Международный
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
часть 1 « Научный импульс » Февраль , 202 3 941 oʻzlari bilmagan narsani oʻquvchilariga oʻrgata olmaydilar.Boshlangʻich sinflar adabiy ta’limi jarayonida har xil sujetli rasmlar mazmuni asosida ogʻzaki hikoya tuzish, insho yozish bilan bogʻliq ishlar oʻquvchilarning ogʻzaki va yozma nutqini oʻstirish maqsadida tashkil etiladi, albatta. Boʻlajak boshlangʻich sinf oʻqituvchilariga oliy maktabda bu haqida tasviriy san’at darslarini tashkil etish maqsadida ma’lum bilimlar qisqacha boʻlsada beriladi. Oʻquvchilarni insho yozishga oʻrgatish davomida insho haqida, yozma nutqning qonun-qoidalari haqida ma’lumot berib borish zarur. Ogʻzaki nutq bilan yozma nutq oʻrtasidagi farq haqida har bir oʻquvchi tasavvur hosil qilishi kerak. Ogʻzaki nutqda soʻzlovchi oʻz mulohazalarini aytish davomida qoʻl harakatlari bilan fikrining osonroq tushunilishiga erishadi. U nutqning mazmuniga koʻra ohang tanlay olish imkoniyatiga ega.Insho haqida ma’lumot berganda “insho” soʻzining ma‘nosini sharqlash yaxshi natija beradi. “Insho” arabcha soʻz boʻlib, uning maʻnosi “yaratish”, “bino qilish” , “qurish”, “boshlash” demakdir. Tilimizda bu soʻzning ma’nosi ancha torayib, asosan, oʻquvchi va talabalar tomonidan yoziladigan ijodiy yozma ish ma’nosida qoʻllanadi.Insho oʻquvchining ma’lum bir mavzuni mustaqil ravishda ochib bera olish, oʻz fikirlarini yozma shaklda toʻgʻri, ravon, savodli bayon qila olish koʻnikma va malakalarini, shu mavzu boʻyicha bilimlarini namoyish etuvchi ijodiy matn – kichik bir asardir. Yozuvchi va shoir, olim va muxbir oʻzi yozadigan asar, ilmiy ish, maqolaga katta ma’suliyat bilan qaragani kabi o’quvchi ham insho yozishdan oldin unga har tomonlama tayyorlanishi lozim. Zero insho oʻquvchi ma’naviyati va marifati koʻzgusidir. Unda oʻquvchining bilimlari, his-tuygʻulari, fikrlarini bayon etish koʻnikma va malakalari oʻz aksini topadi. Insho asosan 3 turlidir:Adabiy insho,Adabiy-ijodiy, inshoErkin insho.Bizga birinchi sinfdan tanish boʻlgan oddiy yozma tasvirlar, rasm asosidagi hikoya turli xil maktublar ham inshoga o’xshaydi. Lekin ularni tom ma’noda insho deb boʻlmaydi. Chunki bunday yozma ishlarda o’quvchining mustaqilligi va ijodiyligi chegaralangan bo’ladi.1.Adabiy mavzudagi insholarga oʻqituvchi tomonidan dars mashgʻulotlarida tushuntirilgan va adabiyot darslarida qayd qilingan mavzular kiradi.2.Adabiy-ijodiy mavzudagi insholarni yozishda esa,bir tomondan, darsda alohida mavzu sifatida olingan ma’lumotlar,ikkinchi tomondan,sinfdan tashqari oʻquvchi oʻzlashtirilgan materiallar haqida fikr yuritish talab qilinadi. Birinchi turdagi insholarni yozishda oʻquvchining mustaqil fikrlashi nisbatan chegaralangan bo’ladi. Ammo bu mulohaza ularda mustaqil fikrlash talab qilinmas ekan, degan xulosaga olib kelmasligi lozim. Ikkinchi turdagi insholarda oʻquvchining mustaqilligi yorqinroq seziladi.Chunki ularni yozishda o’quvchining mavzuga munosabati yetakchi ahamiyat kasb etadi.3.Erkin insholar bevosita adabiyot darslarida qayd etilmagan mavzularda yoziladi. Oʻquvchilar oʻzlari yoqtirgan mavzularda erkin tanlagan holda yozishi mumkin. Masalan: Orzular, kasb tanlash, Vatan haqida va yana boshqa mavzular yoritib berilishi mumkin. O’quvchilar insho yozish malakasini hosil qilishlari davomida mavzu, reja, epigraf, tezis, dalil kabi terminlarning ma’nosini ham oʻzlashtirib olishlari kerak. MAVZU |