Mədəniyyət və turizm Mündəricat

  
Zemfira Səfərova, Ülkər Talıbzadə 
 
Ədəbiyyat: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. 25 cilddə.“Azərbaycan” cildi.  
“Musiqi” məqaləsi. Bakı, 2007, səh. 791-800. 

---

18 
 
Muğam 
 
Muğam  Azərbaycan  musiqisində  şifahi  ənənəli  professional  musiqi  sənətidir.  Şifahi  ənənəyə  malik 
Azərbaycan  klassik  musiqi janrlarından  biri;  irihəcmli  vokal-instrumental  və  ya  instrumental  əsərdir.  Muğam 
sözü fars-ərəb-türk  dilində  işlənilən  "məqam"  sözündən  yaranmışdır.  "Məqam"  sözü simli  alətlərdəki  pərdə 
mənasına  gəlir.  Hər  muğamın  da  əsas  (mayə)  notu  alətin  bir  pərdəsində  olduğu  üçün bu  ad  verilmişdir. 
Təxminən XIV əsrə qədər Yaxın Şərq xalqlarının vahid musiqi janrı olmuş, lakin sonralar baş verən ictimai-
siyasi dəyişikliklər səbəbindən bu vahid musiqi janrı xalqlara uyğun parçalanmışdır. 
Mürəkkəb ideya - emosional məna daşıyan, dərin və bitkin təfəkkür, bədii həyəcan və müxtəlif musiqi 
obrazlarının inkişafını ifadə edir. Xüsusi musiqi təhsili görmüş peşəkar musiqi ifaçılarının yaradıcılıq məhsulu  
olan  muğam  şifahi  ənənələr  əsasında  ustad-şagird  münasibətləri  zəminində  nəsildən-nəslə  ötürülür.  Muğam 
yarandığı  zamanlardan  başlayaraq,  əsrlər  boyu  davam  edən  tədrici  inkişaf  və  təkamül  prosesi  nəticəsində 
yetkinləşmiş, formalaşmış, kamilləşmişdir. Bütün Şərq xalqlarının mədəniyyətində belə bir musiqi növü vardır, 
lakin  müxtəlif  regionlarda  yaşayan  xalqlarda  müxtəlif  adlar  daşıyır:  azərbaycanlılarda  muğam,  farslarda 
dəstgah, ərəblərdə makam, türklərdə təqsim, tacik və özbəklərdə şaşmakom, uyğurlarda patet, qazaxlarda küy, 
qırğızlarda  kü  və  s.  Belə  ad  müxtəlifliyinə  baxmayaraq,  onları  birləşdirən  əsas  cəhət  muğamın  yalnız 
professional  musiqiçilər tərəfindən  yaradılması  və  ifa  olunmasıdır. Muğam  tipli  sənət  nümunələri bütün Şərq 
xalqlarında  əsrlərdən  bəri  sabit  qanunlar  əsasında  çalınıb-oxunaraq  yaradılan  silsilə  əsərlərdir.  Onlar  varislik 
ənənəsi ilə mənilsənilərək, nəsil-nəsil qorunur. Bununla yanaşı, hər bir xalqın mədəniyyətinə və musiqisinə xas 
olan milli xüsusiyyətlər bu sənət növündə - həm musiqidə, həm də ifaçılıqda özünü büruzə verir. Bu da onları 
bir-birindən fərqləndirən əsas cəhətdir.