79. Mehnatni gorizontal bo’linishi.Mehnatning to‘g‘ri taqsimlanishi tashkilotning muhim ta’riflari hisoblanadi. Hatto agar ikki kishi bir maqsadga erishish uchun birgalikda ishlayotgan bolsa ham ular o‘zaro mehnatni taqsimlashlari kerak. Ishni tashkil qiluvchi tarkibiy qismlarga bunday taqsimlanish mehnatning gorizontal bolinishi deb ataladi. Ishning katta hajmini kichikroq ixtisoslashtirilgan vazifalarga taqsimlash odamlarning ushbu miqdori mustaqil ishlaganlariga qaraganda ancha ko‘proq mahsulotni ishlab chiqarish va sotishga imkon beradi, ya’ni mehnatning kattaroq unumdorligini beradi.
80. Mehnatni vertikal taqsimlanishi.Yirik va o‘rtacha tashkilotlarda gorizontal taqsimlanish yetarlicha aniq kuzatiladi. U o‘ziga xos vazifalarni bajaruvchi va aniq maqsadlarga erishuvchi bolinmalarni tashkil etish yoli bilanamalga oshiriladi. Ular bo‘limlar, xizmatlar, tarmoqlar va h.k. lar deb ataladi. Tashkilot singari uning bo‘linmalari ham bir qismi bolgan kishilar guruhidan tashkil topadi va bu kishilar faoliyatini umumiy maqsadlarga erishish uchun muvofiqlashtirishi kerak. Buning uchun mehnat vertikal taqsimlanishi lozim, bunda bitta bolinma rahbari boshqa bolinma rahbarlarining ishini muvofiqlashtiradi, ular o‘z navbatida, keyingi bolinmalar rahbarlari ishini muvofiqlashtiradilar. Mehnatni bunday vertikal taqsimlash natijasida boshqaruv bosqichlari tashkil topadi.
81.To’g’ri chiziqli tashkiliy tuzilma. To‘g‘ri chiziqli-vazifaviy tuzilma o‘z ichiga ham to‘g‘ri chiziqli, ham vazifali tashkil etishlarni oladi, bu ijrochilar uchun ikki tomonlama bo‘ysunishni yaratadi. Boshqaruvning ko‘pgina idoralari va ijrochilari boshqaruv faoliyati (vazifalari)ning alohida turlarini bajarishga ixtisoslashadilar, vazifaviy bolinmalar qu-yida turuvchi bolimlarga ko‘rsatma va farmoyishlar (vakolatlari doirasida) berish huquqiga egalar. Bu tuzilmaning afzalliklari aniq vazifalar uchun javob beruvchi mutaxassislarning yuqori omilkorligi, to‘g‘ri chiziqli rahbarlarning ular vazifaviy faoliyati masalalari bo‘yicha ma’lumotlar tayyorlashdan ozod bolganliklari natijasida operativ boshqaruv bo‘yicha imkoniyatlari kengayishidir.
