Международный
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
часть 1 « Научный импульс » Февраль , 202 3 943 yozishni ham to’la bilmaydigan davrda, ularga o’z kuzatishlari, hayotidagi har xil voqea hodisalar (mashg’ulotlar,o’yinlar,qiziqishlar,mavsumiy mehnat) bo’yicha og’zaki insho,rasmlar asosida hikoya tuzish bo’yicha amaliy mashqlarni bajartirish samarali natijalar beradi.O’quvchilar tomonidan tuzilgan bu hikoyalar ularning birinchi insholari sanaladi. O’quv yilining ilk kunlaridan o’qituvchilar bolalarni tabiatni kuzatish va shu asosda tabiat taqvimini yuritishni o’rgatadilar.Bu kuzatishlarning o’zi ham quyidagi savollarga javob beruvchi hikoya-o’zaki insho uchun mavzu bo’lishi mumkin.”Bugun ob-havo qanday? Osmon qanday ko’rinishda? Havo bulut bo’lganda osmon qanday ko’rinishda bo’ladi? Nega shunday bo’lishini bilasizmi? Quyoshning qizdirishi nimalarga va nimasi bilan foydali, deb o’ylaysiz? Oy nurining sabzavot va mevalarga foydali jihati bormi? Agar bor bo’lsa,buni nimalarda ko’rish mumkin? Shamol foydali hodisami yoki zararlimi? Kuchli shamol yaxshimi,yomonmi? Shamol nimasi bilan yaxshi-yu,nimasi bilan yomon,sizningcha? Yomg’ir yog’yaptimi? Kun issiqmi yo sovuq? va boshqalar.Kelasi safargacha o’quvchilar ob-havoni kuzatib borishga odatlanadilar va kecha qanday edi,bugun qanaqa ekanligini aytib beradilar.O’quchilar bir-birini to’ldirib,alohida-alohida aytilgan gaplarni o’qituvchi yordamida o’zaro bog’lab,mantiqiy izchillikda hikoya tuzadilar.Bu hikoyalar hech qanday munosabatsiz,aniq vaziyat yoki holat tasviridan iborat bo’ladi. Insho 1-sinfda kichik og’zaki axborot yoki oddiy hikoyadan boshlanib,sinflar yuqori borgan sari o’quvchini o’z fikrini ifodalashga o’rgatadigan,o’quvchi shaxsini shakllantirshga xizmat qiladigan,aqlini peshlab dunyoqarashini kengaytiradigan,tafakkurini tiniqlashtiradigan,nazarini ziyratlashtiradigan ta’lim-tarbiyaviy ahamiyatga ega bo’lgan ish turiga aylanib boradi.Insho bola shaxsini shakllantirishda g’oyat samarali vosita bo’lib,his- hayajon uyg’otadi,aqliy mustaqillikka,fikrlashga,ko’rgan-kechirganlari va o’zlashtirganlarini baholashga,voqea-hodisalar o’rtasidagi sabab-natija bog’lanishini topishga,ularni qiyoslashga,xulosa chiqarishga o’rgatadi.Insho o’quvchini o’z fikrini tartibga solishga yo’naltiradi.Insho yozish va og’zaki hikoya qilish darsda ilgari bajarilgan ishlarning yakunidir.Inshoning darsdagi umumlashtiruvchilik roli bog’lanishli nutq sohasidagi ko’nikmalarni egallash me’yoriga qarab ortib boradi.Insho yozish uchun 2-sinfda,odatda,bir dars,ammo zarur bo’lib qolsa,ikkinchi darsdan 15-20 daqiqa,3-4 sinflarda bir yoki bir yarim dars,ayrim vaqtlarda 2 darsgacha ajratiladi. O’quvchilarni insho yozishga yo’naltirish bugungi kunda ham umumta’lim maktablari o’qituvchilari oldida turgan asosiy vazifalardan hisoblanadi.Boshlang’ich sinflarda yozdiriladigan insholarning muhim turlaridan biri kichik yoshdagi o’quvchilarning hayotiy tajribasiga asoslangan insholardir. Insho ijodiy ishning eng yuqori shakli bo'lib, maktabda alohida o'rin tutadi; barcha nutqqa oid mashqlar m a’lum mazmunda inshoga bo'ysunadi. Insho 1-sinfda kichik og'zaki axborot va ehtirosli hikoyadan boshlanib, o'z fikrini ifodalashga, o'quvchi shaxsining tashkil topishiga xizmat qiladigan, ta’lim-tarbiyaviy ahamiyatga ega bo'lgan jiddiy rejali aqliy ishga aylanadi. Insho shaxsni shakllantirishda foydali vosita b o iib , his-hayajon uyg'otadi, aqliy |