MEKDEBE ÇENLI ÇAGALARDA SÖZLEÝIŞ DILINI ÖSDÜRMEGIŇ USULYÝETI
110
Waspyn eýläp dolup-daşýar göwünler,
Aýna kimin arassadyr şaýollar,
Misli toýdur baýram sag bilen sollar,
Mermer paýtagtymyz jan Aşgabadym.
Arkadagyň paýhasynyň sungatydy,
Ykbal peşgeş berdi bu beýik bagty,
Goýnunda gül açar durmuş daragty,
Mermer paýtagtymyz jan Aşgabadym.
24.
Grammatiki taýdan dogry sözlemek barada düşünje.
Grammatiki taýdan dogry sözlemek barada düşünje.
Terbiýeçiniň grammatiki taýdan dogry sözlemegi.
Dil bilimden “grammatika” sözi iki manyda ulanylýar. Ol
birinjiden sözleýşiň
grammatik gurluşyny, ikinjiden bolsa sözleriň
üýtgeýşi we sözlemdäki baglanşygy baradaky düzgünleriň toplumyna
aýdylýar.
Grammatika ylmy hökmünde öwredilip başlanýar. Eýýäm
başlangyç sypatlarda grammatikanyň esasy düzgünleri we kanunlary
özleşdirilýär. Mekdep çagalary şol düzgünleri
özleşdirmek bilen
adalgalary, kesgitlemeleri öwrenip ýatlaýarlar. Sözleýiş ösdürmegiň
usulyýeti çagalaryň sözleýiş grammatik gurluşyny özleşdirmesini göz
öňünde tutýar. Sözleýşe düşünmek üçin, diňe bir sözleriň manysyna
düşünmek bilen çäklenmän, eýsem arasyndaky grammatiki taýdan
MEKDEBE ÇENLI ÇAGALARDA SÖZLEÝIŞ DILINI ÖSDÜRMEGIŇ USULYÝETI
111
arabaglanşygyny hem bilmek zerurdyr. Eger çaga sözüň grammatiki
gurluşyna düşünmese, şol sözüň sözlemdäki manysyna düşinmez.
Grammatik-diliň logikasydyr, ýagny sözleýşiň grammatiki
gurlyşy özleşdirlende çaganyň pikirlenmesi-de şol bir wagtyň özünde
kämilleşýär. Çaganyň sözleýşiň grammatiki gurluşyny onuň sözleýiş
diliniň, aňyna ösmegine-de belli bir derejede täsir edýär. Çagada
sözleýşiň grammatik gurluşy irki ýaşda kämilleşip başlaýar. Eýýäm 3
ýaşly çagalaryň sözleýşinde sözleýşe mahsus bolan söz toparlary esasy
grammatiki kategoriýalary bolýar. Bu ýaşda sözleýiş
çaga üçin esasy
aragatnaşyk serişde bolup durýar.Ýöne bu entek ýeterlik derejede
kämilleşmedik sözleýişdir. Çaga ýönekeý,goşma sözlemleri emele
getirmegi (sintaksis);
sözleri sanda, ýöňkemede, täze sözleri ýasamagy
hem öwrenmelidir. Ýörite saýlanyp alnan öwrediji oýunlaryň,
ýumuşlaryň üsti bilen geçirilýän sözleýiş sapaklary grammatiki endikleri,
başarnyklary berkleşdirmäge has-da kömek edýär. Çagalaryň
hemmesinde sözleýşiň grammatiki gurluşyny ýagdaýy deň derejede
bolmaýar. Munuň sebäbi şulara bagly.
Dostları ilə paylaş: