Menejmentning tadqiqot usullari
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Tasniflash –
bu hodisalarni, va demak, ularni tavsiflovchi tushunchalarni ham muayyan sinflarga ajratish bo‘lib, u hodisalarning o‘ziga xosligini, ularning turli- tumanligi, xossalari, aloqalari va tobeliklarini, umumiylik va xususiylikni ko‘rish hamda shu orqali ularning mohiyatini tushunish imkonini beradi. Tasniflashning ikkita turi mavjud: umumiyni bo‘lish va butunni taqsimlash. Umumiyni bo‘lish ayrim umumiy alomatlarga va ayni vaqtda farqlarga ega hodisalar to‘plamini bo‘lishni nazarda tutadi. Ularning umumiyligini mezonda, ularning farqlarini – mansublik guruhlarida aks ettirish mumkin, masalan, insonning jins tavsifi umumiylikni tavsiflaydi, jinsiy farqlanishi esa mansublik guruhini belgilaydi. Shu tarzda, ta’sir ko‘rsatish – insonga, ma’lum maqsadni ko‘zlab, ongli ta’sir etishdir. Ta’sir ko‘rsatishlarning butun turli-tumanligini kuchli va kuchsiz, doimiy va davriy, bevosita va bilvosita ta’sir ko‘rsatish va hokazolarga ajratish mumkin. Ushbu guruhlarning har birini ajratish ancha muayyan mezonga ega. Butunni taqsimlashning bosh belgisi shundan iboratki, bu erda tasniflash mezoni bo‘lib butunning bir qismi hisoblanadi. Tasniflash qanchalik batafsil o‘tkazilmasin, u doim butun ko‘rinishda namoyon bo‘luvchi birorta hodisaning mazmunini aks ettiradi. Masalan, ta’sir ko‘rsatish maqsadni qo‘yish, vaziyatni aniqlash, muammoni izlash, echimni ishlab chiqish va amalga oshirishdan iborat. To‘g‘ri va samarali tasniflashning quyidagi prinsiplari mavjudki, ularni hisobga olmay turib, tadqiqot ishi muvaffaqiyatli bo‘la olmaydi: 1. Bir xil guruhlarni ajratish uchun umumiy mezon prinsipi: bitta tasniflash amali doirasida mezonni o‘zgartirgan holda tasniflashni amalga oshirish mumkin emas. Masalan, matematik va iqtisodiy boshqarish usullari mavjud, chunki birinchisi 62 modellashtirish usuliga ko‘ra, ikkinchisi esa – insonning ob’ektiv qiziqishlariga ko‘ra ajratiladi deb tasdiqlash mumkin emas. Har bir inson iqtisodiy manfaatlarga ega, lekin har bir inson uning mehnat faolligini belgilovchi matematik qiziqishlarga ega deb bo‘lmaydi. 2. Hodisalar va tushunchalarni bo‘lishning mutanosiblik prinsipi: tushunchalar hajmi yoki hodisalar soni yig‘indisi bo‘linayotgan tushunchaning hajmi yoki o‘rganilayotgan hodisaning mazmuniga teng bo‘lishi kerak. Quyidagi fikr ushbu prinsipga amal qilmaslikka misol bo‘lishi mumkin: «Menejerlar ta’lim tavsifiga ko‘ra ikki guruhga: texnik va iqtisodiy ma’lumotli menejerlarga bo‘linadi». Bunday bo‘lish to‘la-to‘kis hisoblanmaydi: ayrim menejerlar ma’lumotning boshqa – ijtimoiy, tabiiy- ilmiy va h.k. turlariga ham ega. Menejer ma’lumotini tahlil qilish, agar u to‘la-to‘kis tasniflashga tayanmagan bo‘lsa, muvaffaqiyatli bo‘lishi mumkin emas. 3. Ajratilayotgan guruhlarning muqobillik yoki bir-birini istisno qilish prinsipi: tushunchalar yoki hodisalarning har bir guruhi faqat bitta turdagi tushunchaga mansub bo‘lishi kerak. Ajratilgan hodisalar yoki tushunchalar bir vaqtning o‘zida ikkita tasniflash guruhiga tegishli bo‘lmasligi zarur. Agar ijtimoiy-psixologik va iqtisodiy boshqaruv usullari guruhlari ajratilayotgan bo‘lsa, keyinchalik u yoki bunisini bo‘lishda bir vaqtning o‘zida ham ijtimoiy-psixologik, ham iqtisodiy usullar mavjud bo‘lishi mumkin emas. Bu boshqaruv amaliyotida unisi va bunisining aloqalari, tobeliklari va ularning kombinatsion qo‘llanishini inkor etmaydi. 4 . Tasniflashning ko‘p bosqichlilik prinsipi, bu ketma-ket bosqichli tasniflashni bajarish imkoniyatini aks ettiradi. U hodisalarning xossalarini aniqlashtirish, uning asosiy alomatlari va xususiyatlarini tafsilotlashga ko‘maklashadi. Bu holda tarmoqlangan tasniflash sxemasi, maqsadlar, vaziyatlar, xossalar daraxti va h.k. vujudga keladi. Shuni yodda tutish kerakki, bunda doim tasnifli bo‘lishning chegarasi mavjud bo‘ladi. U faqat hodisaning yagona mohiyati doirasida amalga oshirilishi mumkin. Kelgusi bo‘lish mohiyatning o‘zgarishiga olib kelishi mumkin. 63 Bunday chegara bo‘lib, ijtimoiy-psixologik tizimlarni tadqiq qilishda ijtimoiy jonzot sifatidagi inson, biologiya sohasida – xujayra, fiziologiya sohasida – a’zo, texnika sohasida – detal, klassik fizika sohasida – jism va hokazolar hisoblanadi. 5. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|