MəruzəÇİ: dos. Həşimov Xalıq Məhəmməd oğlu MÖvzu giRİŞ. Qİda kimyasi fəNNİ, MƏQSƏd və VƏZİFƏLƏRİ

ƏDƏBİYYAT 
 
1. Həşimov X.M, Həsənova S.Ə, Qida kimyasi, Bakı 2010, 478 c. 
2. Həşimov X.M, İbrahimova D.Ə, Ramazanov V.S., Bioloyi kimyadan
laboratoriya məşğələləri. Dərs vəsaiti, Bakı, 2012, 240 s. 
3. Xəlilov Q. B. Heyvan biokimyasının əsasları. Bakı. 1987. Maarif.
4. Həsənov Ə. C., Rzayev N. A., İslamzadə F. Q., Əfəndiyev A. M. Bioloji kimya. 
Bakı 1989. 
5. Кольман Я., Рем К. Г. Наглядное биохимия –Москва. Мир, 2000. 
6. Северин Е. С., Алейникова Т. Л., Осипов Е. В. Биохимия. - Москва. 
Медицина. 2003. 
7. Ковалевский Н. И. Биологическая химия. Москва. Академия 2008. 
Qida kimyasından mühazirələr. 
MƏRUZƏÇİ: dos.HəşimovXalıq Məmməd oğlu 
MÖVZU 9. MADDƏLƏR MÜBADİLƏSİ VƏ ENERJİ. HƏZMİN BİOKİMYA- 
SI. BİOLOJİ OKSİDLƏŞMƏ. MAKROERGİK BİRLƏŞMƏLƏR 
 
 
 
P L A N
 
 

---

98 
 
1. Maddələr mübadiləsi və enerji. Tənəffüs əmsalı 
2. Maddələr mübadiləsinin öyrənilmə üsulları 
3. Həzmin biokimyası. Həzm kanalında maddələrin sorulması 
4. Bioloji oksidləşmə, mexanizmi 
5. Oksidləşməklə fosforlaşma 
6. Makroergik birləşmələr, orqanizmdə rolu 
1. Maddələr mübadiləsi və enerji. Tənəffüs əmsalı: 
Maddələr mübadiləsi canlıları 
cansızlardan ayıran əsas əlamətdir. Maddələr mübadiləsi dəqiq nizamlanmış 
biokimyəvi və fizioloji bir prosesdir. Bu prosesdə qanın və digər maddələrin 
orqanizmə daxil olması, onların orqanizm tərəfindən mənimsənilməsi, hüceyrə 
daxilində digər məhsullara çevrilməsi və əmələ gələn lazımsız məhsulların 
orqanizmdən xaric olunması ardıcıllığı ilə baş verir. Bu çevrilmələr xarakterik 
biokimyəvi reaksiyalarla (hidroliz, hidrogenləşmə, aminləşmə, fosforlaşma və s.) 
icra olunur. Bu reaksiyalar mərkəzi sinir sisteminin nəzarəti və hormonların iştirakı 
ilə fermentlər tərəfindən sürətləndirilir. Maddələr mübadiləsi bütün hüceyrə 
quruluşunun boy və inkişafını və enerji təminatı ilə təmin edir. Maddələr 
mübadiləsinin dayanması orqanizmin həyat fəaliyyətinin zəifləməsinə və nəhayət 
məhvinə səbəb olur.
Maddələr mübadiləsi bir-biri ilə əlaqəli və müxtəlif istiqamətə yönələn iki 
prosesin vəhdətindən ibarətdir. Birinci-dissimlyasiya (və ya metabalizm) 

---

99 
maddələrin parçalanma prosesidir. İkincisi assimilyasiya (və ya katabolizm) 
maddələrin əmələ gəlmə prosesidir. Bu proseslərdə əmələ gələn maddələr 
metobolitlər adlanır. Bu bölgü şərtidir, orqanizmdə bunlar eyni zamanda yaranır 
biri-digərini tamamlayır, bir sözlə vəhdət təşkil edir.
Anabolizm (assimlyasiya)-prosesində sadə molekullardan mürəkkəb tərkibli 
maddələrin sintez olunması baş verir. Anabo-lizim prosesində NT-i, zülallar və 
digər makromolekullar əmələ gəlir. Anabolizm reksiyaları ATF və NADN-
enerjisindən iatifadə sayəsində mümkün olur.
Katabolizm (dissimliyasiya)-prosesi orqanizmin hüceyrələrində mürəkkəb 
maddələrin daha sadə aşağı molekul tərkibli məhsullara (CO
2
, H
2
O,NH
3
və s) 
çevrilməsi və onların orqanizmdən xaric olunmasıdır. 
Anabolizm və katabolizm prosesləri bir-birindən asılı olmayaraq müxtəlif 
istiqamətlərdə baş verir. Ancaq buna baxmayayaraq bu proseslər bir-birilə vəhdət 
təşkil edir. Katabolizm prosesləri anabolizm prosesləri üçün metabolitlərə enerji 
hazırlayır. Anabolizm prosesləri isə ehtiyat enerji yığır və mürəkkəb maddələr 
hazırlayır. 
Bütün canlılar üçün yer kürəsində ilk enerji mənbəyi Günəşdir. Fotosintez 
prosesi Günəş enerjisi (hν) nəticəsində bitkilərin yaşıl hissələrində üzvi maddələrin 
əmələ gəlməsini təmin edir. Bitkilər avtotrof orqanizmlərdir. 
2
6
12
6
2
2
6
6
6