Мцяллифдян

 

1.5. Asiya 

Türkiyə.  Türkiyədə Ģərabçılığın tarixi təqribən 6000 il bundan 

əvvələ  gedib  çıxır.  Üzümlüklərin  sahəsinə  görə  (755  min  ha) 

Türkiyə  dünyada  5-ci  yeri  (2004),  üzüm  istehsalına  görə  (39  min 

sent) 6-cı yeri tutur. Son 10 ildə hər il Ģərab istehsalının 20% artımı 

müĢahidə olunmaqdadır. 

Türkiyədə 100-ə yaxın Ģərab zavodunda ildə 275 mln litrə yaxın 

Ģərab  istehsal  olunur.  Bu  da  demək  olar  ki,  Kanadanın  Ģərab 

istehsalına  bərabər  olub,  Livan  və  Ġsrail  kimi  məĢhur  Ģərab 

istehsalçılarından yüksəkdir. 

Türkiyənin dünyada tanınan iki iri Ģərabçılıq Ģirkəti – Doluca və 

Kavaklıdərə 1925-ci ildə yaradılmıĢdır.  

Çoxlu  sayda  xırda  Ģərabçılıq  müəssisələri  hələ  də  köhnə 

avadınlıqlarla iĢləyir. Polad çənlər, temperatur nəzarəti və butulka 

doldurma  xəttinə  yalnız  üç  nəhəng  –  Doluca,  Kavaklıdərə  və 

Sevilən  Ģirkətləri  malikdir.  Doluca  –  Frakiyada,  Kavaklıdərə  isə 

Anadoluda  yerləĢməklə,  Türkiyənin  Ģərabçılıq  sənayesində 

dominantlıq edir və ildə uyğun olaraq 13 və 20 mln butulka Ģərab 

istehsal  edirlər.  Türkiyənin  ücüncü  iri  Ģirkəti  Sevilənlə  birlikdə 

onlar türk Ģərabının 90%-ni buraxırlar.  

TanınmıĢ Doluca firması son 10 ildə üzümçülük və Ģərabçılığa 

40  mln  dollar  sərmayə  qoymuĢdur.  Bu  yeni  üzümlük  ərazilərinin 

seçilməsi,  palıd  çəlləklərin  sınaqdan  keçirilməsi  və  s.  Ģəklində 

həyata keçirilir. OxĢar vəziyyət Kavaklıdərə Ģirkəti ilə əlaqədar da 

baĢ verir. Belə ki, Anadolu üzümçülük regionunda vulkan mənĢəli 

---

 

~ 44 ~ 

 

torpaqlarda  dəyəri  3,5  mln  dollar  olan  Ģərab  zavodunun  tikintisi 

yeni baĢa çatmıĢdır. 

2003-cü  ildə  Türkiyədən  Ģərab  ixracının  həcmi  7,3  mln  dollar 

(müqayisə  üçün  2001-ci  ildə  5  mln  dollar  olmuĢdur)  təĢkil 

etmiĢdir.  Çox  hissəsi  Almaniya,  Belçika  və  Lüksemburqa  ixrac 

olunur. 

Ġstehsal  olunan  üzümün  25%-i  təzə  halda,  35%-i  qurutmaya, 

40%-i üzüm Ģirəsi və Ģərab hazırlanmasına verilir. Egey rayonunda 

Sultani (Ağ oval kiĢmiĢ) becərilir və qurudulmuĢ Ģəkildə tam ixrac 

olunur; Mərmərə dənizi bölgəsində yüksək keyfiyyətli üzüm Ģərabı 

istehsalı, həmçinin təzə halda istifadə üçün becərilir. Aralıq dənizi 

rayonu  tez  yetiĢən  süfrə  üzüm  sortları  üçün  ixtisaslaĢdırılmıĢdır. 

Mərkəzi,  Cənub-ġərqi  və  ġərqi  Anadolu,  Qara  dəniz  rayonunda 

Ģərab, üzüm Ģirəsi, mövuc istehsalı üçün üzüm becərilir.  

Daha  geniĢ  yayılmıĢ  sortlara  aiddir:  süfrə  -  ÇauĢ,  Hafızalı, 

Razaki,  Alfons, Lavalle, Kardinal, Bəyaz Tarsus, Müskülə, Bəsni, 

Bəyaz Kazak, Çiyah kazak, Gimra, Ġtaliya, Parlet, Mühəmmədiyyə, 

texniki  -  Semilyon,  Yapınak,  Papazqarası,  Adaqarası,  Qame, 

Vasilaki,  Cinsant,  Bornava  muskatı,  Çal  qarası,  Narıncı,  Öküz 

gözü,  Əmir,  Dimrit,  Ağ  Rumu,  və  b;  qurutmaq  üçün  –  Sultani, 

Yuvarlak, Dimrit, Ağ Rumi, DimiĢki. 

Üzümlükləri basdırılmır, çox hissəsi suvarılandır. Üzümlüklərin 

bir  hissəsi  dayaqsız  -  Ģpalersiz  becərilir.  Üzümlüklər  filloksera  ilə 

yoluxmuĢ rayonlarda calaqaltılar əsasında becərilir. Tətbiq olunan 

calaqaltılar:  Rupestris  dyu  Lo,  Berlandieri  x  Riparia  Kober  5BB, 

ġasla  x  Berlandieri  41B,  Berlandieri  x  Rupestris  Rexter  110,  140 

Ryuqjeri, Berlandieri x Riparia 420 A.  

Türkiyə  təzə  üzümü  (25  min  ton  ildə)  Almaniya,  Avstriya, 

Böyük  Britaniya,  Ġsveçrə,  Hollandiya,  Almaniya,  Ġtaliyaya  ixrac 

edir.  Türkiyənin  Ģərabçılıq  sahəsi  nisbətən  gəncdir.  ġərab  yalnız 

1927-ci ildən dövlət nəzarətində olmuĢdur.  

ġərabçılıq  müəsissələri  2  kateqoriyaya  aid  edilir:  müasir 

avadınlıqlarla  təchiz  olunmuĢ  dövlət  və  xırda  primitiv  Ģərab 

müəssisələrini əhatə edən xüsusi sektor. Ġri Ģərabçılıq müəssisələri 

Ankara, Ġzmir, NevĢəhər, Mürəftə və Tokantadır. 

---

 

~ 45 ~ 

 

Türkiyə  650  min  hl  (2004)  Ģərab,  o  cümlədən  süfrə  (turĢ, 

kəmturĢ,  kəmĢirin),  tündləĢdirilmiĢ  və  oynaq,  520  min  hl  üzüm 

arağı  (rakı),  az  miqdarda  konyak,  cin,  likor  istehsal  edir.  Texniki 

üzüm  sortlarının  qalan  hissəsi  üzüm  Ģirəsi,  bəhməz,  pastil,  sucuq 

hazırlanması  üçün  istifadə  olunur.  ġərabçılıq  məhsullarının  40%-i 

dövlət,  60%-i  xüsusi  sektorda;  üzüm  arağı  isə  bütövlükdə  dövlət 

sektorunda  istehsal  olunur.  Türkiyənin  daha  məĢhur  Ģərabları; 

Bəyaz,  Trakiya,  Qırmızı  Trakiya,  Xozbaq,  Buzbaq,  Bəyaz 

Kalebaq,  Qırmızı  Kalebaq,  Narbaq,  MiĢbaq  və  b.  Türkiyə  Ġsveç, 

Ġsveçrə,  Almaniya,  Böyük  Britaniya,  Danimarka,  Hollandiya  və 

Kanadaya  70  min  hl-ə  yaxın  Ģərab  ixrac  edir.  Üzümçülük  və 

Ģərabçılıqla  kənd  təsərrüfatı,  meĢə  təsərrüfatı  və  kənd  yerləri  ilə 

iĢlər  üzrə  nazirlikləri  məĢğul  olur.  Ölkə  səviyyəsində  tədqiqatlar, 

tədqiqat təĢkilatları, koordinasiya mərkəzi olan tədqiqat institutları, 

həmçinin  kənd  təsərrüfatı  fakültə  və  institutları  və  dövlət 

tabeçiliyində olan ―Tekel‖ idarəsinin institutları tərəfindən aparılır.  

Qara  dəniz  hövzəsi  ölkələrinə  daxil  olan  reqionlarda  Ģərab 

dequstasiya  turizmi  geniĢ  vüsət  alır.  Bu  baxımdan  ən  məĢhuru 

Krım  (Ukrayna)  olsa  da,  Türkiyə,  Ruminiya,  Gürcüstan, 

Bolqarıstan da bu istiqamətdə iĢlər görməkdədir.