Mehman Ağayev, Sultan Əliyev ÄÈÀËÈÇ Bakı – 2010

Dializ

en tin  bədəninə qoyulmsı böyrəkköçürmə adlanır. Böyrəkköçürmədən 

sonra həyatın keyfi yyəti periton dializi və hemodializ müalicəsində 

olan xəstələrin həyatının keyfi yyətindən və reabilitasiya dərəcəsindən 

yüksək olur. Dıgər tərəfdən, bu üsul həmçinin nisbətən ucuz başa 

gəldiyi üçün XBÇ müalicə üsulları arasında  ən yaxşı seçim sayılır 

(fəsil 13).

Adətən, sol böyrək sağ qalça çuxuruna yerləşdirilir. Böyrək venası 

ilə ümumi qalça venası arasında uc-yan, böyrək arteriyası ilə ümumi 

qalça arteriyası arasında uc-yan anastomoz yaradılır. Sidik axarı 

sidik kisəsinə xarici ureterosistoneostomiya üsulu ilə birləşdirilir              

(şəkil 3.6).

Şəkil 3.6. Böyrəkköçürmə zamanı damar anastomozlarının sxemi

107

Fəsil 4. Hemodializ

Fəsil 4

Hemodializ

Ə

vəzedici müalicə kimi XBÇ zamanı hemodializ (HD), 

periton dializi (PD) və böyrək transplantasiyası tətbiq edilir.

HD prinsipi.

 HD “süni böyrək” cihazının köməyi ilə aparılır 

və normal böyrəyin hemostatik funksiyalarını müyyən qədər  əvəz 

edir. Cihaz dializ məhlulunu hazırlayan qurğudan, ekstrakorporal 

qan dövranı konturundan, heparinin durulaşdırılmış məhlulunu in-

fu ziya  edən nasosdan və birdəfəlik dializatordan ibarət olur. Azot 

müba diləsinin son məhsulları, elektrolitlər dializatorun yarım keçi ri-

ci membranından diffuziya yolu ilə eliminasiya edilir, dövran edən 

qanın həcminə, hemodinamikaya nəzarət, dehidratasiya ultra fi ltra-

siya vasitəsilə aparılır. Dializ məhlulunda olan bufer metabolik 

asidoza nəzarət edir. HD böyrək AH müalicəsi üçün də effektivdir 

(şəkil 4.1). 

Şəkil 4.1. HD zamanı qanın və dializ məhlulunun yarımkeçirici membranın 

müxtəlif tərəfl ərində əks istiqamətlərdə axını (qarşı-qarşıya axın)

108

Dializ

Dializatorda  əks istiqamətlərdə axın qanda kiçik molekulyar 

kütləli maddələrin (KMKM) maksimum çıxarılmasını  təmin edir. 

Yarımkeçirici  membran ancaq KMKM və suyu xaric edir. 

Suyu keçiriciliyinə, sidik cövhərinin  və ortamolekul maddələrin 

klirensinə görə dializatorlar aşağı keçiricilikli (low-fl ux)  və 

yüksəkkeçiricilikli (high-fl ux) olmaqla iki qrupa bölünürlər. Su 

və orta ölçülü molekullar üçün çox yüksək keçiriciliyə malik olan 

dializatorlara hemofi ltrlər deyilir. “Süni böyrək” cihazını  xəstənin 

qan dövranına birləşdirmək üçün damar yolu yaradılır: kəskin böyrək 

çatışmazlığı (KBÇ) zamanı – müvəqqəti (körpücükaltı, vidaci, bud 

venasına kateterin qoyulması), XBÇ zamanı – daimi (arteriovenoz 

şunt, arteriovenoz (AV) fi stula) istifadə olunur.

4.1. HD klassifi kasiyası

Kəskin HD.

 Böyrək çatışmazlığı zamanı qısa  müddətli hemo-

dializ və daimi dializ üsulları tətbiq edilir. Axırıncı aşağı qan cərəya-

nı daimi heparinizasiya ilə bir neçə gün aparılır. Bu üsul hətta qeyri-

stabil hemodinamika olduqda belə, dehidratasiyanı, sidik cövhəri və 

elektrolitlərin yüksək klirensini təmin edir.

Daimi arteriovenoz hemofi ltrasiya (DAV-HF) bud arteriyası  və 

venasına kateter qoyulmaqla aparılır, çıxarılmış qanın maye hissəsi 

xüsusi məhlullarla əvəz olunur.

Daimi arteriovenoz hemodializ (DAV-HD) DAV-HF kimi aparılır, 

amma əvəzedici məhlul lazım olmur.

Daimi vena-venoz hemofi ltrasiya (DVV-HF)–bud və ya vidaci 

venaya  kateter qoyulur – AT aşağı olanda aparılır.

Daimi vena-venoz hemodializ (DVV-HD) aparmaq üçün yüksək 

keçiricilikli hemodiafi ltrlərdən istifadə olunur.

Albuminli dializ (molekulyar absorbsion – resirkulyar sistem 

– MARS) – kəskin qaraciyər – böyrək çatışmazlığı zamanı  tətbiq 

edilir. MARS üsulunun əsasında hemodiafi ltrasiya  aparmaqla 

tərkibinə albumin qatılmış dializ məhlulu istifadə olunur. Üsul suda 

109

Fəsil 4. Hemodializ

həll olmayan zülalla birləşmiş toksinləri bədəndən çıxarmağa imkan 

verir. Donor albumininin akseptor qabiliyyətini bərpa etmək üçün 

o,  regenerasiyaedən konturda hemodializ-karboperfuziya olunur və 

kationdəyişən qətran olan kolonkadan keçirilir.

Xronik HD. 

XBÇ-nin  müalicəsi üçün istifadə olunur:

– standart periodik HD (asetat ya bikarbonat) məhlulu ilə;

– periodik HF;

– yüksək sürətli (high-fl ux) periodik bikarbonat HD (hemo  diafi l-

t rasiya) volumetrik nəzarət ilə;

– yüksəkeffektiv hər günlük qisa HD;

– hər günlük gecə zəif sürətli HD;

– daimi ambulator periton dializi (DAPD)

4.2. Dializ üsulunun seçilməsi

Kəskin böyrək çatışmazlığı.

 Renal KBÇ-nin zamanı aktiv 

müalicə üsulu kimi HD və PD tətbiq edilir. Bu zaman dializ 

 

müalicəsinə əsas göstərişlər:

- renal KBÇ hiperkatobolizm ilə;

- sidik cövhərinin qanda səviyyəsi >200 mq/dl, kreatinin kon-

sentrasiyası >8 mq/dl;

- anuriya, hiperhidratasiya ilə, ağciyər, beyin ödemi təhlükəsi;

- konservativ üsulla nəzarət olunmayan hiperkaliyemiya;

- dekompensasiya olunmuş metabolik asidoz;

- uremik ensefalopatiya (prekoma).

Katabolik KBÇ zamanı 2–3 gün effektsiz konservativ müalicədən 

sonra dializ müalicəsi tətbiq edilir.

Poliorqan zədələnmələri zamanı xüsusi dializ üsullarından 

istifadə olunur, (daimi VVHDF) ağciyərlərin süni ventilyasiyası, 

aortadaxili ballon kontrapulsasiya, plazmaferez, hemosorbsiya, 

HF ilə kombinə edilir. Hepatorenal sindromda və kəskin qaraciyər  

böyrək çatışmazlığında albuminli HDF (MARS) istifadə olunur.

KBÇ zamanı dializ terapiyası apardıqda hemodinamikanın 

stabilliyi, hiperhidratasiyanın ağırlığı, hiperkatabolizmin dərə cə-

110

Dializ

sin dən və başqa orqanların zədələnməsindən asılı olaraq müalicə 

variantı seçilir (cədvəl 4.1).

Cədvəl 4.1

KBÇ-nin müxtəlif ağırlaşmalarında istifadə 

olunan dializ variantları

KBÇ xüsusiyyəti

Dializ üsulu

Kollaps, hiperhidratasiya, 

hiperkatabolizm yoxdur

Periodik HD, kəskin PD

Hiperhidratasiya var, kollaps, 

hiperkatabolizm yoxdur

DAV-HF

Hiperkatabolizm var, kollaps, 

hiperhidratasiya yoxdur

DAV-HD

Kritik hiperhidratasiya, kollaps

DVV-HF, kəskin PD

Hiperkatabolizm, kollaps fonunda

DVV-HD, DVV-HDF

Qaraciyər-böyrək çatışmazlığı, 

hepatorenal sindrom

Albumin HD (MARS)

Xroniki böyrək çatışmazlığı.

  XBÇ zamanı aktiv metodlarla 

müalicəyə keçid planlı  şəkildə aparılır. YFS 10 ml/dəq-dən aşağı 

düşdükdə (qanda kreatinin səviyyəsi 6–8 mq/dl) arteriovenoz 

fi stulanın formalaşdırılması  əməliyyatı aparılır, yaxud xəstəyə 

müstəqil periodik ambulator periton dializi (PAPD) öyrədilir. 

Obstruktiv nefropatiya olduqda (böyrəkdaşı, prostat vəzinin 

xoşxassəli hiperplaziyası, xərçəngi, retroperitoneal fi broz  və s.) 

dializ müalicəsindən qabaq sidiyin xaric olması (urodinamika) 

bərpa olunduqdan sonra (episistostomiya, nefrostomiya, per ku tan 

pielolitotomiya və s.) xəstə dializ müalicəsinə keçirilir.

Dializ terapiyasının formasının seçilməsi.

  İki variantdan 

istifadə olunur. 1)XПН müalicəsi üçün tam tibbi qulluq ilə HD –  

stasionar dializ; 2)özünəxidmət ilə HD – ev və ya ambulator şəraitdə 

tətbiq edilir.

111

Fəsil 4. Hemodializ

Stasionar dializ – bütün dializ xəstələrinin keçdiyi lazımi etap 

olub, uremiyanın aktiv müalicəsinin birinci ayını  əhatə edir. Bu 

dövrdə dializin individual rejimi, pəhriz seçilir, “quru çəki” tapılır, 

uremik intoksikasiya, AH, anemiya, fosfor-kalsium mübadiləsinin 

pozğunluqları müalicə edilir.

Xəstələrin ev dializinə keçirilməsinin tibbi göstəriciləri:

– AH-nın nəzarətə alınması;

– ağır anemiya, hiperkatabolizm, malnutrition sindromu 

olmaması.

Etibarlı arteriovenoz fi stulanın (ev dializi üçün) yaxud qənaətbəxş 

funksiya göstərən daimi periton kateteri (DAPD üçün) olması vacib 

şərtdir.

Dializ metodunun seçilməsi.

  Nozoloji vahiddən və XBÇ-

nin ağırlıq dərəcəsindən asılı olaraq dializ metodu seçilir. Dializ 

müalicəsində XQN və XBÇ ilə olan xəstələrin 5 illik yaşamaq şansı 

diabetik və amiloid nefropatiyalarından 2–3 dəfə çoxdur (müvafi q 

olaraq 70% və 30%).

Proqram hemodializi  (PH).

  Asetat hemodializi birincili 

nefropatiyalarda böyrəklərin qalıq funksiyalarının olduğu zaman 

aparılır. Böyrəklərin qalıq funksiyası olmadıqda,  əzələ kütləsinin 

defi siti, diabet, dekompensə olunmuş asidoz, arterial hipotoniyaya 

meyllilik, ağciyərlərin obstruktiv xəstəliklərində asetat HD əks 

göstərişdir və bu zaman ancaq bikarbonat HD tətbiq edilməlidir.

Daimi ambulator periton dializi (DAPD).

 Daimi damar yolunun 

mümkün olmadığı hallar (ateroskleroz, diabetik mikroangiopatiya, 

hipokoaqulyasiya, qocalar və kiçik yaşlı uşaqlar), arterial hipotoniya, 

qeyri stabil ÜİX, böyrəklərin işemik xəstəliyi (BİX), natrium 

heparinin yeridilməsinə əks göstərişlər olduqda aparılır.

DAPD və DSPD effektivliyinin şərtləri:

– böyrəklərin qalıq funksiyalarının qorunması (YFS=8-10 ml/

dəq);

112

Dializ

– bədən kütləsinin < 70 kq;

– periton membranın qənaətbəxş diffuziya və UF sürəti.

Sonuncu parametr individual olaraq standart testlərlə əvvəlcədən 

qiymətləndirilir.

4.3.Dializin fi zioloji prinsipləri

Dializ bir məhlulda (A) həll olmuş maddələrin başqa məhlula (B) 

yarımkeçirici membran vasitəsi ilə keçməsi hesabına onun tərkibinin 

dəyişməsidir. Sxematik olaraq özündə  dəliklər olan  yarımkeçirici 

membranı  pərdə kimi təsəvvür edək. Molekulyar kütləsi kiçik 

olan (su və onda həll olan maddələr) hər iki məhlulda pərdənin 

dəliklərindən maneəsiz hər iki tərəfə keçə bilir və onların tərkibi 

eyniləşir, amma böyük molekul kütləli maddələr (zülal) dəliklərdən 

keçə bilmir və onların konsentrasiyası ilkin vəziyyətdə olduğu kimi, 

dəyişiksiz qalır.

Membranın dəliklərindən maddələr iki yol ilə – diffuziya və 

ultrafi ltrasiya (konveksiya) vasitəsi ilə keçirlər.

Diffuziya molekulların braun hərəkəti zamanı membranın dəliyinə 

düşməsi nəticəsində baş verir (şəkil 4.2). Diffuziya prosesinin sürəti 

molekulların qatılığı qradientindən (osmotik təzyiq), molekulyar 

kütləsindən, ölçüsündən və onun hərəkət sürətindən asılıdır. Hər 

bir molekulun məhlulda hərəkət sürəti onun kütləsinə əksmütənasib 

olur. Molekulyar kütlə  əksər halda maddənin molekulunun ölçüsü 

ilə düz korrelyasiya edir.

Diffuziyaya təsir edən faktorlar həmçinin membranın qalınlığı, 

onda olan dəliklərin miqdarı və onun hər hansı bir tərəfi ndə “ikincili 

membranın” əmələ gəlməsidir. 

Şəkildən göründüyü kimi diffuziya braun hərəkəti nəticəsində, 

ultrafi ltrasiya (konveksion transport) zamanı molekulların hərəkəti 

hidrostatik və osmotik qüvvənin təsiri altinda baş verir. Kiçik 

molekulyar kütləli maddələr yarımkeçirici membrandan keçirlər.

113

Fəsil 4. Hemodializ

Şəkil 4.2. Diffuziya prosesi (yuxarıda) və ultrafi ltrasiya (aşağıda). 

Kiçik molekulyar kütləsi olan maddələr membrandan keçirlər 

Ultrafi ltrasiya  (UF)

 yarımkeçirici membrandan molekulların 

transportunun ikinci mexanizmidir. Bu zaman su molekullarının 

membrandan keçməsi hidrostatik və ya onkotik təzyiqin hesabına 

baş verir. Su membrandan keçdikdə özü ilə başqa kiçik molekullu 

maddələri də keçirir. UF membranın hər iki tərəfi ndə olan hidrostatik 

təzyiq fərqinə görə, membranın qalınlığına görə  fərqlənir və 

ultrafi ltrasiya koeffi sienti ilə xarakterizə olunur.

Hemofi ltrasiya  və hemodiafi ltrasiya.  Dializ prosesində UF 

həll olmuş maddələrin kənar edilməsində  əsas rol oynadıqda ona 

hemofi ltrasiya deyilir. Əgər UF hemodializlə kombinə olunursa, ona 

hemodiafi ltrasiya deyilir.

114

Dializ

Zülal ilə birləşmiş maddələr HD ilə kənar edilə bilmir, ona görə 

bu məqsədlə hemosorbsiya (qanın kömür kolonkalardan keçirilməsi) 

plazmaferez aparılır.

Həll olmuş maddələrin dializator vasitəsi ilə çıxarılması

A. Diffuziya

Hemodializ konturu. Dializatorda yarımkeçirici membranın bir 

tərəfi ndə qan, digər tərəfi ndə dializ məhlulu olur. Dializ məhlulu 

təmizlənmiş suya natrium, kalium, kalsium, maqnezium, xloridlər, 

bikarbonat və qlükozanın əlavə olunması ilə hazirlanir.  Dializatın 

daim yenilənməsi və qanın sirkulyasiyası qan ilə dializat arasındakı 

konsentrasion qradienti daima maksimal yüksək səviyyədə saxlayır 

(şəkil 4.3).

Şəkil 4.3. Qan dializatorda bir istiqamətdə, dializ məhlulu başqa istiqamətdə 

hərəkət edir. Hidrostatik təzyiq dializatın daxil olduğu yerdə maneə yaratmaqla 

yaradılır. Qan və dializat borusunda manometrin tipik yeri göstərilir. Dializat 

xəttində maneə qeyd olunmuşdur. Bu şəkildə göründüyü kimi, transmembran 

təzyiq 300 mm c.süt. bərabərdir.

115

Fəsil 4. Hemodializ

Qanın dializatorda təmizlənməsi.

  Dializatordan çıxan qanda 

azot mübadiləsinin son məhsullarının miqdarı dializatora daxil 

olan qandan az olur. Məsələn, dializatora girişdə karbamid 100 mq/

dl olduqda, çıxışda 25 mq/dl olur. Dializatorun fəaliyyətini yaxşı 

xarakterizə etmək üçün onda xaric edilən ziyanlı maddələrin miqdarı 

dializatordan axan qanın hərəkət sürətinə vurulur və  dəqiqədə 

müəyyən maddədən tam təmizlənmiş qanın hipotetik miqdarı təyin 

edilir. Yuxarıda göstərilən misalda karbamidin azalması 75%-dir. 

Qanın hərəkət sürəti 200 ml/dəq olduqda dəqiqədə 150 ml qanın 

karbamiddən tam təmizlənəcəyi məlum olur (0,75×200).

Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, qan sadə məhlul kimi götürülür, 

amma  əslində bu belə deyildir. Qan 200 ml/dəq hərəkət etdikdə 

plazmanın axını 140 ml/dəq, eritrosit axını 60 ml/dəq olur (Het=30% 

olduqda). Dializatorun giriş  və  çıxışında təyin olunan maddələrin 

konsentrasiyası ancaq həmin maddənin qan plazmasında olan 

konsentrasiyasını göstərir. Sidik cövhəri üçün isə qanda eritrositlərin 

olması problem yaratmır, çünki karbamid sürətlə eritrositlərə  və 

əksinə diffuziya edir. Amma kreatinin, fosfat və başqa molekullar 

plazma ilə eritrosit arasında sürətli ekvilibrasiya edə bilmədiyi üçün 

onların konsentrasiyası eyni olmur, odur ki, plazma göstəricilərinə 

hesablanmış klirens tam qanın təmizlənməsini əks etmir.

Qanda olan sudakı sidik cövhərinin klirensinə (K

W

) təsir edən 

faktorlar.

Dializ zamanı qandakı sidik cövhərinin klirensinə  təsir edən 

göstəricilər qanın cərəyan sürəti, dializatın cərəyan sürəti və 

dializatorun effektivliyidir. Dializatorun effektivliyi dedikdə 

dializatorun keçiricilik səviyyəsi, dializ səthinin sahəsi, membranın 

qalınlığı, membranda olan dəliklərin ölçüsü və dializ məhlulu ilə 

qanın maksimal kontaktı kimi faktorlar nəzərə alınır.

Kütləkeçiriciliyi koeffi sienti  K

O

A.

  Məlum dializatorun hər 

hansı bir molekul üçün keçiriciliyi kütlə keçiricilik (K

O

A) kimi 

daimi göstərici ilə ifadə olunur. K

o

A qanın və dializatın cərəyan 

116

Dializ

sürəti və dializatorun klirensinin münasibətini ifadə edən əyriliyin 

hündürlüyünü təyin edir və ml/dəq ilə ölçülür (şəkil 4.4).

  

Səkil 4.4. K

o

A dializatorun effektivliyini göstərən funksiya olub, qanın 

nominal cərəyanı (Qq) ilə qan suyundakı sidik cövhərinin klirensinin (K) 

münasibətidir 

Adi keçiriciliyə malik dializatorların sidik cövhəri üçün K

O

A-  

nı vitro göstəricisi 500–700 ml/dəq olur, yüksək keçiricilikli 

dializatorlar üçün 700 ml/dəq-dən çox olur. Beləliklə, hər hansı 

dializatorun klirensi verilmiş məlum qan və dializat cərəyanı üçün 

məlumdursa onda riyazi  yolla klirensin piki, yaxud K

o

A hesablana 

bilər. K

o

A internetdə olan xüsusi kalkulyatorların köməyi ilə  də 

hesalana bilər (Urea kinetic modeling calculators – http://www/

hdcn.com/hd/ukmcalc.htm).

117

Fəsil 4. Hemodializ

Molekul kütləsinin diffuzion klirensə təsiri

Kütləsi böyük olan molekullar məhlulda aşağı sürətlə hərəkət edir, 

ona görə də membrandan pis diffuziya olunur. Əgər molekul kütləsi 

60 D olan sidik cövhəri 75% diffuziya edirsə, molekul kütləsi 113 

D olan kreatinin 60% diffuziya yolu ilə dializator vasitəsi ilə qandan 

çıxarılır. Molekul kütləsi daha böyük olan vitamin B

12

 (1335D)  25% 

və 200 ml/dəq qan cərəyanı olduqda klirens 50 ml/ dəq-yə bərabər 

olur.

Çox böyük molekullar – beta-2-mikroqlobulin (B-2-MG) 

(molekul kütləsi 11800 D) standart aşağıkeçiricilikli membranın 

dəliklərindən xaric olmur. Amma yüksəkkeçiricilikli membranlar 

B-2-MG keçirirlər.

B. Ultrafi ltrasiya.

 Dializ zamanı  qəbul olunmuş  və mübadilə 

nəticəsində  bədəndə  əmələ  gəlmiş mayenin bədəndən çıxarılması 

üçün UF tətbiq edilir. Həftədə 3 dəfə HD alan xəstələrin bədənində 

1-4 kq maye ləngiyir, bu da 4 saatlıq dializ vaxtı bədəndən çıxarılır. 

Beləliklə, 0,5-1 l/saat sürətilə mayenin bədəndən çıxarılması lazım 

gəlir.

Sidik cövhərinin xaricolunma göstəricisi.

Sidik cövhərinin enmə  dərəcəsi (urea reduction rate – URR) 

sidik cövhərinin aşağı düşmə faizi olub dializin adekvatlığını 

qiymətləndirmək üçün istifadə olunur. Hesablanması: dializə qədər 

sidik cövhəri 60 mq/dl, sonra 18 mq/dl olduqda, sidik cövhərinin 

aşağı düşmə dərəcəsi (60-18)/60 = 42/60 = 0,70. URR faizlə ifadə 

olunduğu üçün bizim misalda 70% olacaqdır.

Təkpul  Kt/V (single-pool Kt/V) təyini.

HD adekvatlığını qiymətləndirmək üçün Kt/V təkpul (single-pul) 

göstəricisindən istifadə olunur. İlk dəfə bu üsul ilə hemodializin 

adekvatlığının hesablanması konsepsiyası Gotch və Sargent (1985) 

tərəfi ndən tətbiq olunmuşdur. Sp Kt/V sidik cövhərinin fraksiya 

olunmuş klirensini əks edir.

K – dializatorun sidik cövhərinə görə klirensi, l/saat;  t – pro se-

118

Dializ

dur a nın davamiyyəti, saat; V – sidik cövhərinin həll olub yayıldığı 

həcm (bədən suyu), l.

Sp Kt/V 1,0 bərabər olduqda bir prosedura zamanı  təmizlənən 

qanın miqdarı (V) bərabər olması deməkdir. Sidik cövhərinin həll 

olduğu bütün bədən mayesinin miqdarı 70 kq çəkisi olan şəxs üçün 

təqribən 40 l olur.

URR və Sp Kt/V arasındakı əlaqəni aydınlaşdırmaq üçün hipotetik 

olaraq təsəvvür edək ki, qan bir dəfə dializatordan keçdikdən sonra 

sidik cövhərindən tam təmizlənir. Əgər qan dövranı 170 ml/dəq. olsa, 

onda 1 saat ərzində 10 l qan dializatordan keçməli olur və təmizlənir 

- K=10 l/saat. Orta hesabla insan bədənində 40 l su olduğunu nəzərə 

alsaq (V=40 l), onda K×t=40 l olacaqdır. Deməli, bütün bədəndə 

olan suyun hipotetik olaraq dializatordan keçib təmizlənməsi üçün 

4 saat dializ müddəti lazım olacaqdır. Beləliklə, Kt/V=1,0 olacaqdır. 

Hazırda dializin adekvatlığını  təmin etmək üçün Kt/V=1-1,2-dən 

az olmaması tövsiyə olunur. Çünki Kt/V göstəricisinin proqnostik 

əhəmiyyəti vardır. Standart hemodializin effektivliyini artırmaq 

üçün dializatordan keçən qanın sürətini artırmaq yolu ilə yox, dializ 

müddətinin uzadılması hesabına  əldə etmək tövsiyə olunur. Ona 

görə əksər nefroloqların fi krinə əsasən həftəlik dializ müddəti 12–

15 saatdan az olmamalıdır. Dializ rejimi 9–10 saata endirildikdə 

xəstələrin ölümü 12% artır. Qəbul olunmuşdur ki, Kt/V<0,9 olduqda 

dializ keyfi yyətsizliyi, qeyri-adekvatlığı ortaya çıxır.

Kt/V-ni hesablamaq üçün bədəndə olan suyun miqdarı xüsusi 

nomoqramın köməyi ilə tapılır, yaxud təxminən bədən çəkisinin 

60% götürülür.

Təkpul Kt/V-ni hesablamaq üçün Daugirdas (1995) düsturundan 

istifadə olunur:

Təkpul Kt/V = -ln(R – 0,008 x t) + (4 – 3,5 x R) x 0,55UF/V, 

Burada t – proseduranın davamiyyəti, saat; UF – dializ vaxtı 

çıxarılan mayenin miqdarı, l; V – sidik cövhərinin dializdən sonrakı 

yayıldığı  həcm, l; 0,008 x R–sidik cövhərinin dializdən sonra/

119

Fəsil 4. Hemodializ

əvvəl münasibəti, R – sidik cövhərinin generasiyasını nəzərə alır və 

proseduranın davamiyyətindən asılıdır.

Rikoşet (rebound) effekti.

 Dializ zamanı sidik cövhərinin 

səviyyəsinin birdən güclü düşməsi sidik cövhərinin çıxması  urea 

inbound, dializ prosedurasından sonra sidik cövhərinin qayıtması, 

rikoşeti urea rebound adlanır. Qeyd olunan fenomenlər sidik 

cövhərinin hipotetik sekvestrasiya etmiş kameralarda (çoxkameralı 

model) paylanması ilə izah olunur.

Ekvilibrasiya etmis Kt/V (eKt/V).

 Rikoşet nəticəsində sidik 

cövhərinin səviyyəsinin artması 30 – 60 dəq-yə baş verir.Bu dövrdə 

dializdən sonrakı zərdab sidik cövhərini (ZSC) təyin edib “həqiqi”, 

yaxud ekvilibrə olunmuş URR tapılır. Bu tapılan URR dializ 

qurtaran kimi qanda təyin olunmuş sidik cövhəri səviyyəsinə əsasən 

hesablanmış URR-dən az olur. Ekvilibrə olunmuş URR-ə  əsasən 

ekvilibrə olunmuş Kt/V hesablanır.

 Zülalın katabolizmi dərəcəsi.

  Zülalın katobolizmi dərəcəsi 

(protein catabolic rate – PCR)  hemodializin effektivliyini göstərən 

ən mühüm göstəricilərdən olub, URR və Kt/V ilə bir sırada qoyulur. 

PCR göstəricisi yüksək olan xəstələrdə yüksək yaşama göstəricisi 

və az xəstələnmə müşahidə olunur. PCR-i tapmaq üçün Kt/V məlum 

olan xəstədə həftənin birinci günü dializönü karbamid təyin olunur 

(göstərici mq% ilə ifadə olunur). Sonra Daugirdas və Depner 

nomoqrammasının köməyi ilə PCR tapılır (şəkil 4.5). 

PCR göstəricisi dializarası dövrdə sidik cövhərinin artma dərəcəsi 

ilə düz korrelyasiya edir və aşağıdakı formula ilə hesablana bilər:

                    

 PCR = 0,32 (0,02 x  ðkarbamid, mmol/l) 

ðkarbamid – karbamidin keçən dializdən sonrakı göstərici ilə 

hazırki dializönü karbamidin göstəricisi arasındakı fərqdir. 

Zülalın qəbulu, mənimsənilməsi və katabolizminin hemodializ 

xəstələrinin yaşaması üçün prinsipial əhəmiyyəti vardır. 

Adətən, PCR göstəricisi 1,2  q/kq/gün  və ondan yüksək olmalıdır.

120