Мцщазиря 1: верилянлярин моделлярини мцяййян едян ясас компонентляр

Ekspert sistemlərin klassifikasiyası. İxtiyari mürəkkəb predmet sahəsi kimi ES də müxtəlif xüsusiyyətlər çoxlugu ilə təyin olunur. Ekspert sistemlərin konkret qəbul olunmuş klassifikasiyası yoxdur. Onları xarakteristik göstərijilərinə görə aşağıdakıl kimi klassifikasiya etmək olar: 1. biliklərin təsvir metodları (modelləri); 2. məqsəd və istifadə olunan predmet sahəsi; 3. yaradılma dərinliyi; 4. biliklərin paylanma metodları; 5. giriş ijazəsinin təmini; 6. idrak dərəjəsi; 7. sistemin reaksiyası; 1. Biliklərin təsvir metodlarına görə məntiqi, produksion, freym, və s. modellər və uyğun ES var. Müxtəlif predmet sahələri üçün biliklərinin təsvirinin onlarla modeli var. Onlardan ən əsasları (başqaları da bunnlara gətirilə bilərlər): - produksion modellər; - semantik şəbəkə; - freym; - formal məntiq modeli; - qeyri- səlis relyasion model. Produksion model-qaydalara əsaslanan modeldir, bilikləri " Əgər ( şərt), onda (nətijə)" tipində təsvir etməyə imkan verir. Şərt elə bir jümlədir ki, onun əsasında BB-da axtarış gedir, "nətijə" - axtarışın müvəffəqiyyətli gedişində alınan hərəkətdir. Produksion modeldən istehsal ES-də daha çoz istifadə olunur.

IV. İstifadə olunan instumental vəsaitlər

Yerinə yetirdikləri funksiyalara görə ES-in instrumental vasitələrini aşağıdakı tiplərə bölmək olar:

1. 
   dil vasitələri (proqramlaşdırma dilləri);
   
2. 
   biliklərin təsvir vasitələri;
   
3. 
   çıxarış və modelləşdirmə vasitələri;
   
4. 
   biliklərin alınması vasitələri;
   
5. 
   ES-in qurulmasının avtomatlaşdırılması vasitələri;
   
6. 
   örtük vasitələri.
   

İnstrumental vasitələrin sadalanan tipləri səmərəliliyin, istifadəçidən tələb olunan peşəkarlığın və ES-in qurulması üçün əmək sərfinin azalması üzrə göstərilmişdir. Doğrudan da 1-ji tip 4-jüdən istifadə zamanı ES-in komponentlərinin hamısının bu və ya digər dildə prqramlaşdırılması layihəçinin öhdəsinə düşür. 5-ji tip 4jü layihəçini ES-in bütün komponqentlərini və ya onların bir hissəsini proqramlaşdırmadan azad edir. Həmin komponentlərin proqramı əvvəlcədən hazırlanmış proqramlar dəstindən seçilir. 6-jı tipdən istifadə isə layihəçini prqramlaşdırmadan tam azad edir. Bu halda o, «örtük» (Shell) və ya «qurulma mühiti» (development enviroment) adlanan boş ES seçib, ondan itifadə edir. Buna görə də, ES-in prototipləri örtüklər və ya avtomatlaşdırma vasitələri ilə qurulur, çünki bu mərhələdə əsas məqsəd minimum əmək sərfi ilə iş qabiliyyətli ES-in yaradılmasıdır. Sənaye və kommersiya sistemləri isə yüksək səmərəliliyin təmin edilməsi üçün proqramlaşdırma dillərində və ya biliklərin təsviri dilində qurulur.

İlk zamanlar bir ES-in yaranmasına 20-30 il tələb olunurdu. İndi isə bu sistemlərin yaradılmasını tezləşdirən üsullar var: - instrumental vəsaitlər.

1) Simvolik proqramlaşdırma dilləri - LİSP, İNTERLİSP, SMALLTALK;

2) Bilik mühəndisliyi dilləri, BS-in yaradılmasına yönəldilmiş məsələ, OPS-5; LOOPS, proloq, KEŞ

3) ES layihəsinin avtomatlaşdırılmağa imkan verən sistemlər, təhsil. KEE, ART, TETRESTAS, AGE, TİMM onlara əhatə deyilir

4) təbəqə (və ya boş) ES heç bir sorğu məkanına aid bilikləri qəbul etməyən ES: EMYCİN, EKO, EKSPERT sistemlər.