Механика кириш

S- o’tkazgich sig’imi.
Agar q₁, q₂, q₃, ... ,q_n nuqtaviy zaryadlar sistemasi berilgan bo’lsa, bu zaryadlar sistemasi hosil qilgan energiyasi:


₁ nk 1

W  _2
q_n_n n1
, (10.6)

bunda _n , (k-1) zaryadlar tomonridan hosil qilingan maydon potensiali.

Har qanday formaga ega bo’lgan zaryadlangan kondensatorning elektrostatik maydon energiyasi:

1 q ² C ² 1

W  _{2 C}  ₂  ₂ q ,

Elektrostatik maydon energiyasining zichligi V hajm birligiga to’g’ri kelgan potensial energiya W bilan o’lchanadigan fizik kattalik bo’lib,

w  ^W ; (10.7)
V

XBS dagi birligi - ^жоуль .
_м3

9 – Mavzu Toklarning bo’shliqdagi magnit maydoni. Tok elementlarining o’zaro ta’siri, Amper qonuni. Magnit maydonining induktsiyasi va kuchlanganligi, Bio-Savar qonuni. Lorents kuchi. Magnit dipol’ momenti.

Muhitning magnit singdiruvchanligi. Dia-, para-, ferromagnetizm.

Yassi kondensatorda maydon bir jinsli bo’lgani uchun, shu kondensator ichidagi maydonning energiya zichligi,

w  ¹  E ²
₂ 0
(10.8)

bo’ladi.

Agar o’tkazgichda elektr maydoni hosil kilinsa, u holda zaryad tashuvchilarning tartibli harakati, ya’ni musbat zaryadlarning maydon yo’nalishida, manfiy zaryadlarning esa qarama-qarshi yo’nalgan harakati vujudga keladi. Zaryadlarning tartibli harakati elektr toki deyiladi. Agar o’tkazgich ko’ndalang kesimidan dt vaqt ichida dq zaryad o’tsa, tok kuchi


i  ^dq , (11.1)
dt

ga teng bo’ladi.

Agar har qanrday teng vaqt birligi ichida yuzadan o’tuvchi tokning yo’nalishi va miqdori o’zgarmasa, bunday tok o’zgarmas tok deb atalib, u

I  ^q
t
(11.2)

formula bilan aniqlanadi.

Musbat zaryadlarning yo’nalishi tokning yo’nalishi deb qabul qilingan. Elektr tokini tok zichligi vektori j orhali to’laroq xarakterlash mumkin. Bu vektor miqdor jihatidan berilgan nuqtada zaryad tashuvchilarning yo’nalishiga perpendikulyar bo’lgan dS yuzadan o’tuvchi tok kuchi di ning shu yuza kattaligi dS ga bo’linganiga teng:

di j  _dS
, (11.3)

agar tok o’zgarmas bo’lsa, uning zichligi

I
j  _S
 ^q . (11.4)
St

Vaqt o’tishi bilan tok kuchi o’zgarmaydigan tok o’zgarmas tok

deyiladi. Tok kuchini XBS dagi birligi 1A  ^1Кл . (A=Amper) Tokning muntazam
1с
oqib turishi uchun zanjirning ma’lum sohalariga yoki butun zanjirga ta’sir etuvchi tashqi kuchlar zarur ekan. Ularni ximiyaviy protsesslar, bir jinsli bo’lmagan muhitda yoki har xil turdagi ikki xil modda chegarasida zaryad tashuvchilarining diffuziyasi, o’zgaruvchan magnit maydonlari hosil qiladigan elektr maydonlari va x.k. vujudga keltirish mumkin. Tashqi kuchlarning birlik zaryad ustida bajargan ishiga teng bo’lgan kattalik zanjirdagi yoki uning bir qismidagi elektr yurituvchi kuch (EYUK- ε
) deyiladi.


ε  ^A (12.1)
q

bu yerda A_ch  A_m 
bo’lsa,
A =q(₁  ₂ )  A
bo’lib, manbaning qutblari ochiq (uzilgan)

A ^ 0, ε ^ ₁  ₂ ^ U. (12.2)

Elektrostatik va tashqi kuchlarning birlik (+) zaryadni ko’chirishda bajargan ishiga teng bo’lgan kattalik zanjirning berilgan qismidagi kuchlanish tushuvi yoki U kuchlanish deyiladi. Bir jinsli metall o’tkazgichdan o’tayotgan tok kuchi o’tkazgichdagi kuchlanish tushuvi U ga proporsional bo’ladi:

I  ^U
R
. (13.1)

Bir jinsli o’tkazgich deb tashqi kuch ta’sir etmaydigan o’tkazgichga aytiladi. U

o’tkazgichning uchlaridagi ₁  ₂
potensiallar ayirmasiga teng bo’ladi. Ifodadagi R

o’tkazgichning elektr qarshiligi deyiladi. Qarshililik birligi 1Om bo’lib, u shunday o’tkazgichning qarshiligiki, bunda kuchlanish 1V bo’lganda o’tkazgichdan 1A tok o’tadi. Bir jinsli silindrsimon o’tkazgich uchun qarshilik

R   ^l
S
, (13.2)

ta teng. Bu yerda: l — o’tkazgichning uzunligi, S — ko’ndalang kesim yuzasi,  - o’tkazgich yasalgan materialning tabiatiga bog’liq bo’lgan koeffitsent, bo’lib buni solishtirma elektr qarshilik deyiladi.
O’tkazgichdan tok o’tganda o’tkazgich qiziydi, bu jarayonda ajralib chiqqan issiqlik
miqdori o’tkazgich qarshiligiga, tok kuchining kvadratiga va vaqtga proporsional ekan.

Q —Joullarda ifodalanadi.