Mədəniyyət və turizm Mündəricat

Aşıq məktəbləri və aşıq mühitləri 
 
Tarixi  şəraitdən  və  sosial-iqtisadi  əlaqələrin  vəziyyətindən  asılı  olaraq,  Azərbaycan  aşıq  sənəti  özündə 
müəyyən  mədəni-coğrafı  bölgələr  toplusunu  birləşdirmişdir.  Ənənəvi  aşıq  məktəbləri  bir  neçə  baxımdan,  о 
cümlədən,  etnoqrafık  (diyarşünaslıq),  tarixi-mədəniyyətşünaslıq,  yerli  ənənə  və  xüsusiyyətlər  baxımından 
öyrənilir. 
Müxtəlif bölgələrdə yayılmış aşıq sənəti ümumi cəhətlərə malik olsa da, özünəməxsus repertuarı, ifaçılıq 
tərzi  və  instrumental  müşayiəti  ilə  fərqlənir.  İfaçılıq  formasına,  yaradıcılıq  tərzi  və  imkanlarına  görə  aşıqlan 
spesifık  yerli  ənənələrə  (lokal  xüsusiyyətlərə)  əsaslanan  bir  neçə  ərazi-zona  qruplarına  bölmək  olar.  Bunları 
aşıqşünaslıqda "aşıq mühitləri" də adlandırırlar. 
1. 
Göyçə-Kəlbəcər, Naxçıvan və Borçalı aşıqları. 
2. 
Gəncə, Şamxor, Tovuz və Qazax aşıqları. 
3. 
Şamaxı, Kürdəmir və Səlyan aşıqları. 
Azərbaycanlılar yaşayan ərazilərdəki məşhur aşıq mühitləri bu şəkildə səciyyələndirilir: 
Gəncəbasar aşıq mühiti - Azərbaycanın Goranboy, Göygöl (keçmiş Xanlar), Daşkəsən, Gədəbəy, Şəmkir, 
Tovuz,  Qazax  və  Ağstafa  rayonlarında  yayılmışdır.  Bu  aşıq  mühiti  XVIII-XIX  əsrlərdə  Bozalqanlı  Aşıq 
Cəfərqulu, Aşıq Hüseyn Şəmkirli, Aşıq Mirzə Səməd və başqaları; XX əsrdə Aşıq Hüseyn Cavan (Goranboy), 
Aşıq Mirzə Bayramov, Aşıq İmran Həsənov, Aşıq Əkbər Cəfərov, Aşıq İslam Yusifov Aşıq Qara Mövlamov və 
digər  görkəmli  aşıqlarla  təmsil  olunur.  Gəncəbasar  aşıqları  əsasən  balabançıların  müşayiətilə  və  rəqsə  yer 
verməklə çıxış edirlər. Ənənəvi aşıq havaları ilə yanaşı, "Dilqəmi", "Azaflı dübeyti", "Vaqifı", "İncəgülü" və s. 
havalar da onların özünəxas repertuarına daxildir. 
Borçalı  aşıq  mühiti  -  Borçalı  (Gürcüstanın  indiki  Marneuli  rayonu),  Başkeçid  (Dmanisi),  Qarayazı 
(Qardabani) və Qaraçöp (Saqareco, Bolnisi) mahallarında yaşayıb-yaratmış Dost Pirməmməd, Qul Allahqulu, 
Aşıq  Əmrah  Gülməmmədov,  Aşıq  Hüseyn  Saraclı,  Aşıq  Kamandar  Əfəndiyev  və  başqa  aşıqlardan  ibarətdir. 
Borçalı  aşıqlarının  ifa  tərzi  sazda  solo  çıxış  və  iki  aşığın  deyişməsindən  ibarətdir.  Ənənəvi  aşıq  havaları  ilə 
yanaşı,  onların  repertuarında  bu  əraziyə  xas  olan  "Məmmədbağırı",  "Sultanı",  "Mansırı",  "Ağır  şərili", 
"Bəhməni", "Borçalı dübeyti" və s. havalar oxunur. Çıldır (Türkiyənin Şərqi Anadolu və Gürcüstanın tərkibinə 
Mesxet  Cavaxetiya  adı  ilə  qatılan  ərazi),  Ağbaba,  Qızılqoç  (Ermənistanın  indiki  Amasiya  və  Qukasyan 
rayonları) bölgələrini əhatə edir və Aşıq Əmrah, Ağbabalı Aşıq İsgəndər və b. aşıqların adı ilə bağlıdır. 
Göyçə  aşıq  mühiti  -  Basarkeçər,  Kəvər,  Aşağı  Q
r
 Av

---

47 
 
Məhərrəm,  Aşıq  Bəsti,  Aşıq  Talıb,  Aşıq  Mirzə  Bəylər,  Aşıq  Şəmşir  və  başqa  aşıqların  yar
vb
b l
iq y
z ]
 

---

48 
 
Belə bir cəhətə də diqqət yetirmək lazımdır: ənənəvi aşıq ifaçılıq məktəbləri və birliklər (sexlər) oxşar 
anlayışlar  olsa  da,  onları  eyniləşdirmək  olmaz.  Həm  məktəblər,  həm  də  sexlər  eyni  bir  funksional  mühitə, 
peşəkar istiqamətə aid musiqiçiləri birləşdirir. Lakin sex orta əsrlər dövründə şəhər mədəniyyətinin təsiri altında 
yaranaraq, bu gün də öz ənənəvi formasını saxlamışdır; bu da əsasən musiqiçi-nağılçıların təşkilat forması kimi 
xarakterizə  olunur  və  onların  cəmiyyətdəki  ictimai  statusunu  müəyyənləşdirir.  Sexlərdə  birləşmiş  musiqiçilər 
hal-hazırda  da  peşə  istiqamətinə  görə  birləşir  (məsələn,  aşbaz,  toxucu  və  s.  peşəkar  insanların  yaratdıqları 
sexlər)  və  öz  əsasnamələrinə  (Şərqdə  risalə  -  T.M.),  bayrağına,  məhkəmə,  dəqiq  vergi  isteminə  malik  olur. 
Məktəblər  isə  belə  ictimai  statusdan  məhrum  olub,  yaradıcılıq,  ifaçılıq  baxımından  birliyi  nümayiş  etdirir. 
Şəhərdə mövcud olan sexlərə müxtəlif məktəblərin nümayəndələri daxil idi; eyni bir məktəbin yetirmələri isə 
müxtəlif sexlərdə (indiki ansambllarda) fəaliyyət göstərə bilirdi.