Mərhələləri İqtisadiyyat və iqtisad elmi

Mövzu 6. Bazar və bazar iqtisadiyyatı. 
6.1.
 
İctimai təsərrüfatın əsas formaları: natural təsərrüfat, əmtəə 
təsərrüfatı, sadə əmtəə təsərrüfatı, kapitalist əmtəə təsərrüfatı. 
 
Natural təsərrüfat qapalı təsərrüfatdır. Burada maddi nemətlər və xidmətlər 
birbaşa istehlak etmək üçün istehsal olunurlar. Məhsullar bazara girmədən 
istehlaka daxil olur. 
Natural təsərrüfatın maddi əsasını aşağı səviyyədə olan ictimai əmək bölgüsü 
təşkil edir. Əmtəə təsərrüfatı forması natural təsərrüfatın əksi kimi əvvəlcə icmalar 
arasındakı münasibətlərdə yaranır, sonra isə onların daxilinə nüfuz edərək tədricən 
natural təsərrüfatın cəmiyyətin ictimai həyatında 2-ci dərəcəli və aradan qalxmaqda 
olan elementinə çevrilir. 
Sadə əmtəə təsərrüfatı istehsal vasitələri üzərində xüsusi mülkiyyətə və 
mülkiyyətçinin şəxsi əməyinə əsaslanır. O özünün istehsal etdiyi məhsulları 
satmaqla istehsal prosesini davam etdirməyə və öz ailəsinin yaşayışını təmin 
etməyə çalışır. 
Kapitalist əmtəə təsərrüfatı isə istehsal vasitələri üzərində xüsusi mülkiyyətə və 
muzdlu işçilərin əməyinə əsaslanır. Burada məqsəd mülkiyyətçinin varidatını 
artırmaqdan ibarətdr. Gəlir götürməkdir. 
6.2. Bazarın meydana gəlməsinin tarixi şərtləri. Bazarın fünksiyaları. 

---

18 
Bazarın meydana gəlməsinin tarixi şərtləri içərisində ictimai əmək bölgüsü və 
ixtisaslaşma mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Ictimai əmək bölgüsü əmək fəaliyyətinin 
müxtəlif növlərinin həyata keçirilməsi və ictimai formada diferensiallaşması ilə baş 
verən müxtəliffəaliyyət növlərinin ayrılmasının, möhkəmlənməsinin, dəyişməsinin 
tarixi prosesidir. 
İxtisaslaşma isə istehsalçıların əmək bölgüsü əsasında ayrı-ayrı məhsullar və 
onların hissələrinin hazırlanmasına yönümlənməsidir. 
Digər bir şərt istehsalçıların iqtisadi cəhətdən təcrid olması, əlahiddələşməsi, 
transaksion xərclər və istehsalçının müstəqilliyidir. Bazarın iqtisadi mahiyyəti öz 
əksini onun funksiyalarında tapır. Bu funksiyalar dedikdə birləşdirmə, 
tənzimləyici, həvəsləndirici, qiymətəmələgəlmə, nəzarət, vasitəçilik, informasiya, 
qənaətçilik və s. təşkil edir.