“Металл қуйиш усуллари” мавзусини

Marten usuli to’g’risida qisqacha ma‘lumotlar. Bu usulni 1864 yilda 
fransuz metallurglari Per va Emil Martenlar kashf etganlar. Sifatli po‟latning 80% i 
shu usulda ishlab chiqarilmoqda. Marten jarayoni regeneratorlar bilan ta„minlangan 
alangali pechlarda amalga oshiriladi. Issiqlik manbai - mazut yoki yonuvchi gazlar 
bilan qizdirilgan havo (1000 . . . 1200 
0
S) aralashmasidir. Alanganing harorati 1800. . 
. 1900 
0
S ga yetadi, bu esa metall shixtani suyuqlantirish uchun kifoya qiladi.
Pechning ichki qoplamasiga terilgan o‟tga chidamli materialning xiliga 
ko‟ra Marten pechlari asosli (magnezit, xrommagnezit) va kislotali (dinas, kvars qumi, 
yanchilgan kvarsit) turlarga bo‟linadi. Tarkibida oltingugurt va fosfor miqdori 

---

26 
ko‟proq bo‟lgan metall shixtani suyuqlantirib, sifatli po‟lat olish imkonini bergani 
uchun asosli marten pechlari kengroq tarqalgan.
Pechga yuklanadigan materiallarning turiga qarab marten jarayoni skrap-
jarayon (shixta – 25...45% cho‟yan, qolgan qismi temir - tersak va boshqa 
komponentlar) va skrap-rudaviy jarayonlarga (shixta - 60...70% suyuq cho‟yan, 
qolgani skrap, temir va marganes rudalari) bo‟linadi. Skrap-rudaviy jarayon ko‟proq 
qo‟llaniladi.
Marten pechi ishining texnik - iqtisodiy ko‟rsatkichlariga pech tubining 1m
2
yuzasidan bir kecha-kunduzda olingan po‟lat miqdori va 1t po‟lat olish uchun 
sarflangan shartli yoqilg‟i miqdori kiradi. Pech tubining 1m
2
yuzasidan bir kecha-
kunduzda olinadigan po‟lat miqdori pechning hajmiga, mexanizatsiyalashtirilganlik 
darajasiga va jarayonning turiga, 1t po‟lat olish uchun sarflangan shartli yoqilg‟i 
miqdori esa yoqilg‟ining xiliga, olinadigan po‟lat naviga va jarayonning turiga bog‟liq 
bo‟ladi. Masalan, skrap - rudaviy jarayonda 130 t sig‟imli pech tubining har 1m
2
yuzasidan 10 t chamasi po‟lat olinadi. Pechga kislorod bilan boyitilgan havo 
haydalganda pechning ish unumi 15…20% ga oshadi. 1 t po‟lat olish uchun sarf 
bo‟ladigan shartli yoqilg‟i miqdori skrap–rudaviy jarayonida 100...180 kg ni, skrap 
jarayonda esa 170...250 kg ni tashkil etadi. Pechning sig‟imi qancha katta bo‟lsa, 1 t 
po‟lat olish uchun sarflanadigan yoqilg‟i miqdori shuncha kam bo‟ladi.
Marten pechlarining unumdorligini oshirishning eng muhim omili yangi 
progressiv texnologiyalarini joriy qilish, birinchi navbatda esa, sof kisloroddan 
foydalanishdir.