Методическое пособие для учителя 6 мет о диче ск ое пособие для учите

  LAYİHƏ

2
·  Soğanı  uzununa  iki  yerə  bölərək  təpə  və  yan  tumurcuqlarına  diqqət 
edin. Soğan kəsiyinin şəklini dəftərinizdə çəkin. Mətnlə tanış olduq-
dan sonra hissələrini qeyd edin.
65
64
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Bitkilərin vegetativ orqanları
2
2
Yerkökü
Çuğundur
Kök yumruları 
Meyvəköklər 
Georgin
Şəklini dəyişmiş köklər
Köklərin  şəkildəyişmələri.  Bitkilərin  kökləri  də  ehtiyat  qida 
maddəsi toplayaraq şəkildəyişmələr əmələ gətirə bilir. Belə köklər 
tez böyüyərək iriləşir və qeyri-adi xarici görkəm alır. Əgər ehtiyat 
qida maddələri əsas kökdə (bəzən həm də gövdənin aşağı hissəsində) 
toplanırsa, meyvəkök, əlavə və ya yan köklərində toplanırsa, kök 
yumruları əmələ gəlir. Meyvəköklərə turpu, yerkökünü və çuğun-
Kartofun 
gövdə 
yumrusu
4
3
5
2
1
6
6
Soğanaq
Şəklini dəyişmiş zoğlar
22. 
 
Bitki
 şəkildəyişmələri
orqanlarının yeraltı 
Deyilənə görə, kartof bitkisini İngiltərəyə 1586-cı ildə məşhur ad-
miral Frensis Dreyk gətirmiş və onu öz bağında əkməyi bağbanı-
na tapşırmışdı.
 Bitki böyüyəndən sonra bağban onun yaşıl meyvələrini dadıb acı 
olduğunu bildirir. Admiral bağbana bitkini kökündən çıxarıb at-
mağı tapşırır. Bitkini çıxarmağa çalışan bağban torpağın altında 
kartof  yumrularını  aşkar  edir.  Onları  bişirərək  dadına  baxır. 
Onun qiymətli bitki olduğunu başa düşür. Sonradan kartof çox 
mühüm qida bitkisi kimi geniş yayıldı.
1
· Torpaqdan çıxarılan çayırın yeraltı hissəsi – kökümsovunu  əvvəl göz-
lə, sonra lupa ilə nəzərdən keçirin.
· Onun yeraltı hissəsinin kökə oxşadığına diqqət yetirin. Bu hissə kök-
dən nə ilə fərqlənir?
· Çayırın yeraltı hissəsinin – kökümsovunun üzərində olan buğumlara 
və tumurcuqlara, həmçinin pulcuqşəkilli yarpaqcıqlara diqqət yeti-
rin.
Nəticəni müzakirə edək:
· Nə üçün kökümsov kökə oxşasa da, onu kök adlandırmırlar?
Zoğun şəkildəyişmələri. Bəzən yeraltı zoğların ehtiyat toplama-
sı nəticəsində onun şəkildəyişmələri yaranır. Şəklini dəyişmiş belə 
zoğlara kökümsov, gövdə yumruları və soğanaqları aid etmək olar.
Kökümsov. Yerüstü zoğlarda olduğu kimi, üzərində təpə və yan 
tumurcuqları, həmçinin şəklini dəyişmiş pulcuğabənzər yarpaqcıq-
lar olur. İnkişaf zamanı bitkilər burada toplanan ehtiyat qida mad-
dələrindən istifadə edir. 
Kökümsov gövdələrə inciçiçəyi, çayır, ayrıqotu, dəvədabanı və 
gicitkəndə rast gəlmək olur.
Gövdə yumruları. Yeraltı zoğların uc hissəsinin genişlənməsin-
dən  əmələ  gəlir.  Burada  ehtiyat  halında  nişasta  toplanır.  Gövdə 
yumrularına kartof və topinamburda (yerarmudu) rast gəlinir.
Müəyyən bitkilərin yeraltı və yerüstü orqanları bəzən mühit şə-
raitinin təsirindən müxtəlif dəyişikliklərə məruz qalır.
· Torpaqda olan hissələri yeyilən daha hansı bitkiləri tanıyırsınız? 
Soğanaq.  Baş  soğanın  yeraltı  qısa  gövdəsi  dibcik  (3)  adlanır. 
Dibciyin  üzərində  yarpağın  şəkildəyişməsi  olan  ətli  pulcuqlar  (2) 
vardır. Bu pulcuqlarda su və suda həll olan şəkər, həmçinin digər 
maddələr ehtiyat halında saxlanılır. Yarpağın şəkildəyişməsi olan 
quru pulcuqlar (1) soğanağı xaricdən örtərək onu ətraf mühitin əl-
verişsiz təsirlərindən qoruyur. Dibcikdən əlavə köklər (4) çıxır. Dib-
ciyin üzərində təpə (5), ətli pulcuqların qoltuğunda isə qoltuq tu-
murcuqları (6) olur. Soğanaqlı bitkilərə soğan, sarımsaq, dağlaləsi, 
nərgiz, hiasint və qazsoğanı kimi bitkilər aiddir.
  LAYİHƏ

2
·  Soğanı  uzununa  iki  yerə  bölərək  təpə  və  yan  tumurcuqlarına  diqqət 
edin. Soğan kəsiyinin şəklini dəftərinizdə çəkin. Mətnlə tanış olduq-
dan sonra hissələrini qeyd edin.
65
64
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Bitkilərin vegetativ orqanları
2
2
Yerkökü
Çuğundur
Kök yumruları 
Meyvəköklər 
Georgin
Şəklini dəyişmiş köklər
Köklərin  şəkildəyişmələri.  Bitkilərin  kökləri  də  ehtiyat  qida 
maddəsi toplayaraq şəkildəyişmələr əmələ gətirə bilir. Belə köklər 
tez böyüyərək iriləşir və qeyri-adi xarici görkəm alır. Əgər ehtiyat 
qida maddələri əsas kökdə (bəzən həm də gövdənin aşağı hissəsində) 
toplanırsa, meyvəkök, əlavə və ya yan köklərində toplanırsa, kök 
yumruları əmələ gəlir. Meyvəköklərə turpu, yerkökünü və çuğun-
Kartofun 
gövdə 
yumrusu
4
3
5
2
1
6
6
Soğanaq
Şəklini dəyişmiş zoğlar
22. 
 
Bitki
 şəkildəyişmələri
orqanlarının yeraltı 
Deyilənə görə, kartof bitkisini İngiltərəyə 1586-cı ildə məşhur ad-
miral Frensis Dreyk gətirmiş və onu öz bağında əkməyi bağbanı-
na tapşırmışdı.
 Bitki böyüyəndən sonra bağban onun yaşıl meyvələrini dadıb acı 
olduğunu bildirir. Admiral bağbana bitkini kökündən çıxarıb at-
mağı tapşırır. Bitkini çıxarmağa çalışan bağban torpağın altında 
kartof  yumrularını  aşkar  edir.  Onları  bişirərək  dadına  baxır. 
Onun qiymətli bitki olduğunu başa düşür. Sonradan kartof çox 
mühüm qida bitkisi kimi geniş yayıldı.
1
· Torpaqdan çıxarılan çayırın yeraltı hissəsi – kökümsovunu  əvvəl göz-
lə, sonra lupa ilə nəzərdən keçirin.
· Onun yeraltı hissəsinin kökə oxşadığına diqqət yetirin. Bu hissə kök-
dən nə ilə fərqlənir?
· Çayırın yeraltı hissəsinin – kökümsovunun üzərində olan buğumlara 
və tumurcuqlara, həmçinin pulcuqşəkilli yarpaqcıqlara diqqət yeti-
rin.
Nəticəni müzakirə edək:
· Nə üçün kökümsov kökə oxşasa da, onu kök adlandırmırlar?
Zoğun şəkildəyişmələri. Bəzən yeraltı zoğların ehtiyat toplama-
sı nəticəsində onun şəkildəyişmələri yaranır. Şəklini dəyişmiş belə 
zoğlara kökümsov, gövdə yumruları və soğanaqları aid etmək olar.
Kökümsov. Yerüstü zoğlarda olduğu kimi, üzərində təpə və yan 
tumurcuqları, həmçinin şəklini dəyişmiş pulcuğabənzər yarpaqcıq-
lar olur. İnkişaf zamanı bitkilər burada toplanan ehtiyat qida mad-
dələrindən istifadə edir. 
Kökümsov gövdələrə inciçiçəyi, çayır, ayrıqotu, dəvədabanı və 
gicitkəndə rast gəlmək olur.
Gövdə yumruları. Yeraltı zoğların uc hissəsinin genişlənməsin-
dən  əmələ  gəlir.  Burada  ehtiyat  halında  nişasta  toplanır.  Gövdə 
yumrularına kartof və topinamburda (yerarmudu) rast gəlinir.
Müəyyən bitkilərin yeraltı və yerüstü orqanları bəzən mühit şə-
raitinin təsirindən müxtəlif dəyişikliklərə məruz qalır.
· Torpaqda olan hissələri yeyilən daha hansı bitkiləri tanıyırsınız? 
Soğanaq.  Baş  soğanın  yeraltı  qısa  gövdəsi  dibcik  (3)  adlanır. 
Dibciyin  üzərində  yarpağın  şəkildəyişməsi  olan  ətli  pulcuqlar  (2) 
vardır. Bu pulcuqlarda su və suda həll olan şəkər, həmçinin digər 
maddələr ehtiyat halında saxlanılır. Yarpağın şəkildəyişməsi olan 
quru pulcuqlar (1) soğanağı xaricdən örtərək onu ətraf mühitin əl-
verişsiz təsirlərindən qoruyur. Dibcikdən əlavə köklər (4) çıxır. Dib-
ciyin üzərində təpə (5), ətli pulcuqların qoltuğunda isə qoltuq tu-
murcuqları (6) olur. Soğanaqlı bitkilərə soğan, sarımsaq, dağlaləsi, 
nərgiz, hiasint və qazsoğanı kimi bitkilər aiddir.
  LAYİHƏ

2
23. 
Bitki  orqanlarının yerüstü şəkildəyişmələri
Bitkilər aləminin möcüzələrindən biri 
həşərattutan bitkilərdir. Onların belə 
adlandırılmasının səbəbi şəklini dəyiş-
miş 
orqanları vasitəsilə həşərat 
tutmağa uyğunlaşmalarıdır. Bunların 
nümayəndələrindən  biri  Azərbaycan-
da rast gəlinən qovuqlu bitkisidir. Dur-
ğun sularda yaşayan bu bitkinin kökü 
xüsusi 
yoxdur. Tükşəkilli  yarpaqların  uc  hissəsində  qovuqcuqlar  olur. 
Bu qovuqcuqların köməyi ilə bitki həşəratları tutaraq həzm edir.
1
Quraqlıq bitkisi olan kaktusa nəzər salın. Quraqlıqda yaşaması ilə əla-
qədar bu bitkidə hansı dəyişkənliklərin yarandığını müəyyən edin. 
Xarici mühitin təsirindən bitkinin yerüstü orqanları dəyişikliyə mə-
ruz qalır. Belə təsirlər onlarda müəyyən şəkildəyişmələrin yaranması-
na səbəb olur.
· Bitkinin yerüstü orqanlarında daha hansı dəyişkənliklər ola bilər?
· Yerüstü orqanlarda dəyişkənlik nə ilə əlaqədar meydana gəlmişdir?
Şəkillərdə yarpağın hansı 
şəkildəyişmələri göstəril-
mişdir?
67
66
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Bitkilərin vegetativ orqanları
2
2
Noxud
Nəticəni müzakirə edək:
1. Kaktusun başqa bitkilərdən fərqi nədir? 2. Tikanlar 
kaktusun hansı orqanıdır?  3. Fotosintez kaktusun hansı 
orqanında baş verir? 4. Sizcə, kaktusun gövdəsinin ətli 
olmasının hansı əhəmiyyəti var?
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Yeraltı zoğların xüsusiyyətlərini 
 uyğun
xanalarında qeyd edin. 
dəftərinizə çəkdiyiniz cədvəlin 
Yeraltı zoğlar
Gövdə
Yarpaq
Tumurcuq
Fərqli əlamətlər
Soğanaq
Gövdə yumrusu
Kökümsov
1
2
3
4
5
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
2. Şəkildə nə göstəril-
mişdir? Rəqəmlərlə 
işarələnmiş 
hissələrin adını 
dəftərinizdə yazın.
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1. Cədvəli 
 və tamamlayın:
dəftərinizə çəkin
Kökün
şəkildəyişməsi
Yerinə yetirdiyi
funksiyalar
Bitkinin adı
Müstəqil təcrübə aparın:
1. Soğanı karton halqa içərisinə yerləş-
dirin, sonra su dolu stəkana endirin.
2. Təcrübənin nəticələrini 2 həftə ər-
zində hər 3 gündən bir qeyd edərək 
şəklini çəkin.
Açar sözl e r
Zoğun şəkildəyişmələri
Kökün şəkildəyişmələri 
Yeraltı zoğların  ehtiyat  qida maddələri 
toplaması ilə əlaqədar  __ yaranır.  Bitki 
kökləri şəklini dəyişərək __ əmələ gətirir. 
duru, kök yumrularına isə georgin və qaymaqotunu misal göstər-
mək olar.
Milçəktutan
Adi 
şam
Ağ 
akasiya
Ağbaş 
kələm
4
3
2
1
5
  LAYİHƏ

2
23. 
Bitki  orqanlarının yerüstü şəkildəyişmələri
Bitkilər aləminin möcüzələrindən biri 
həşərattutan bitkilərdir. Onların belə 
adlandırılmasının səbəbi şəklini dəyiş-
miş 
orqanları vasitəsilə həşərat 
tutmağa uyğunlaşmalarıdır. Bunların 
nümayəndələrindən  biri  Azərbaycan-
da rast gəlinən qovuqlu bitkisidir. Dur-
ğun sularda yaşayan bu bitkinin kökü 
xüsusi 
yoxdur. Tükşəkilli  yarpaqların  uc  hissəsində  qovuqcuqlar  olur. 
Bu qovuqcuqların köməyi ilə bitki həşəratları tutaraq həzm edir.
1
Quraqlıq bitkisi olan kaktusa nəzər salın. Quraqlıqda yaşaması ilə əla-
qədar bu bitkidə hansı dəyişkənliklərin yarandığını müəyyən edin. 
Xarici mühitin təsirindən bitkinin yerüstü orqanları dəyişikliyə mə-
ruz qalır. Belə təsirlər onlarda müəyyən şəkildəyişmələrin yaranması-
na səbəb olur.
· Bitkinin yerüstü orqanlarında daha hansı dəyişkənliklər ola bilər?
· Yerüstü orqanlarda dəyişkənlik nə ilə əlaqədar meydana gəlmişdir?
Şəkillərdə yarpağın hansı 
şəkildəyişmələri göstəril-
mişdir?
67
66
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Bitkilərin vegetativ orqanları
2
2
Noxud
Nəticəni müzakirə edək:
1. Kaktusun başqa bitkilərdən fərqi nədir? 2. Tikanlar 
kaktusun hansı orqanıdır?  3. Fotosintez kaktusun hansı 
orqanında baş verir? 4. Sizcə, kaktusun gövdəsinin ətli 
olmasının hansı əhəmiyyəti var?
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Yeraltı zoğların xüsusiyyətlərini 
 uyğun
xanalarında qeyd edin. 
dəftərinizə çəkdiyiniz cədvəlin 
Yeraltı zoğlar
Gövdə
Yarpaq
Tumurcuq
Fərqli əlamətlər
Soğanaq
Gövdə yumrusu
Kökümsov
1
2
3
4
5
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
2. Şəkildə nə göstəril-
mişdir? Rəqəmlərlə 
işarələnmiş 
hissələrin adını 
dəftərinizdə yazın.
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1. Cədvəli 
 və tamamlayın:
dəftərinizə çəkin
Kökün
şəkildəyişməsi
Yerinə yetirdiyi
funksiyalar
Bitkinin adı
Müstəqil təcrübə aparın:
1. Soğanı karton halqa içərisinə yerləş-
dirin, sonra su dolu stəkana endirin.
2. Təcrübənin nəticələrini 2 həftə ər-
zində hər 3 gündən bir qeyd edərək 
şəklini çəkin.
Açar sözl e r
Zoğun şəkildəyişmələri
Kökün şəkildəyişmələri 
Yeraltı zoğların  ehtiyat  qida maddələri 
toplaması ilə əlaqədar  __ yaranır.  Bitki 
kökləri şəklini dəyişərək __ əmələ gətirir. 
duru, kök yumrularına isə georgin və qaymaqotunu misal göstər-
mək olar.
Milçəktutan
Adi 
şam
Ağ 
akasiya
Ağbaş 
kələm
4
3
2
1
5
  LAYİHƏ

69
68
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Bitkilərin vegetativ orqanları
2
2
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1. Şəkildə göstərilən bitkilərin hansı orqanlarında şəkildəyişmələr mey-
dana gəlmişdir? Bu şəkildəyişmələr nə ilə əlaqədardır?
2. Düzgün variantı seçin.
Noxudun/kələmin üst yarpaqları bitkini şaquli vəziyyətdə saxlamaq üçün 
bığcıqlara çevrilmişdir.
Üzümün/kaktusun tikanları bitkini artıq su buxarlandırmaqdan qoruyur.
Gicitkən/nepentes bitkisi həşəratla qidalana bilir.
Açar sözl e r
Yarpağın şəkildəyişmələri
Gövdənin şəkildəyişmələri
Cır armudda, yemişanda tikanlar __, noxu-
dun bığcığı və kaktusun tikanları isə __ 
aiddir. 
“Bitkilərdə uyğunlaşmalar” cədvəlini dəftərinizə köçürün və tamamlayın.
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Bitkinin 
adı
Yemişan
Tikana çevrilmiş yarpaq
Şəkildəyişmənin bitki üçün 
əhəmiyyəti
Orqanın şəkildəyişməsi
Noxud
Dayağa dırmaşmaq
Heyvanlar tərəfindən yeyilməkdən 
qorunmaq
Bığcığa çevrilmiş zoğ
üzüm, qarpız, yemiş, boranı bitkilərində rast gəlinir. Noxud və lərgə-
də   uc yarpaqlar dayağa dırmaşmaqla əlaqədar   bığcığa çevrilmişdir. 
Daşsarmaşığı bitkisi   gövdəsində olan əlavə köklərindən 
, 
istifadə edir.
Tutucu  orqan.
ışmayan  torpaq
 
  bəzi  bitkilərdə 
yarpaq tutucu orqana çevrilmişdir. Bu bitkilər   azota olan tələbatla-
rını 
ödəyir. Tutucu yarpaqlar şehçiçəyi, nepentes (kü-
pəotu), milçəktutan bitkilərində olur.
dırmaşmaq
çiyələk isə gövdə mənşəli bığcığından çoxalmaq üçün 
  Azot
həşərat tutmaqla 
  çat
larda bitən
Ehtiyat  qida  maddəsi  toplama. 
Gövdə kimi, yarpaqlar da şəklini dəyi-
şərək  ehtiyat  qida  maddəsi  toplaya 
bilir. Kələmin alt yarpaqları buna mi-
sal ola bilər.
Ehtiyat  su  toplama.  Quru  və  isti 
yerlərdə yaşayan kaktus, Afrika süd-
ləyəni  kimi  bitkilərin  gövdələri,  aloe 
və  aq a va nın  yar paqları  şək lini 
dəyişərək  su  toplayan  orqana  çevril-
mişdir.  
Tikanlar. Suyu az buxarlandırmaq 
üçün kaktus, zirinc, ağ akasiya bitki-
Bilirsinizmi? 
Bilirsinizmi? 
 
Həşərattutan bitkilər əsasən avtotrof yolla qidalanır. 
Lakin azota olan tələbatlarını ödəmək üçün xüsusi orqanları şəklini dəyi-
şərək  həşərat  tutmaq  üçün  uyğunlaşmışdır.  Məsələn,  şehçiçəyinin  (1) 
yarpaqlarının üzərində yapışqanlı damcılar olan qırmızımtıl vəzili tük-
cüklər vardır. Həşərat parıldayan damcı üzərinə qonan zaman yarpağın 
üzərindəki tükcüklər qatlanaraq həşəratı tutur. Milçəktutanın (2) yar-
paqları ucları çıxıntı şəklində olan iki hissədən təşkil olunmuşdur. Hə-
şərat yarpaqlardan birinə düşən kimi yarpağın dişcikli küncləri tədricən 
bağlanır.  Tropik Asiyada  bitən  nepentes  (3)  bitkisinin  yarpağının  ucu 
küpəşəkillidir  və  ətirli  nektara  malik  olur.  Həşərat  küpənin  kənarına 
qonarkən sürüşərək küpənin içinə düşür və burada həzm edilir.
3
1
2
Yemişan
Kaktus
lərində  isə  yarpaqlar  kiçilərək  tikanlar  (
iynələr, 
pulcuqlar)  əmələ gətirir.
Tikanlar cır armud, murdarça və yemişan bitkilərində də müşahidə 
edilir. Lakin bu tikanlar yarpaqlardan deyil, bitkinin qısalmış zoğla-
rından yaranır. Yarpaq və ya gövdələri tikana çevrilən bitkilər suyu az 
buxarlandırmaqla bərabər, həm də heyvanlar tərəfindən yeyilməkdən 
mühafizə olunur.
Bığcıqlar. Bəzi 
gövdəsi zəif olduğu üçün onlar  sərbəst su-
rətdə  bədənini  dik  saxlaya  bilmir.  Gövdəni  işığa  çıxarmaq  üçün  on-
ların gövdə və ya yarpaqlarından dayaq ətrafında burula bilən xüsusi 
uyğunlaşmalar  –  bığcıqlar  əmələ  gəlir.  Gövdə  mənşəli  bığcıqlara 
şamda  – 
sərvdə  – 
bitkilərin 
1
2
3
4
5
  LAYİHƏ

69
68
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Bitkilərin vegetativ orqanları
2
2
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1. Şəkildə göstərilən bitkilərin hansı orqanlarında şəkildəyişmələr mey-
dana gəlmişdir? Bu şəkildəyişmələr nə ilə əlaqədardır?
2. Düzgün variantı seçin.
Noxudun/kələmin üst yarpaqları bitkini şaquli vəziyyətdə saxlamaq üçün 
bığcıqlara çevrilmişdir.
Üzümün/kaktusun tikanları bitkini artıq su buxarlandırmaqdan qoruyur.
Gicitkən/nepentes bitkisi həşəratla qidalana bilir.
Açar sözl e r
Yarpağın şəkildəyişmələri
Gövdənin şəkildəyişmələri
Cır armudda, yemişanda tikanlar __, noxu-
dun bığcığı və kaktusun tikanları isə __ 
aiddir. 
“Bitkilərdə uyğunlaşmalar” cədvəlini dəftərinizə köçürün və tamamlayın.
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Bitkinin 
adı
Yemişan
Tikana çevrilmiş yarpaq
Şəkildəyişmənin bitki üçün 
əhəmiyyəti
Orqanın şəkildəyişməsi
Noxud
Dayağa dırmaşmaq
Heyvanlar tərəfindən yeyilməkdən 
qorunmaq
Bığcığa çevrilmiş zoğ
üzüm, qarpız, yemiş, boranı bitkilərində rast gəlinir. Noxud və lərgə-
də   uc yarpaqlar dayağa dırmaşmaqla əlaqədar   bığcığa çevrilmişdir. 
Daşsarmaşığı bitkisi   gövdəsində olan əlavə köklərindən 
, 
istifadə edir.
Tutucu  orqan.
ışmayan  torpaq
 
  bəzi  bitkilərdə 
yarpaq tutucu orqana çevrilmişdir. Bu bitkilər   azota olan tələbatla-
rını 
ödəyir. Tutucu yarpaqlar şehçiçəyi, nepentes (kü-
pəotu), milçəktutan bitkilərində olur.
dırmaşmaq
çiyələk isə gövdə mənşəli bığcığından çoxalmaq üçün 
  Azot
həşərat tutmaqla 
  çat
larda bitən
Ehtiyat  qida  maddəsi  toplama. 
Gövdə kimi, yarpaqlar da şəklini dəyi-
şərək  ehtiyat  qida  maddəsi  toplaya 
bilir. Kələmin alt yarpaqları buna mi-
sal ola bilər.
Ehtiyat  su  toplama.  Quru  və  isti 
yerlərdə yaşayan kaktus, Afrika süd-
ləyəni  kimi  bitkilərin  gövdələri,  aloe 
və  aq a va nın  yar paqları  şək lini 
dəyişərək  su  toplayan  orqana  çevril-
mişdir.  
Tikanlar. Suyu az buxarlandırmaq 
üçün kaktus, zirinc, ağ akasiya bitki-
Bilirsinizmi? 
Bilirsinizmi? 
 
Həşərattutan bitkilər əsasən avtotrof yolla qidalanır. 
Lakin azota olan tələbatlarını ödəmək üçün xüsusi orqanları şəklini dəyi-
şərək  həşərat  tutmaq  üçün  uyğunlaşmışdır.  Məsələn,  şehçiçəyinin  (1) 
yarpaqlarının üzərində yapışqanlı damcılar olan qırmızımtıl vəzili tük-
cüklər vardır. Həşərat parıldayan damcı üzərinə qonan zaman yarpağın 
üzərindəki tükcüklər qatlanaraq həşəratı tutur. Milçəktutanın (2) yar-
paqları ucları çıxıntı şəklində olan iki hissədən təşkil olunmuşdur. Hə-
şərat yarpaqlardan birinə düşən kimi yarpağın dişcikli küncləri tədricən 
bağlanır.  Tropik Asiyada  bitən  nepentes  (3)  bitkisinin  yarpağının  ucu 
küpəşəkillidir  və  ətirli  nektara  malik  olur.  Həşərat  küpənin  kənarına 
qonarkən sürüşərək küpənin içinə düşür və burada həzm edilir.
3
1
2
Yemişan
Kaktus
lərində  isə  yarpaqlar  kiçilərək  tikanlar  (
iynələr, 
pulcuqlar)  əmələ gətirir.
Tikanlar cır armud, murdarça və yemişan bitkilərində də müşahidə 
edilir. Lakin bu tikanlar yarpaqlardan deyil, bitkinin qısalmış zoğla-
rından yaranır. Yarpaq və ya gövdələri tikana çevrilən bitkilər suyu az 
buxarlandırmaqla bərabər, həm də heyvanlar tərəfindən yeyilməkdən 
mühafizə olunur.