Mehman Ağayev, Sultan Əliyev ÄÈÀËÈÇ Bakı – 2010

Hazırda müxtəlif immunodepressiv terapiya sxemləri tətbiq 

olunur:

 I sxem. (kəskin ayrılma sindromunun profi laktikası üçün):

daklizumab venadaxilinə 15 mkq/kq gündə 1 dəfə – 5 gün, təkrari 

kurs 3 həftədən tez olmayaraq (bütün toksiki təsirlər itdikdə);

mikofenolat mofetil daxilə 1 q gündə 2 dəfə uzun müddət;

prednizolon daxilə 0,5 mq/kq gündə 3 qəbula 1–2 ay, sonra doza 

tədricən azaldılır saxlayıcı dozaya qədər.

 II sxem (kəskin ayrılma sindromun profi laktikası  və 

müalicəsi üçün);

takrolimus daxilə 0,2 mq/kq gündə uzun muddət. Takrolimus 

istifadəsi siklosporin ilə pis müalicə olunan xəstələrin im 

mu-

nosupressiyası  və ayrılma sindromunun müalicəsi üçün tövsiyə 

olunur;

mikofenolat mofetil daxilə 1 q gündə 2 dəfə uzun müddət;

prednizolon daxilə 0,5 mq/kq/gün 3 dəfəyə 1–2 ay sonra doza 

saxlayıcı dozaya (15–20 mg/gün) qədər azaldılır;

 III sxem (siklosporin nefrotoksikliyi aradan qaldırmaq 

üçün):

mikofenolat mofetil daxilə 1q gündə 2 dəfə uzun düddət;

prednizolon daxilə 0,5 mq/kq/gün 3 dəfəyə 1–2 ay, sonra doza 

tədricən saxlayıcı dozaya (5-10 mq/gün) qədər azaldılır;

Bəzi halda –  siklosporin daxilə 2–3 mq/kq /gün, 2 dəfə  qəbul 

edilir, 12 saat intervalla uzun müddət;

401

Fəsil 13. Böyrəkköçürmə 

 IV sxem (şəkərli diabet, mədə və 12 barmaq bağırsaq xorası 

olanlar və ahıl xəstələrdə):

Mikofenolat mofetil daxilə 1 q gündə 2 dəfə uzun müddət;

Siklosporin daxilə 3–5 mq/kq/gün 2 dəfə, 12 saat intervalla, uzun 

müddət;

Bəzi halda – prednizolon daxılə 20–30 mq/gün, 1dəfə 1–2 ay, 

sonra doza tədricən saxlayıcı dozaya (5–10 mq/gün) salınır, uzun 

müddət.

Adətən kəskin ayrılma sindromunun müalicəsi cox yüksək doza 

qlyukokortikoidlə (metilprednizolon venadaxili infuziya ilə 0,5–1,0 

q, 200 ml natrium xloridin fi zioloji məhlulunda həll edib yeridilir, 

gündə 1 dəfə, 3 gün). Bundan başqa, bazis immunodepressant 

preparatların dozası artırılır (mikofenolat mofetil 1,5 q gündə 2 dəfə 

və siklosporinin dozası artırılır). Terapiyanın effekti olduqda o özünü 

4 gün ərzində göstərir. 

Qlyukokortikoidlərə rezistent olan transplantatın ayrılma 

sindromunun müalicəsi üçün T –limfostlərə qarşı poliklonal,   yaxud 

monoklonal anticisimlərdən istifadə olunur:

Antitimositar immunoqlobulin venadaxili 4–5 mq/kq gündə 1 

dəfə -14-21 gün.

İnsan limfositlərinin – CD3 qarşı siçan monoklonal anticisimlər 

venadaxili 5 mq gündə 1 dəfə - 10 gün.

Bu tədbirlər kömək etmədikdə terapiyaya 

plazmaferez

  əlavə 

olunur. Hazırda gen mühəndisliyi ilə yaradılan monoklonal 

anticisimlərin kliniki yoxlanması gedir.

Siklosporin – ən geniş tətbiq edilən immunodepressant (kalsinev-

rin inhibitoru) olub, ayrılma sindromu riski olduqda  lazımi qədər 

effektiv deyil. AT artırır,  aterosklerozu sürətləndirir, transplantatın 

hipoperfuziyası  nəticəsində  kəskin (prerenal KBÇ) və xronik 

(siklosporin nefropatiyası)  nefrotoksiklik  törədir.

Takrolimus – kalsinevrinin inhibitorudur. Siklosporindən fərqli 

olaraq  ayrılma sindromunun effektiv profi laktikasını  təmin edir, 

402

Dializ

qlyukokortikoidlərlə aparılan puls–terapiyaya qarşı rezistentliyi 

aradan götürür. Preparat  AT  və AST, ALT səviyyələrini az qaldırır, 

amma siklosporin kimi nefrotoksikliyi vardır, infeksiyaları  və 

onkogen virusları aktivləşdirir . Siklosporinə nisbətən neyrotoksikliyi 

çox olub, posttransplantasion diabetin yaranması, MBS zədələnməsi 

daha artıq tezliklə müşahidə edilir.

Sirolimus – effektivliyinə görə kalsinevrin inhibitorları ilə 

müqayisə oluna bilər və onların immunosupressiv təsirini atrırır. 

Preparatın nefrotoksik təsiri yoxdur, transplantatın qan dövranını 

və YFS artırır. Sirolimus angiotenzin II inhibisiya etdiyi və azot 

oksidinin sintezini artırdığı üçün müalicənin başlanğıcında yüksələn 

AT müalicə prosesində enir. Kalsinevrin inhibitorlarından fərqli 

olaraq sirolimus hiperurikemiya yaratmır, sitomeqalovirus, Epşteyn-

Barr virusunun replikasiyasını artırmır. Yanaşı  təsirlərindən – 

hiperlipidemiyanın artması, diareya, anemiya, trombositopeniya, 

interstisial ağciyər sklerozu müşahidə edilə bilər.

Mikofenolat mofetil (Sell Sept) – təsir mexanizminə görə 

azatioprinə yaxındır, amma ondan 1,5 dəfə effektivdir: kəskin 

ayrılma sindromunun tezliyini azaldır, qlomeruloskleroz və 

interstisial fi broza təsir etməklə posttransplantasion nefropatiyanın 

proqressini yavaşıdır. Nefrotoksikliyi yoxdur, AT təsir etmir, 

aterogen risk faktorların tezliyini azaldır. Sitomeqalovirusun 

replikasiyasını gücləndirmir, amma onkogen virusları  aktivləşdirir 

(Epşteyn-Barr , 8-tip insan herpesi virusu). Hiperurikemiya zamanı 

mikofenolat mofetil – allopurinol kombinasiyası istifadə oluna bilər 

(azatoprin+allopurinol kombinasiyası çox təhlükəlidir).

Xroniki transplantasion nefropatiya 

Xroniki transplantasion nefropatiya (XTN)–in spesifi k və qeyri-

spesifi k (hemodinamik, metabolik) təsir nəticəsidə transplantatın 

kanalcıqlarının tubulointerstisial sklerozu və atrofi yasıdır. 

Birinci ilin axırına fəaliyyət göstərən transplantatların sayı 80%, 

bəzi mərkəzlərdə 90 – 95% olsa da, 5 – 10 il fəaliyyət göstərən 

403

Fəsil 13. Böyrəkköçürmə 

transplantatların sayı əhəmiyyətli dərəcədə dəyişməmiş qalır. Meyit 

transplantasiyasında 5 illik yaşama 58–62%, 10 illik yaşama –ancaq 

42–48% təşkil edir. 60% transplantatların funksiyası 10 il ərzində 

başa çatır. Köçürülmüş böyrəyin fəaliyyətinin dayanması  əsasən 

XTN ilə əlaqədar olub, onun baş verməsi əməliyyatdan sonra keçən 

vaxtın uzunluğundan asılıdır.

XTN immunoloji (antigenasılı) və qeyri-spesifi k,  qeyri-immun 

(hemodinamik, metabolik) faktorların təsiri nəticəsində baş verir. 

XTN qeyri-adekvat immunosupressiv terapiya və ayrılma sindromu 

ilə əlaqəsi immunoloji faktorların  rolunu göstərir. Ayrılma sindromu 

keçirmiş resipient böyrəklərində onu keçirməyən xəstələrə nisbətən 

daha tez (əməliyyatdan 4 il sonra) sidiyi qatılaşdırma funksiyası 

proqressiv olaraq aşağı düşür.  İndiyə  qədər proqress edən 

XBÇ patogenezinin bir həlqəsi – HLA üzrə uyğunsuzluğa görə 

öyrənilmişdir.

Əgər XTN başlanğıcında immunoloji faktorlara əhəmiyyətli yer 

ayrılırsa, onun inkişafı hemodinamik və metabolik faktorlardan 

asılı olur. Məsələn: yüksək arterial təzyiqin köçürülmüş böyrəyin 

yumaqcıqdaxili təzyiqin artmasında rolu sübut olunmuşdur. 

Həmçinin göstərilmişdir ki, zülalın ekskresiyası kanalcıq epiteli-

sinin yüklənməsinə, epitelial hüceyrələrin aktivləşməsi nəticəsində 

sitokinlərin, hemoattraktantların və böyümə faktorunun yaranmasının 

artmasından tubulointerstisial skleroza səbəb olur. Bundan başqa, 

zülallar zədələnmiş bazal membran elementləri ilə birlikdə inter-

stisiyaya daxil olur, xəstənin T-hüceyrələri tərəfi ndən yad zülal kimu 

(antigen) qəbul olunur,  hüceyrə və humoral immunitet kaskadı işə 

düşür. Deməli, XTN inkişafının  əsasında nativ böyrəklərdə nefro-

sklerozun proqressində iştirak edən mexanizmlər durur.

XTN müalicəsinin yaxın nəticələri gündəlik proteinuriyanın 

azalması, AT nəzarət olunması, böyrək transplantatının funksiyasının 

stabilliyinin qiymətləndirilməsinə əsasən verilir. Fəaliyyət göstərən 

nefronların kütləsinin azalması  və böyrəkdaxili hemodinamikanın 

404

Dializ

dəyişilməsi yumaqcıqlarda hiperperfuziya, hiperfi ltrasiya  proqres 

edən qlomerulosklerozun əsas faktoru hesab edilir. XTN müalicəsi-

nin uzaq nəticələri transplantatın əməliyyatdan sonra 5 il yaşamasına 

(Kaplan-Meyerə uyğun) görə qiymətləndirilir. Qan zərdabında 

kreatininin səviyyəsinin 500 mkmol/l-dən çox yüksəlməsi “böyrək 

ölümü” kimi qiymətləndirilir.

Proteinuriya böyrək transplantatının xroniki ayrılma sindro-

munun həm risk faktoru və  həmçinin proqnostik faktor kimi 

qiymətləndirilməlidir, AH ilə korrelyasiya edir, amma AH fərqli 

olaraq  proteinuriya  asılı faktor (antigenasılı) olub, transplantatın 

ayrılma krizləri nəticəsində inkişaf edən qlomerulopatiyanın 

nəticəsidir. Müşahidə edilmışdir ki, proteinuriya olduqda trans-

plantatin yarımyaşama dövrü 5,6, olmadıqda isə 16,5 il olur.

Transplantatın biopsiyası zamanı tubulointerstisial sklerozun 

baş verməsi XTN sonrakı yaranma riski olduğu sübut olunmuşdur. 

Həmçinin qlomeruloskleroz da XTN inkişafının müstəqil faktoru 

hesab olunur. Transplantatın damarlarının zədələnməsinin morfoloji 

dəyişiklikləri  XTN inkişaf etmiş hallarda 2 dəfə artıq müşahidə 

edilir.

Beləliklə, XTN başlanğıcında immunoloji proseslər durursa 

onun sonrakı gedişi qeyri-spesifi k faktorlardan  – fəaliyyət göstərən 

nefronların sayının azalması (morfoloji – tubulointerstisial skleroz, 

qlomeruloskleroz), arterial hipertenziya və proteinuriya asılı olur.

Siklosporin nefropatiyasının müalicəsi.

 Siklosporinin dozasının 

3-6 mq/gün azaldılması nefropatiyanın proqressinin qarşısını alır. 

Bu doza qeyri-adekvat olduqda (siklosporinin qanda səviyyəsi 100 

nq/ml), siklosporini KKB ilə (verapamil) kombinə etmək tövsiyə 

edilir. Siklosporinin nefrotoksikliyini artıran dərmanlar (QSİƏP, 

saluretiklər, diqoksin, antiaritmik preparatlar) kəsilir. Siklosporini 

tam kəsib sirolimusa keçmək, 8 – 12 aydan sonra, tövsiyə edilir.

Arterial hipertenziyanın müalicəsi

Ayrılma sindromu zamanı hipertenzion kriz immunodepressiv 

terapiya ilə müalicə olunur. Siklosporin hipertenziyası zamanı AH 

405

Fəsil 13. Böyrəkköçürmə 

müalicəsində KKB (verapamil, diltiazem, isradipin) istifadə edilir. 

Saluretiklər, AÇFİ istifadəsi məsləhət görülmür. Eritrositoz olduqda 

AÇFİ, ARB, teofi llin kömək etmədikdə binefrektomiya edilir.

ÜİX müalicəsi

İmmunodepressiv terapiya nəticəsində aterosklerozun məlum 

risk faktorları artır. Qlyukokortikoid tətbiqi nəticəsində AT artır, 

xolesterin və triqliseridlərin səviyyəsi yüksəlir, posttransplantasion 

diabet inkişaf edir, koaqulyasiya artır, piylənmə baş verir. Siklosporin 

istifadəsindən müntəzəm olaraq AH, hiperxolesterinemiya, hiper-

urikemiya, insulinə rezistentlik, prostasiklin sintezinin və trombo-

sitlərin aqreqasiyasının artması hesabına trombozların tezləşməsi 

baş verir. Ona görə aterosklerozun yüksək riski olduqda siklosporin 

takrolimusa, azatioprin – mikofenolat mofetilə dəyişdirilir. Həmçinin 

lipidlərin səviyyəsi, C-reakriv zülal (statinlər), AT (AÇFİ, KKB), 

qanda sidik turşusu (allopurinol) nəzarət olunur.

İnfeksion ağırlaşmaların müalicəsi

İnfeksion ağırlaşmalarının müalicəsinin  əsasında immuno-

depressiv preparatların və antibiotiklərin istifadə olunması durur 

(cədvəl 12. 4). Siklosporin, qlyukokortikoidlər, azatioprin HBV, 

HCV replikasiyasını artıraraq virusemiyanı 10–30 dəfə artırır. 

İnterferon alfa-2b transplantasiyadan sonra istifadə edildikdə 

remissiya təmin etmir və geriqayıtmaz ayrılma sindromu verə 

bilir. Transplantasiyadan sonra interferon alfa-2b təyin olunmasına 

yeganə göstəriş  kəskin  fi brozlaşdırıcı xolestatik hepatit hesab 

olunur. Ribavirin ilə müalicə cox zaman hemolizə səbəb olur. HBV 

replikasiyasına təsir edən başqa preparatlardan – qansiklovir, natrium 

foskarnet, lamivudin istifadə olunur.

Bilmək lazımdır ki aminoqlükozidlər, sulfanilamidlər, sefa-

losporinlər, asiklovir, qansiklovir siklosporinin nefrotoksik təsirini 

artıra bilərlər. Makrolidlər, ketokonazol, fl ukonazol,  doksisiklin 

siklosporinin qanda  səviyyəsini aşağı salır, onun qara ciyərdə 

metabolizmini artırır.

                                                                               

406

Dializ__Əlavələr__Xroniki_böyrək_çatışmazlığı__zamanı_pəhriz__X'>Dializ

Cədvəl 13.4

İnfeksion ağırlaşmaların etiologiyasından asılı olaraq 

antibiotik, göbələk, virus əleyhinə işlədilən preparatlar

İnfeksiyanın 

törədicisi

Antibiotik qruppası

E. coli

III-IV nəsil sefalosporinlər, ampisillin sulbaktam, 

ftorxinolonlar, aztreonam, aminoqlükozidlər

Klebsiella, 

Pseudomonas 

aeruginoza

Ftorxinolonlar, sefalosporin III-IV 

nəsil, azrosillin,tikarsillin, karbapenem, 

aminoqlükozidlər, polimiksin B

Stafi lokokk

Makrolidlər, rifamitsin, vankomitsin, 

ftorxinolonlar, sefalosporinlər III-IV nəsil, fuzid 

turşusu, karbapenemlər

Haemophylus 

infl uenzae

Ampisillin, sefalosporin III nəsil, makrolidlər, ko-

trimoksazol, ftorxinolonlar, karbapenemlər

Legionella

Makrolidlər, rifamitsin, ftorxinolonlar

Listerilər

Doksisiklin, ko-trimoksazol, makrolidlər

Nokardilər

Sulfanilamidlər, ko-trimoksazol, monosiklin

Atipik 

mikobakterilər

Rifamitsin, etambutol, sikloserin, lomefl oksasin, 

klaritromitsin

HBV, HDV, HCV

İnterferon alfa, lamivudin, natrium foskarnet, 

ribavirin

Sadə herpes virusu Asiklovir

Sitomeqalovirus

Qansiklovir, antisitomeqalovirus-immunoqlobulin

Toksoplazmalar

Sulfanilamidlər, doksisiklin, metronidazol

Pnevmosistlər

Ko-trimoksazol, pentamidin

Aspergellər

Amfoterisin B, itrakonazol, fl usitozin

Kriptokokklar

Flukonazol, fl usitozin 

Candida

Nistatin, ketokonazol, itrakonazol

           

407

Fəsil 13. Böyrəkköçürmə 

Proqnoz

Əməliyyatın gec dövrünün uğursuzluqları 40 % halda geriqayıtmaz 

ayrılma sindromu ilə  əlaqədar olur, qalan halda xəstələr fəaliyyət 

göstərən transplantat ilə başqa səbəbdən tələf olurlar. 60%-ə qədər 

müşahidələrdə ölümün səbəbi ürək-damar və infeksion ağırlaşmalar 

olurlar. Orta 5 illik yaşama müddəti 70–80% arasında olub, ilk 

növbədə HLA antigen sisteminə görə uyğunluq, immunosupressiv 

terapiyanın adekvatlığı və transplantasiya növündən asılıdır. 

Diri qohum donordan böyrəkköçürmədən sonra meyit böyrək-

köçürməsinə nisbətən transplantatlar daha uzun müddət fəaliyyət 

göstərirlər. Bunun səbəbi KBÇ az inkişaf etməsi (transplantatın 

işemiya-reperfuziya sindromunun az müşahidə olunması), kəs kin 

ayrılma sindromunun tezliyinin az olması  və  aqressiv immuno-

supressiya rejiminin tətbiq olunmamasıdır.

408

Dializ

Əlavələr

Xroniki böyrək çatışmazlığı 

zamanı pəhriz 

X

BÇ zamanı  pəhriz xəstələrin həyatının qorunmasına, iş 

qabiliyyətinin saxlanmasına və böyrək funksiyasının 

proqressiv pisləşməsinin qarşısının alınmasına yönəldilməlidir. Bu 

məqsədlərə çatmaq üçün əsas etibarilə azzülallı, yüksəkkalorili 

(karbohidratların və yağların hesabına) pəhriz tətbiq edilir.

XBÇ zamanı  tətbiq olunan pəhriz aşağıdakı  tələblərə cavab 

verməlidir:

1. Pəhriz zülal katabolitlərinin səviyyəsinin aşağı salınmasına 

sövq etməklə orqanizmin öz zülallarının parçalanmasına yol 

verməməlidir. Bir gün ərzində bədənə daxil olan zülalların miqdarının, 

bitki zülalları hesabına, 20–40 q qədər azaltmaqla eyni zamanda 

tərkibində lazımi miqdarda əvəzolunmayan aminturşular olan 

heyvan zülallar daxil edilir. Əvəzolunan aminturşular orqanizmdə 

sintez oluna bilirlər. Amma əvəzolunmayan aminturşular insan 

bədənində sintez oluna bilmədikləri üçün onlar orqanizmə ancaq 

hazır vəziyyətdə daxil olmalıdırlar. BMT-nin Beynəlxalq qidalanma 

təşkilatının tövsiyələrinə görə  əvəzolunmayan aminturşulara tələ-

bat gün ərzində: izoleysin – 1 q,  leysin – 1,52 q, valin – 1,12 q, 

metionin+sistin – 0,75 q, fenilalanin +tirozin – 1,61 q, tireonin – 

0,84 q, triptofan – 0,24 q, lizin – 1,33 q təşkil edir.

Ona görə  pəhrizin zülal komponentini seçdikdə onun tərkibinə 

və zülalın keyfi yyətinə diqqət yetirmək lazımdır. Təyin olunmuşdur 

ki, yumurta ağının tərkibində bütün əvəzolunmayan aminturşular, 

kartofun tərkibində metionindən başqa, bütün əvəzolunmayan 

aminturşular vardır.

Xəstələrin zülal rasiyonunu təmin etmək üçün aşağıdakı qayda 

əsas tutulur: 100 zülal 35 q sidik cövhəri və ya 16 q karbamid azotu 

409

Əlavələr. 

Xroniki böyrək çatışmazlığı 

zamanı pəhriz. 

verir. Belə ki, 1 q sidik ilə ekskressiya olunan karbamidə 3 q zülal 

düşür. Misal üçün- xəstə gün ərzində sidik ilə 10 q karbamid xaric 

edirsə, onun zülal rasionu gündə 30 q zülaldan ibarət olmalıdır 

və bu zaman əvəzolunmayan aminturşuların miqdarı 5 q-dan az 

olmamalıdır.

2. Karbohidrat və yağların hesabına qidanın yüksək kolorajı 

təmin olunmalıdır – 35–50 kkal/kq, və ya 2500–3000 kkal/gün. Qida 

vitaminlərlə  zəngin olmalıdır ki, bədən zülalları parçalanmaqdan 

qorunsun və aminturşulardan zülal sintezi təmin olunsun. 

Karbohidratların yaglara nisbəti 3 : 1 olmalıdır.

3. Xörək duzu pəhrizdən ya tam çıxarılır, yaxud məhdudlaşdırılır, 

ödem və hiertenziya olduqda gün ərzində 4–6 q qədər azaldılır. Əksinə 

natriumun itirildiyi bəzi böyrək xəstəliklərində xörək duzunun bö-

yük miqdarı təyin olunur. Ümümiyyətlə, ödemləri və hipertenziyası 

olmayan xəstələrə xörək duzu məhdudlaşdırılmır. Qəbul olunan 

mayenin miqdarı əvvəlki gün ərzində ifraz olunan sidiyin miqdarı-

nın üzərinə 300–500 ml gəlməklə  təyin olunur. Xəstələrin bədən 

çəkisinin hər gün təyin olunmasının böyük əhəmiyyəti vardır, çünki 

bu vaxtında ödemlərin başlanmasını təyin etməyə imkan verir.

4. Böyük miqdarda meyvə  və  tərəvəz istifadə olunur, onların 

zülal, elektrolit, vitamin tərkibi nəzərə alınır. Kalium ilə zəngin olan 

məhsillar – üzüm, kişmiş, banan, ərik, kartof istifadə olunduqda qan 

plazmasındakı elektrolitin (xüsusən kaliumun) səviyyəsi nəzarət 

olunmalıdır.

5. Böyrəkləri qıcıqlandıran maddələr və içkilər (alkoqol, azotlu, 

ekstraktiv maddələr, tünd çay, qəhvə, kakao, şokolad, kəskin duzlu 

qəlyanaltılar) qadağan olunur.

6. Xəstələrin iştahını yaxşılaşdırmaq üçün müvafi q  kulinar 

işləmələrdən istifadə olunur. Bu məqsədlə  ədviyyatlar (dəfnə 

yarpağı, darçın, mixək, sarıkök və s.) istifadə olunur.

Qida məhsullarında  ən çox əhəmiyyət kəsb edən maddələrin 

miqdarı cədvəli təqdim olunmuşdur.

410

Dializ

Giovanetti və b.

  (1963, 1964) tərkibində 18-25 q zülal, 2-5 q 

xörək duzu olan pəhriz tətbiq etdilər. Xəstəyə tam zülalsız qida 

məhsulları təyin edilir və zülal ancaq yumurta ağı şəklində verilir.

Polec (1966)

 kartof pəhrizini tövsiyə etdi – bura 1000 q kartof, 

120 q yağ, 50 q şəkər, 300 q meyvə-tərəvəz, 1.5 q metionin daxildir. 

Kartofda metionindən başqa, bütün aminturşular olduğu üçün 

metionin ayrıca əlavə edilir.

Ketosteril

  əvəzolunmayan aminturşulardan ibarət tabletlər 

formasında dərman vasıtəsi kimi zülalsız pəhrizdə olan xəstələrə, 

gündə hər 5 kq bədən çəkisinə 1 tablet hesabı ilə verilir.

Bu pəhrizlər zamanı  xəstələrdə ödem, arterial hipertenziya, 

ürək çatışmazlığı olmadıqda xörək duzu və mayenin miqdarı 

məhdudlaşdırılmır.  Əksinə, diurezi artırmaq məqsədi ilə lazımı 

qədər maye qəbul olunur.

Aşağıda nümunə üçün verilən pəhrizin bəzi xüsusiyyətləri təqdim 

olunur.

Ümumi xarakteristika. Hiponatriumlu rasion, kimyəvi tərkibinə 

görə qiymətli, lazımi kolorajlı zülallar əsasən bitki mənşəli olmalı 

(80%), purinlər və ekstraktiv maddələr maksimum kənar edilir. 

Bu məqsədlə  pəhrizdə  ət məmulatlar və balıq məhdudlaşdırılır, 

konservlər, çətinəriyən heyvan yağları qadağan edilir.

Kulinar hazırlanma. Bütün xörəklər duzsuz hazırlanır, qaynadılır 

və ya sonra bir az qızardılır. 

Energetik qiyməti və kimyəvi tərkibi: zülal – 70 q, yağlar – 95 q, 

karbohidratlar – 470 q, kalori – 3000 kkal.

Qidalanma rejimi. Hissə-hissə, gündə 6 dəfə, eyni vaxtda, ərzaq 

məhsulları bərabər miqdarda paylanır.

Tövsiyə olunan yeməklər və məhsullar. Ağ çörək, peçenye, bulka, 

suxarı və başqa un məmulatları.

Suplar – vegetarian müxtəlif tərəvəzlərdən hazırlanmaqla, borşlar, 

şi, dogramac, meyvə supları.

Tərəvəzdən hazırlanan yeməklər və qarnirlər: kartof, kələm, 

411

Əlavələr. 

Xroniki böyrək çatışmazlığı 

zamanı pəhriz. 

yerkökü, gül kələmi, çuğundur, xiyar, pomidor, sogan, balqabag, 

noxud, badımcan, kahı, göyərti – təbii halda, bişirilmiş  və sonra 

qızartmaq. Tərəvəz salatları, tutmasız vineqret. Tərəvəzdən 

hazırlanmış kotletlər, ruletlər, pudinqlər və s.

Undan, krupadan, makarondan hazırlanmış yeməklər: piroq, 

blinı, oladi, sıyıq, plov, dolma, farşlanmış pomidor, badımcan, bibər, 

vermeşel, kərə yağı və pendirlə.

Yumurta: gün ərzində ½ - 1 ədəd.

Süd və süd məhsulları:  məhdudlaşdırılır, dovğa, duzsuz pendir, 

kəsmik, xama istifadə edilir.

Meyvə, giləmeyvə, şirin yeməklər, şirniyyat: bütün növ və formada 

meyvə və tərəvəzlər. Müxtəlif şirələr, kompotlar, kisellər, musslar. 

Mürəbbə və bal.

İçkilər: Açıq çay və kofe, itburnu bişməsi, qələvi mineral sular.

Souslar və ədviyyat: süddə, xamada, suda ağ sous.

Yağlar: kərə yağı və bitki yağları

Nümunə üçün bir günlük menyu

Yeməyin adı                            Çıxış      Zülal       Yağ        Karb.