stoka
istoka nisbatan musbat kuchlanish berilsa asosiy tok tashuvchilar, yaʻni elektronlar
stoka tomon kanal bo’ylab harakat qiladi. Zatvorga kuchlanishi hamma vaqt teskari
ulanishda beriladi. Chunki bunda p - n o’tish yopilishi kerak. Ko’riladigan holda
zatvorga istoka nisbatan, manfiy kuchlanish berilgan. Shuning uchun p - n o’tish
qatlami kengayib kanalni toraytiradi, yaʻni E
3
–zatvor kuchlanishning o’zgarishi
hisobiga kanalning kesimi o’zgaradi. Bu esa stok tokining
boshqarilishiga olib
keladi.
Maydon
tranzistorlarining
yana
bir
turi
zatvori
himoyalangan
(izolyatsiyalangan) tranzistor deb yuritiladi. Ularda metaldan yasalgan zatvor, asos
qatlam – kanaldan dielektrik modda bilan ajratilgan bo’ladi. Shuning uchun bunday
tranzistorlar MDYA (metal-dielektrik, Yarim o’tkazgich) turdagi maydon
tranzistorlari deb ham ataladi. Ko’pincha dielektrik sifatida oksid materiallar
ishlatiladi. Masalan,
kremniy oksidi SiO
2
. Bu holda tranzistor MOYA (metal –
oksid – yarim o’tkazgich) turdagi tranzistor deyiladi. MDYA turdagi tranzistor-ning
tuzilishi 9.2-rasmda ko’rsatilgan. Zatvor bilan asos yarim o’tkazgich orasida elektr
maydon hosil qilinganda maydon kuchlanganligi yo’nalishiga qarab asosiy tok
tashuvchilar yo asos yarim o’tkazgichning sirtiga yo hajmiga tortiladi.
Agar asosiy tok tashuvchilar asos yarim o’tkazgichning sirtiga tortilsa, sirt
qatlam – o’tkazuvchanlik kanalining o’tkazuvchanligi ortadi,
hajm ichiga
tortilganda esa, u kamayadi. MDYA turdagi tranzistorlarning ishlash printsipi
murakkab bo’lib, unda stok tokining kattaligi va uning xarakteristikalari asos yarim
o’tkazgich materialiga, tok tashuvchialr kontsentratsiyasiga
va yasalish
texnologiyasiga bog’liq bo’ladi. Shunga ko’ra bu tranzistorlar ikki turga: kanali
induktsiyalanuvchi va kanali hosil qilingan tranzistorlarga bo’linadi .
2-jadvalda maydon tranzistorlarining sxemada belgilanishi ko’rsatilgan.
Maydon tranzistorining stok toki ikkita zatvor va stok kuchlanishlarining
funktsiyasidir.
)
,
(
3
Dostları ilə paylaş: