Mədəniyyət və turizm Mündəricat

-muz
Əram
n
2
r
Mylu
 o uz
.  N...............................
ək
" "
r M M
M
r
m uz
.
r
 

---

2 
 
 
Mədəniyyət
 
 
Ümumi məlumat 
 
Azərbaycan  insanın,  bəşəriyyətin  beşiyi  olan  nadir  ölkələrdən  biridir.  Burada  həyat  çox  erkən 
yaranmışdır  və  Azıx  mağarasında  tapılmış  azıxantrop  Azərbaycanın  ən  qədim  ibtidai  insan 
məskənlərindən  biri  olmasını  sübut  edir.  Qobustandakı  və  Gəmiqayadakı  qayaüstü  təsvirlər  və 
petroqliflər,  Kür-Araz  və  Xocalı  mədəniyyətlərinə  aid  maddi-mədəniyyət  nümunələri,  Kurqan 
tapıntıları  sübut  edir  ki,  hətta  miladdan  əvvəlki  minilliklərdə  də  Azərbaycanda  inkişaf  etmiş 
mədəniyyət mövcud olmuşdur.  
Eramızdan əvvəl birinci minilliyin sonunda, eramızın birinci minilliyinin əvvəlində Azərbaycan 
müxtəlif  mədəniyyətlərin  və  dinlərin  təsirinə  məruz  qalmışdır.  Məhz  bunun  nəticəsində  tarixən 
ölkəmizdə müxtəlif dinlərə münasibətdə  yüksək  tolerantlıq, dözümlülük mühiti  yaranmışdır. Yunan-
Roma mədəniyyətinin, bütün antik sivilizasiyasının güclü təsiri altında inkişaf edən elm, ədəbiyyat və 
incəsənətimiz  çox  erkən  dövrlərdə  özünəməxsus  forma  və  məzmuna  malik  olmağa  başlamışdır. 
Bununla yanaşı, sözsüz ki, bizim zəngin mədəniyyətimizin formalaşmasına müxtəlif mərhələlərdə həm 
zərdüştilik,  yəhudi,  xristian,  həm  də  islam  mədəniyyətlərinin  təsiri  olmuşdur.  Karvan  yollarının 
üstündə  yerləşərək,  "Böyük  İpək  Yolu"nun  mühüm  mərkəzlərindən  biri  olmuş  Azərbaycan  müxtəlif 
siyasi baxışların, iqtisadi münasibətlərin, dövlətçilik formalarının təsirini öz üzərində hiss etmişdir.  
İkinci  minilliyin  tarixi  əyani  surətdə  göstərir  ki,  Azərbaycan  xalqı  dünya  mədəniyyətində  öz 
dəst-xətti  ilə  seçilən  xalqlardandır.  Keçən  iki  min  il  ərzində  bəşər  sivilizasiyasının  ayrılmaz  hissəsi 
kimi  azərbaycanlılar  dünya  mədəniyyəti  xəzinəsinə  sanballı  töhfələr  vermişlər.  Bizim  əcdadlarımız 
ibtidai  mədəniyyət  sahəsində  əldə  etdiyi  bütün  nailiyyətlərdən  faydalanaraq,  özünəməxsus  zəngin 
mədəni-mənəvi  irs  yaratmışlar.  Bunu  istər  Azərbaycan  ərazisində  arxeoloji  qazıntılar  nəticəsində 
tapılmış 

---

3 
 
Tarixi proseslərin gedişi ona gətirib çıxartdı ki, 1813 və 1828-ci illərdə imzalanmış Gülüstan və 
Türkmənçay müqavilələri Azərbaycanı, onun tarixi torpaqlarını parçaladı, xalqımızı iki yerə böldü. Bu 
gün tam  qətiyyətlə  demək  olar  ki,  bütün dünyaya  səpələnmiş  azərbaycanlılar  müstəqil  Azərbaycan 
Respublikasını öz vətəni sayır, onu milli dövlətçiliyin, milli ruhun, milli dəyər rin, milli mənəviyyatın 
məbədi  kimi  yüksək  qiymətləndirir
r. 
Bu, 
XX 
əsr
ə 
təşəkkül 
tapmış 
azərba ycanç ılıq 
ideyalarının 
bö
yük vüs
ət almasının məntiqi nəticəsidir.  
XX  əsr
ə  bizim  qazandığımız  uğurlar,  o  cüml
əd
ən müstəqil dövlət qurmaq əzmimizin köklərini 
uzaq  və  yaxın  tariximizdə,  xüsusilə  XIX  əsr ə  formalaşmış  və  təşəkkül tapmış  qaynaqlar a  axtarıb 
tapmaq lazımdır. Azərbaycanda məhz bu dövr ə demokratik mətbuat, anadilli məktəb, dünyəvi teatr 
yaranaraq milli şüurun formalaşmasına güclü təkan verdi.  
Həmin  dövr ə  yaranmış  Azərbaycan  Xalq  Cümhuriyyəti  qısa  müddət  ərzində  həyata  keçirdiyi 
ciddi tədbirlər sayəsində bütün dövlətçilik atributları - öz parlamenti, hökuməti, ordusu və pul vahidi 
olan müstəqil, suveren bir dövlətə çevrildi. 
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti gərgin və mürəkkəb ictimai-siyasi şəraitdə cəmi 23 ay fəaliyyət 
göstərsə  də,  sonrakı  nəsillərin  yaddaşında  xalqımızın  tarixinin  ən  parlaq  səhifələrindən  biri  kimi 
həmişə qalacaqdır. O, demokratik dövlət quruculuğu, iqtisadiyyat, mədəniyyət, təhsil, səhiyyə, hərbi 
quruculuq  sahələrində  atdığı  mühüm  addımları  başa  çatdıra  bilməsə  də,  onun  qısa müddətdə  həyata 
keçirdiyi tədbirlər xalqımızın tarixində silinməz iz buraxmış, milli dövlətçilik ənənələrimizin bərpası 
işində böyük rol oynamışdır. 
XX  əsr  Azərbaycan  xalqının  həyatında  silinməz  izlər  qoymuşdur.  Yüzilliklərin,  minilliklərin 
qovuşuğunda  yeni bir Azərbaycan təşəkkül tapmışdır. Xalqımızın tarixi taleyi elə imkan  yaratmışdır 
ki,  son  yüzillikdə  Azərbaycan  köhnə  dünyadan  sürətlə  qopmuş,  elm,  mədəniyyət,  səhiyyə,  təhsil, 
ictimai-siyasi intibah yolunu tutmuşdur. 
Bu  gün böyük bir  millətin  üzvü kimi  hər  bir  azərbaycanlı  fəxr  edə  bilər  ki,  ata-babalarımız 
olduqca qısa bir zaman ərzində kütləvi savadsızlığa son qoymuş,  vətənimiz bütün insanları oxuyub-
yazmağı bacaran savadlılar diyarına çevrilmişdir. Vətənpərvər və təəssübkeş ziyalılarımızın vətəndaş 
fəallığı sayəsində Şərqdə ilk teatr, ilk opera, ilk kino və sair Azərbaycanda meydana gəlmişdir. Kütləvi 
surətdə  savadlanmaq,  elmə,  mədəniyyətə,  təhsilə  can  atmaq  Azərbaycan  xalqının  mənəviyyatını  da, 
həyat tərzini də, xarici görünüşünü də dəyişmiş, onu inkişaf edən dünyaya qovuşdurmuşdur. 
Sovet  hakimiyyəti  illərində  (1920-1991)Azərbaycanda  çox  zəngin  iqtisadi  və  intellektual 
potensial yaranmışdır. 
XX  əsrdə  yaşayıb-yaradan  sənətkarlarımızın,  mədəniyyət  və  incəsənət  xadimlərimizin  layiqli 
həyat  yolu  bir  daha  sübut  etdi  ki,  Qobustanın  qaya  təsvirlərindən,  Azıx  mağarasından  başiayaraq 
mənəvl  deyərlərimiz  "Kitabi-Dədə  Qorqud"la,  Xaqani  Şirvani  və  Nizami  Gəncəvi  ilə,  Qazi 
Bürhanəddin və Nəsimi ilə, Şah İsmayıl Xətayi və Məhəmməd Füzuli ilə, "Şah İsmayıl", "Koroğlu", 
"Aşıq Qərib", "Abbas və Gülgəz" dastanları ilə necə qiymətlidirsə, ötən əsrin mənəvi sərvətləri ilə də 
bir o qədər uca və şöhrətlidir. Cəlil Məmmədquluzadə, Hüseyn Cavid, Mikayıl Müşfiq, Cəfər Cabbarlı, 
Səməd Vurğun və Rəsul Rza, İlyas Əfəndiyev və Bəxtiyar Vahabzadə, Üzeyir Hacıbəyov və Müslüm 
Maqomayev, Bülbül, Şövkət Məmmədova və Nlyazi, Qara Qarayev və Fikrət Əmirov, Rauf Hacıyev 
və  Tofiq  Quliyev,  Abbas  Mlrzə  Şərifzadə,  Ülvi  Rəcəb  və  Rza  Təhmasib,  Sidqi  Ruhulla,  Ədil 
İsgəndərov,  Mehdi  Məmmədov  və  Ələsgər  Ələkbərov,  Mərziyə  Davudova,  Hökumə  Qurbanova  və 
Leyla  Bədirbəyli,  Səttar  Bəhlulzadə,  Mikayıl  Abdullayev  və  Tahir  Salahov...  Adları  gələcək 
minilliklərə ərməğan olacaq sənətkarların bu nəsli artıq XX əsrin mədəniyyət tarixində qızıl sətirlərə 
dönmüşdür. 
1991-ci il oktyabrın 18-də "Müstəqillik haqqında" Konstitusiya aktının qəbul edilməsi ilə XX əsr 
Azərbaycan tarixinin  yeni mərhələsi başlandı. Demokratik, müstəqil Azərbaycan dövlətinin bərqərar 
olması  xalqımızın  həm  iqtisadi,  həm  də  mənəvi  qələbəsi  olmuşdur.  Bu  gün Azərbaycanın  təhsili, 
mədəniyyəti, ümumiyyətlə, iqtisadi, sosial, mədəni, mənəvi və siyasi həyatının bütün sahələri dünya 
sivilizasiyasına tam cavab verən bir səviyyədədir. 
Soykökə qayıdış, millətimizin özünü dərk etməsi, xalqımızın və dövlətimizin sivil bəşəriyyətin 
birgəyaşayış  qaydalarını  mənimsəmək  prosesi  gücləndikcə  Azərbaycan  xalqının  malik  olduğu 
ümumbəşəri  mədəniyyətin  təntənəsi  daha  aydın  nəzərə  çarpır.  Müstəqilliyimizin  on  ili  ərzində 

---

4 
 
mədəniyyət işçilərimizin qazandığı uğurlar, bütövlükdə mədəni həyatımız belə deməyə əsas verir ki, 
XX əsr həqiqətən tarixə mədəniyyətimizin təntənəsi ilə daxil olmuşdur. 
Azərbaycan  mədəniyyəti  bu  gün  daha  möhtəşəm  bir  dövrünü  yaşayır.  Müstəqillik  dövründə 
tarixi  şəxsiyyətlərimizin,  milli  mədəniyyətimizin  görkəmli  nümayəndələrinin,  habelə  ayrı-ayrı  milli 
bayramların və tarixi günlərin qeyd edilməsi ilə bağlı tədbirlər dövlət başçımızın imzaladığı fərman və 
sərəncamlarla keçirilir. 
Azərbaycan  milli  musiqisinin  təməl  daşı,  onun  bünövrəsini  muğamlar  təşkil  edir.  Təsadüfi 
deyildir  ki,  2003-cü  BMT-nin  ixtisaslaşmış  olan  təşkilatı  YUNESKO  Azərbaycan  muğamını 
bəşəriyyətin mədəni irs siyahısına daxil etmişdir. 
Hazırda Azərbaycanda 27 professional teatr, 50-dək xalq teatrı və özəl teatr, 13 konsert təşkilatı 
fəaliyyət  göstərir.  Mədəniyyət  Nazirliyi  sistemində  2  böyük  simfonik  orkestr,  xalq  çalğı  alətləri 
orkestri, bir neçə kamera və estrada kollektivi var.  
Bu gün Mədəniyyət Nazirliyi sistemində 3275 klub müəssisəsi, 4313 kitabxana, 61 mədəniyyət 
və  istirahət  parkı  fəaliyyət  göstərir.  Xalqımızın  mənəvi  sərvətlərinin  qoruyucusu,  tədqiqatçısı  və 
təbliğatçısı olan 137 muzey, 27 dövlət şəkil qalereyası və 2 bədii sərgi salonunda əsrin nailiyyətləri öz 
əksini  tapır.  Bakı  Musiqi  Akademiyası,  Mədəniyyət  və  İncəsənət  Universiteti,  Bakı  Xoreoqrafiya 
Məktəbi, musiqi, rəssamlıq texnikumları, 300-ə yaxın uşaq musiqi, rəssamlıq və incəsənət məktəbləri 
Azərbaycan mədəniyyətinin gələcəyini yaşadacaq kadrlar hazırlayır. 
Yaxın  və  uzaq  xariclə  mədəni  əlaqələr  son  illərdə  geniş  vüsət  almışdır.  Hər  il  Azərbaycan 
mədəniyyəti və incəsənəti dünyanın bir çox ölkələrində geniş nümayiş etdirilir və özünə hər dəfə çoxlu 
təzə pərəstişkarlar tapır. 
Xalqımızın  əsrlərlə  qoruyub  saxlaya  bildiyi  mədəni  dəyərlər  sırasında  qüdrətli  teatr  sənəti  öz 
qabaqcıl  mövqeyini  müstəqillik  illərində  daha  da  inkişaf etdirmişdir.  Mürəkkəb  inkişaf  yolu  keçmiş 
Azərbaycan  teatrının  repertuarı  bu  gün  daha  genişlənib.  Tamaşaçıların  zövqünü oxşayan  müxtəlif 
tamaşaları  bu  gün  Azərbaycanda  fəaliyyət  göstərən  Akademik  Milli  Dram  Teatrında,  Bələdiyyə 
teatrında, Pantomima teatrında, Gənc tamaşaçılar teatrında və digər teatrlarda seyr etmək mümkündür. 
Hər il teatr müəssisələrində 100-110 yeni tamaşa hazırlanır.  
Azərbaycan tarixində ilk dəfə olaraq Şirvanşahlar Sarayı və Qız Qalası daxil olmaqla İçəri Şəhər 
Dövlət Tarix Memarlıq Kompleksi YUNESKO-nun "Dünya mədəni irs siyahısına daxil edilmişdir. 
UNESCO-nun  Qeyri-Maddi  Mədəni  İrs  üzrə  Hökumətlərarası  Komitəsinin  2014-cü il  noyabrın  26-da 
keçirilən iclasında Azərbaycan kəlağayı sənəti “Kəlağayı simvolizmi və ənənəvi sənəti” adı ilə UNESCO-nun 
Qeyri-Maddi Mədəni İrs üzrə Reprezentativ Siyahısına daxil edilib. 

---

5 
 
Uzun və mürəkkəb inkişaf yolu keçmiş teatr, kino, musiqi və xalq sənətinin müxtəlif növlərinin 
tədqiqi Azərbaycan xalqının yüksək mədəni irsə malik olmasını sübut edir.  
 

---

6