MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

10.6.6. Quyuların tikilişində və qazılmasında 

Xəzər dənizinin çirklənməsi 

Qazma proseslərində müxtəlif dərəcədə toksikliyə malik olan xüsusi materiallardan və kimyəvi reagentlərdən 

çoxlu həcmdə sudan istifadə olunur, texnoloji tullantılar əmələ gəlir, bütün bunlar Xəzərin flora və faunası üçün 

müəyyən təhlükə yaradır. Qazma zamanı həcminə görə tullantılar arasında qazma çirkab suları (QÇS) üstünlük 

təşkil edir. Müəyyən edilmişdir ki, quyunun texniki suya tələbatı 25-30-dan 100-120m

3

 –a qədər dəyişir. Çox 

hallarda su təchizatının birbaşa axan suyundan istifadə olunur; Bir quyuda sutka ərzində yaranan 40m

3

-a qədər 

həcmində QÇS su hövzəsinə axıdılır. Bununla yanaşı QÇS həm də qazıma məhlulu, onun komponentləri, kim-

yəvi reagentlər, neft, neft məhsulları və s. ilə çirklənməyə məruz qalır. 

Qazıma tullantılarının ən təhlükəli növləri işlənmiş qazıma məhlulu, qazıma şlamı və qazılmış süxurlar hesab 

olunur. 

Qazıma tullantılarında təbii mühitin, xüsusən hidrobiontların stabilliyinə mənfi təsir göstərən müxtəlif toksik 

birləşmələr mövcuddur, KMS və onun analoqları, akril polimerləri (M-14, Metus, HP-5), OES, QKj-10, QKj-

11, petrosil-2 M, kompleksonlar, kaustik soda, kalsiumlaşdırılmış soda, lignosulfonatlar, poliakrilamidlər, hu-

mat reagentləri, triksan, neft və onun törəmələri, xrompik və b., illərlə Xəzər dənizinə daxil olur və çay axınları 

ilə gətirilir. Təəssüf ki, hələ indiyə qədər göstərilən toksikantların Xəzər ekosistemlərinin fəaliyyətində rolu mü-

əyyən edilməmiş və Xəzəryanı dövlətlərin bütün sektorlarında geniş miqyasda saysız-hesabsız quyuların tikil-

məsi zamanı tullantıların zərərsizləşdirilməsi üzrə müvafiq tədbirlər görülməmişdir. Beləliklə, qazma və quyula-

rın tikilməsi Xəzər dənizi ekosistemlərinin stabil fəaliyyəti üçün real təhlükə sayılmalıdır.