Metod birlashmalar va fan uyushmalari faoliyati

Ta’lim jarayoni bilan bilish jarayoni o’rtasida qanday bog’liqliklar bor? 

Psixik jarayon		Psixologik holatlar		Shaxsning xususiyatlari
Bilish jarayoni		Xissiy irodaviy		Individuallik
Sezgilar		Emotsiyalar		Yo’nalishlar
Idrok		E’tiqodlilik		Temperament
Xotira		Bardamlik		Xarakter
Tafakkur		Tetiklik		Qobiliyatlar
Xayol		Apatiya		Iqtidor
Nutq		Qiziquvchanlik		Aqliy salohiyat
Diqqat		Hayratlanish		Xulq motivatsiyasi
		Ishonchililik		Ish uslubi
		Ijodiy ruxlanish		Ma’uliyat

Bu bog’liqlikni, avvalo, ta’limni amalga oshish bosqichlarda ko’rishimiz mumkin. Bu bosqichlar quyidagilardan iborat:
Birinchi bosqich - o’quv materiallarini idrok qilishdan iborat. Bunda o’quvchi talaba ta’limning mazmuni bilan tanishib, o’zining bilish vazifalari nimalar iborat ekanligini tushunib oladi. Bunda sezgi, idrok, tasavvur kabi jarayonlar faol ishtirok etadi.
Ikkinchi bosqich - ular o’quv materiallarini tushunib oladilar, uning mohiyatini anglaydilar va umumlashtiradilar. Natijada ularda yangi bilimlar paydo bo’ladi. Buning uchun ular analiz, sintez, taqqoslash, xulosa chiqarishdan foydalanadilar.
Uchinchi bosqich - yangi bilimlar, mashqlar, mustaqil ishlar o’qituvchining qo’shimcha izohlari orqali mustahkamlanadi.
To’rtinchi bosqichda - ular o’zlashtirib olgan bilimlarni imkoniyatga qarab amaliyotga tadbiq qiladilar.
Bularni bilish orqali o’qituvchi ta’lim - tarbiya jarayonini samarali boshqarishi mumkin. Shuning uchun o’quv jarayonining hamma bosqichlarida o’qituvchi yetakchilik va boshqaruvchilik rolini o’ynaydi. Yuqoridagi fikrlardan xulosa chiqaradigan bo’lsak, o’qitish jarayoni bilish faoliyatining muhim tarmog’i sifatida qator vazifalarni bajaradi.


Tarbiya va bolaning yosh xususiyatlari

Maktabgacha yoshda bola organizmining takomillashishi davom etadi: 3 yoshdan 5 yoshgacha bolaning o‘sish sur’ati avvalgi yosh davriga nisbatan birmuncha susayadi, lekin 5 yoshdan 8 yoshgacha _A_ kuchayadi. Umumiy o‘sish va tana og‘irligining oshishi bilan bir vaktda bolaning barcha asosiy to‘qimalari va organlari anatomik o‘zgarishlari va funksional rivojlanishi ro‘y beradi. Asta-sekin skelet qotib boradi, muskullar hajmi oshadi, bola organizmining ishlash qobiliyati kuchayadi. SHu bilan birga asab hujayralari tez charchaydi va madori quriydi. 6—7 yoshga kelib bola yurish, yugurish, sakrash, arqonga osilib chiqish, uloqtirish va hatto chang‘ida yurish, konkida uchishdek murakkab harakat turlarini muvaffaqiyatli egallaydi.

Jismoniy tarbiya maktabgacha yoshdagi bolalar bilan ish olib borishda markaziy o‘rin tutadi. Bolaning imkoniyatlariga muvo-fik oilada va bolalar bog‘chasida ta’sir ko‘rsatishning aniq vositalari va metodlarnni qo‘llash sistemasi: hayot, ovqatlanish tartibi, gimnastyka _A_ va xarakatli o‘yinlar, chiniqish usullari belgilanadi. Maktabgacha yoshdagi bolada miya qobig‘i funksional faolligi takomillashib boradi. Asab sistemasining yuksak darajada ta’sirchanligi idrok etishning yorkinligi, o‘tkir-ligini, bolalar ta’sirlanuvchanligini shart kilib qo‘yadi, shuning uchun maktabgacha yoshdagi bolani tarbiyalash va unga ta’lim berish-da taassurotlar va bilimlarni (bu asosan atrofdagi xayot haqi,-dagi eng oddiy bilimlar bo‘ladi) tanlash muhim ahamiyat kasb etadi.
Maktabgacha yoshda tarbiya _A muvofiq tarzda olib bo-rilganda ko‘rish, eshitish, hid bilish kabi idrok etish usullari, ko‘rgazmali-ta’sirchan va obrazli fikrlash, irodaviy, hissnn va sabab jarayonlari rivojlanadi. Bolalar bilish jarayonini egallab borar ekanlar, eng oddiy tahlil eti shva umumlashtirish, tasniflashga qodir bo‘lib boradilar, o‘zlarini o‘rab turgan buyumlar va xodisalar to‘g‘risida mulohaza bildira boshlaydilar. Umuman maktabgacha yosh sinchkovlik, qiziquvchanlik bilan ajralib turadi.
Bola allaqachon to'rt yoshda. Bunga ishonch hosil qiling: Balandligi 102 sm ga oshdi va 4-5 sm ga oshdi; Og'irligi 16 kg ga oshdi va 1-2 kg ga oshdi. Endi, uning rivojlanishida chaqaloqqa zarar bermaslik uchun, ushbu yosh bosqichida uning tanasida "zaif joylarni" aniqlash va buni hisobga olish kerak. Bolaning tanasi mutanosiblikni o'zgartirdi, durust shakllanishi faol davom etmoqda, yurish, o'tirganda, tik turganda va hokazolarda odatiy holatlar yotqiziladi.Ammo skeletni qo'llab-quvvatlovchi mushaklarning kuchi etarli emas, ularning charchoqlari katta va xavf tug'diradi. pozitsiyada turli xil og'ishlar bilan. Va ikkinchisi, o'z navbatida, turli organlar va tizimlar faoliyatida buzilishlarga olib kelishi mumkin. Shuning uchun, ayniqsa, stolda ishlayotganda, bolaning holatini kuzatish juda muhimdir (nafaqat ko'rsatish, balki qanday qilib to'g'ri o'tirish kerakligini ham aytish kerak). Salomatlik ko'nikmalari Besh yoshga kelib, bola tananing barcha ochiq qismlariga ko'proq yoki kamroq mustaqil ravishda g'amxo'rlik qilishi mumkin. U tanasini qayta ishlash texnikasini o'rganmoqda. U allaqachon qo'l yuvish, og'zini yuvish, o'zini yuvish, kiyim almashtirishni biladi. Ammo bu uning uchun hali ham qiyin va u hali ham o'rganmoqda: Toza tishlar; Sochingizni tarang; Tomoqni yuvish. Va o'z-o'zidan amalga oshirilgan protseduralar soni emas, balki amalga oshirish sifati muhim ahamiyatga ega. Bolalarning ongida o'zgarishlar Fantaziya, tasavvurning tez gullashi bor. Hayotning beshinchi yilida bolalar qandaydir aql bovar qilmaydigan voqealarda ishtirok etganliklari, dadam onasini sochidan sudrab ketgani haqida hikoya qila boshlaydilar, garchi bunday narsa bo'lmasa ham. Va buni yolg'on deb atash mumkin emas. Bu bola uchun juda noqulay. Bunday xayollar, agar ular bolaga sezilarli foyda keltirmasa, so'zning tom ma'noda yolg'on emas. Ular unga jazodan qochishga yordam bermaydi, unga sovg'a yoki o'yinchoq olishiga yo'l qo'ymaydi. Bu boshqa tartibdagi voqea. Bunday hodisani fantastika deb atash to'g'riroq. Bunday fantaziyalarning manbalari juda boshqacha bo'lishi mumkin. Masalan, bola haqiqat deb adashgan yorqin tush bo'lishi mumkin. Bu tengdoshlar orasida obro'ingizni oshirish istagi bo'lishi mumkin. Bu, shuningdek, ba'zi qo'rquvlarni engish istagi bo'lishi mumkin. Shuning uchun, bunday ixtirolarga reaktsiyaning yagona to'g'ri shakli - bu bolaning hikoyalariga nisbatan xotirjam va etarlicha manfaatdor munosabat. Lekin hech qanday holatda bolani yolg'onchilikda ayblash kerak emas. Hayotning beshinchi yilida bolalar yuqori kognitiv qiziqishni namoyon etadilar. Bu yoshdagi bolalar o'zlarining tajribasi va idrokidan tashqariga chiqadigan narsalar bilan tanishishga qodir. Shuni tushunish juda muhimki, bola bunday g'oyalarni to'plaganida, u nafaqat bilim miqdorini oshiribgina qolmay, balki u tanishgan hayotning yangi sohalariga munosabatni rivojlantiradi: delfinlarga hamdardlik va akulalarga nisbatan ishonchsizlik. , va boshqalar. Biroq, siz quyidagi holatlarni albatta yodda tutishingiz kerak. Bolalar sizning u yoki bu ob'ekt yoki hodisaga munosabatingizning samimiyligiga juda sezgir. Agar siz hayvonlarni chin dildan yoqtirmasangiz, siz hech qachon bolalarni so'z bilan ishontira olmaysiz. Noma'lum narsalarga sayohatning boshida bolalarni o'zingizda hamdardlik uyg'otmaydigan narsalar bilan tanishtirish shart emas. Agar bu yil biz bolalarga ularning tajribasidan tashqariga chiqish va atrofdagi keng dunyoga qiziqish qobiliyatini singdira olmasak, keyin buni qilish qiyin bo'ladi, chunki besh yoshli bolalar hamma narsani faol ravishda idrok etadilar. ularni o'rab oladi. Va bu faoliyat tengdoshlar bilan janjallashish, o'z oilasi va boshqa oilalarning mulkiy holatini taqqoslashga qaratilgan. Va yana bir holat. Bu yil bolalarni yangi hodisalar bilan tanishtirganda, o'zini jismonan mavjud bo'lgan narsalar bilan cheklash kerak. Masalan, ijtimoiy munosabatlar kabi ko'rinmas sohalarga tegmaslik kerak. Albatta, agar bola savol bersa, unga javob berish kerak, lekin bola uchun iloji boricha sodda va tushunarli. Bolalar birinchi xulosalar chiqarishga harakat qilishadi. Bolaning barcha fikrlarini diqqat bilan tinglang va ularga o'zingiz tuzatish kiritishga shoshilmang. Bu yoshda xulosaning to'g'riligi emas, balki bolaning fikrlash va o'ylash istagini qo'llab-quvvatlash muhimdir. Uning intellektual ishiga hurmat ko'rsating. Bolaning fikrlarini muhokama qilishda hazil va tanqidiy ohang qabul qilinishi mumkin emas. To'rt yoshdan keyin bolaning fikrlashi nutqqa aylanadi. Agar bolaning fikrlash jarayoni doimiy ravishda ob'ektiv amaliy faoliyat bilan yakunlangan bo'lsa, endi u asosan ongda davom etadi. Tasniflash qobiliyati yaxshilanadi. Bola birinchi o'nta ichida hisoblash operatsiyalarini faol o'zlashtiradi. Ko'pgina bolalar harflar va raqamlar kabi mavhum belgilarga qiziqish bildira boshlaydilar. Belgi-ramziy funksiya rivojlana boshlaydi. Bu yoshda bolada fantastika qahramonlariga, ertak qahramonlariga hamdard bo'lishning tubdan yangi qobiliyati namoyon bo'ladi. Bolalar boshqa odamning ichki hayotidan xabardor bo'ladilar. To'rt yoshga kelib, bolaning nutqi allaqachon aloqa vositasi sifatida shakllanadi va o'z fikrlari va mulohazalarini ifodalash vositasiga aylanadi. Tengdosh o'yin sherigi sifatida qiziqarli bo'ladi. Hech kim u bilan o'ynashni xohlamasa, bola azoblanadi. Bolalar ikki-besh kishidan iborat kichik guruhlarda o'ynashadi. Ba'zan bu guruhlar tarkibida doimiy bo'ladi.

Zafar Diyor hayoti va ijodi.

Reja:

1. 
   Zafar Diyorning hayoti va ijodi.
   
2. 
   Zafar Diyor ijodida ilgari urilgan g‘oyalar
   
3. 
   3. Zafar Diyorning she’riy asarlarida inson va tabiat o‘rtasidagi munosabatlarning ifodalanishi.

   ZAFAR DIYOR

   
   

(1912-1946)
Bolalarning jo`shqin kuychilaridan biri Zafar Diyor 1912-yilda Namangan viloyatining hozirgi Chust tumani, Samsoqtepa qishlog’ida kambag’al dehqon oilasida tug’ildi. 1916-yilda Zafarlar oilasi Toshkent shahriga ko`chib keladi. Zafarning otasi dalada, onasi esa bosmaxonada mehnat qiladilar. 1927-yilda Zafar to`liqsiz o`rta maktabni bitiradi va Samarqanddagi Narimonov nomli pedagogika texnikumiga o`qishga kiradi. Texnikumda ko`proq ilm-fan sirlaridan bahramand bo`lishga harakat qiladi. Uning dastlabki she’riy mashqlari shu bilim yurti devoriy ro`znomasi sahifalarida ko`rina boshlaydi. Yigirmanchi yillar oxiri va o`ttizinchi yillar boshlarida uning yoshlar gazeta va jurnallarida ilk she’rlari Chop etila boshlandi. Zafar Diyorning birinchi she’ri yosh shoirlarning “Qurilish kuylari” degan to`plamida bosilib chiqdi. Ko`p o`tmay, uning birinchi she’rlar to`plami ham “Qo`shiqlar” nomi bilan 1933- yilda nashr etildi.
Yosh shoir 1933-yilda bilim yurtini muvaffaqiyatli bitirgach, o`qituvchi bo`lib ishlay boshladi. Bu xol uning maktab va bolalar hayoti bilan yaqindan tanishishida, yosh avlod hayoti haqida yozadigan asarlarining hayotiy, puxta bo`lishida ijobiy rol’ o`ynaydi. Uning bunday ruhdagi she’r, hikoya va ocherklari 1928-yildan boshlab matbuot sahifalarida tez-tez bosilib turdi. 1934 -yilda Zafar Diyor Samarqanddan Toshkentga qaytadi va hozirgi “Tong yulduzi” gazetasida adabiy xodim, keyinroq ro`znomaning mas’ul kotibi bo`lib ishlaydi. Shu bilan birga u hozirgi Toshkent davlat pedagogika universitetining til va adabiyot fakul’tetiga kirib, o`qishni davom ettiradi. O`zbek hamda qardosh xalqlar yozuvchilarining asarlarini qunt bilan o`rganadi. Zafar Diyor kichkintoylar uchun she’rlar yozar ekan, izlanish, o`qish, o`rganish zarurligini dildan his etadi. “Bolalar uchun asar yozishni men o`zim uchun juda qiyin va mas’uliyatli vazifa deb bilaman. Bu mas’uliyatli vazifaning uddasidan chiqish uchun tinmay ijodiy izlanishdaman”. O`sha yillari gazetada Zafar Diyor bilan birga ishlagan yozuvchi Hakim Nazir o`z esdaliklarida shunday yozadi: “Men Zafarni o`ylasam uni nuqul shod-hurram bolalar qurshovida, quvnoq chehrasidan nur taralib, sertabassum lablaridan she’r durdonalari taralayotganday ko`raman. Chindanam u bolalarga juda yaqin edi. Maktablar va bolalar uylarida, kutubxona va bog’chalarda bot-bot bo`lar, yosh kitobxonlarga yangi-yangi she’rlarini bolalarcha muloyim, sodda, shirali ovoz bilan o`qib berar, ayrim she’rlarini yoddan juda o`xshatib deklamatsiya qilar, bolalarga ham she’r o`qitib eshitardi. Shunda u o`zining qaysi she’rlari bilan bolalar ko`rigidan yaxshi o`tganini, qaysi she’rini ko`proq sevib qolganlarini ko`rar, bolalarga yoqtirish uchun qanday she’rlar yozish lozimligini faxmlab olardi. “Biz bolalarga nuqul o`rgatibgina qolmay, ulardan o`rganib ham turishimiz kerak”, derdi. Zafar Diyor 1935-yilda dastlabki mashhur asarlaridan biri bo`lgan “Mashinist” dostonini yaratdi. Dostondagi Ashur obrazi baxtiyor yoshlarning fazilatlarini umumlashtirishga bag`ishlangan. O`tgan asrning boshlarida yoshlarni o`qitish, ilmli, kasb-hunarli qilib etishtirish muhim ishlardan biri bo`lib turgan bir paytda “Mashinist”ning maydonga kelishi bolalar adabiyotida muhim voqea bo`ladi.
Dostonning asosiy qahramoni Ashir g’irt yetim. Ko`cha-ko`ylarda sarson-sargardon bo`lib yurgan, o`g’irlik qilib tirikchilik o`tkazib yurgan bola dostonda yaxshi insonlarning ko`magi, yordami bilan katta bir kasb egasi – mashinist (poezd haydovchi) bo`lib kamol topishi kitobxon bolalarda katta taassurot qoldiradi. Davr, zamonning tuhfasi bois Ashir kasb-hunar egasi bo`lishdan tashqari, uning ongi va tushunchasi ham o`sadi. U Vatanga sadoqatli, har doim olg’a intiluvchi ilg’or yoshlardan biri bo`lib etishadi. Asar yoshlarning ilm-fanga, kasb-hunarga, ona-Vatanga muhabbat, sadoqat ruhida tarbiyalanishlarida muhim o`rin tutadi. Zafar Diyorning o`ttizinchi yillar ijodi vatanparvarlik, baynalmilallik va mehnatsevarlik tuyg`ularini aks ettiruvchi asarlarining ko`pligi bilan xarakterlidir. Bu xil asarlar yoshlar xarakterini shakllantirishda, ularni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda katta rol o`ynab kelmoqda. Shoir ijodidagi muhim mavzulardan biri inson va tabiat munosabati mavzuidir. “Binafsha”, “Navbahor”, “Qushlar haqida qo`shiq”, “Kapalak” singari she’rlari shular jumlasiga kiradi.
Rang-barang gullarni, turli-tuman qushlarni sevgan shoir bolalar ruhiyatini chuqur tahlil etib, ularni ham ona tabiatni sevishga va parvarish qilishga ruhlantiradi, yoshlarni mehnatdan zavqlanishga o`rgatadi. Shoir bolalarda qushlarga muhabbat hissini uyg`ota oladigan quvnoq vazn, o`ynoqi misralar yaratadi. Shoir dovyurak uchuvchilarning tarixda birinchi bo`lib qutb yo`lini ochganligi bilan bolalarni tanishtirib, ularni chkalovlar kabi mard uchuvchi bo`lishga undaydi. Shoir endi bolalar fikrini boshqa narsaga – dunyoda aql-ongga, qudratga ega bo`lgan inson va uning ta’rifiga buradi. Zafar Diyor insonning quch-qudratini sodda, mazmunli, shirali, bolalar qalbiga tez etadigan iboralarda ifodalagan:
Shoir insonning aql-zakovati, kuch-qudrati haqida fikrlar ekan mubolag’aga zo`r beradi, insonni hatto, tabiatni ham o`ziga bo`ysundiruvchi kuch sifatida ta’rif etadi. Albatta, bu fikrlar turg’unlik davrining oqibatidir. Negaki, “Sirdaryoning jilovlanishi” bugungi kunda xalqimizga qimmatga tushmoqda. Dostonda shu tariqa xalqimizning azaliy orzusi – cho`l-biyobonlarni bog’-rog’larga aylantirish o`zining badiiy ifodasini topgan. Zafar Diyor dostonning g’oyaviy-badiiy mukammalligi uchun qattiq ijodiy mehnat qilgan. Asarning kompozitsion tuzilishi xalq ertaklariga yaqinligi bilan xarakterlidir. Shoir asarning sehrli, romantik, ya’ni g’oyat ta’sirchan, o`qimishli bo`lishini ta’minlash uchun sodda, ajoyib badiiy – tasviriy vositalardan ustalik bilan foydalangan. Keng o`tloq, sahro, cho`llarning suvga tashnaligi va uning orzusi haqidagi “Bitta to`yib suv ichsak”, “Suv ber, menga suv bergin”, “Ko`ksimdan so`ng gul tergin”; sahro va uning shamoli to`g`risidagi “Eng g’azabli, eng o`chli, xarsang toshday qotaman, misdek qizib yotaman”; davr kishilarining quch-qudratiga oid “Chinordek zo`r qomati, Go`ro`g’lidek savlati” kabi tasviriy vositalarga boy misralar fikrimizning dalilidir. Bu asar yosh kitobxonlarni mehnatga muhabbat ruhida tarbiyalashi bilan muhimdir.
Zafar Diyorning ko`pgina asarlari mehnat mavzuiga bag`ishlangan. Ana shunday asarlaridan biri “Kichkina bog’bon haqida doston”dir. Dostonda bolalar va yoshlar dov-daraxtlarni ekish, parvarish qilishga chaqirilib, mehnat zavqi va ahamiyati kuylanadi. Bu g’oya Shotursun obrazi orqali ifodalanadi. Kichik qahramon otasi bilan birgalashib mevali daraxtlarni parvarish qilishga, “Qo`lda kichik ketmon” bilan bog’larni yashnatishga mehr qo`yib, mehnatda o`zini ko`rsatadi. Zo`r g’ayrat va katta ishtiyoq bilan ishga kirishgan Shotursunning o`zi parvarish qilib yurgan bir tup olmasi barvaqt pishib, mo`l-ko`l hosil beradi. Bola bir yili yalqovlikka berilib, olmaga qaramay qo`yadi. Olmaning bunday ayanchli ahvoli Shotursunga qattiq ta’sir qiladi va u o`z xato-kamchiliklarini to`la anglaydi. Olmaning tilidan aytilgan, «Ish yoqmasga, yalqovga men ham endi dushmanman» deb, g’ayrat bilan ish olib boradi. Zafar Diyor o`quvchida Shotursunga nisbatan mehr uyg`otadi, undan o`rnak olishga chaqiradi. Zafar Diyor o`zining “Amudaryo bo`yida” she’rida o`lka chegarachilarining lirik obrazini mahorat bilan chizgan. She’rda bolalarni chegara soqchilarining hayoti, ularning mas’uliyatli va faxrli burchi bilan tanishtiradi. Zafar Diyor ko`p she’rlarida vatanparvarlik, vatanga muhabbat g’oyalarini ilgari suradi. Bolalarni vatanning munosib farzandlari bo`lib etishishga undaydi. Buning uchun ularga bilim manbai bo`lgan kitobni sevib, fan asoslarini chuqur egallashlari zarurligini uqtiradi.
Zafar Diyor bugungi o`zbek bolalar dramaturgiyasi taraqqiyotiga ham barakali hissa qo`shdi. U bolalar hayoti haqida “Baxtli yoshlik”, “Yosh vatanparvarlar”, “Omonat”, “Uch og’ayni” kabi qator dramalar yozdi. O`zbek bolalar nasrini rivojlantirishga ham Zafar Diyor o`z hissasini qo`shgan yozuvchilardan. Uning “Jo`natish”, “Cho`pon qizi”, “Nojo`yaliklar” kabi hikoyalari shular jumlasidandir. Zafar Diyor bolalar adabiyotining hamma janrlarida qalam tebratdi. U bolalarning talab-ehtiyojlari hamda orzu-tilaklarini, turmushini, ruhiyatini puxta bilganligi uchun bolalarning yoshiga, ong-tushunchasiga moslab, g’oyaviy-badiiy jihatdan pishiq asarlar yaratdi. Zafar Diyor turli yoshdagi bolalarning tilini yaxshi o`rganib, ular uchun sodda, ravon, shirali tilda, o`ynoqi vaznlarda ohandor, ta’sirchan she’rlar yozdi. Shoir o`zining qo`shiq va she’rlarida hamda boshqa asarlarida yosh kitobxonlarni ulug` yurtimizning behisob boyliklari bilan faxrlanishga, kelgusida yaxshi hayot bunyod etishlari uchun astoydil kurashuvchi, ongli, madaniyatli, vatanparvar kishilar bo`lib etishishlari uchun a’lo baholar bilan o`qishga chaqiradi. U yosh avlodni mehnatga muhabbat bilan qarashga, rostgo`y va intizomli bo`lishga undadi, ularda vatanparvarlik, do`stlik tuyg`ularini o`stirishga katta e’tibor berdi. Uning asarlari davr bolalari va yoshlari uchun zavq bag`ishladi, ularni o`qish-o`rganish va kamol topish uchun kurashga ruhlantirdi.
O`zbek bolalar adabiyotining rivojlanishiga she’r, qo`shiq, doston va ertaklari bilan juda katta hissa qo`shgan Zafar Diyorning asarlarini bolalar hamon sevib o`qiydilar va yuksak qadrlaydilar.