Методическое пособие для учителя 6 мет о диче ск ое пособие для учите

k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1
14. 
Heyvan toxumaları
Orqanizmlərin əksəriyyəti xaricdən örtüklə örtülmüşdür. Fildə dəri ör-
tüyünün qalınlığı 1,8 sm-ə, Nil begemotunda isə 2,5 sm-ə çatır.
Bitki və heyvanlarda örtük toxumasının quruluşunun 
öyrənilməsi.
· Bitki və heyvanlarda örtük toxumalarının şəkillərini 
müqayisə edin.
· Bu toxuma hüceyrələrinin hansı quruluş xüsusiyyət-
lərinə görə oxşar və fərqli  olduğunu müəyyənləşdirin.
· Nə üçün bu toxumaları örtük toxuması adlandırırlar?
və  ya  bir  neçə  qatdan  ibarət  hü-
ceyrələrdən  təşkil  olunur.  Onlar-
da hüceyrəarası maddələr az olur. 
Heyvanlarda  bu  toxumaya  dəri-
nin üst qatında, dərinin törəmələ-
rində (buynuz, dırnaq və s.), vəzi-
lərdə  və  tənəffüs  yollarında  rast 
gəlinir. Quruluş xüsusiyyətinə və 
yerinə  yetirdikləri  funksiyalara 
görə epiteli toxumasının yastı, və-
zili, kirpikli, kubşəkilli və bu   ki-
mi müxtəlif növlərini ayırırlar.
Birləşdirici  toxuma.  Heyvan 
orqanlarının  əsas  hissəsini  təşkil 
edir.  Birləşdirici  toxuma  orqa-
nizmdə  əsasən  müdafiə  və  dayaq 
funksiyasını  yerinə  yetirir.  Bir-
ləşdirici  toxumanın  müxtəlif 
funksiya  yerinə  yetirən  bir  neçə  növü  var.  Bu  qrupa 
sümük, 
qığırdaq, qan və 
 toxumaları aiddir. Birləşdirici toxumada, adə-
tən, hüceyrəarası maddə çox olur.
lifli, 
piy
Epiteli toxumaları
Kirpiklər
Vəzi kanalı
Çoxqatlı 
yastı epiteli 
(dəridə)
Vəzili 
epiteli
(vəzilərdə)
  
Kirpikli 
epiteli 
(tənəffüs 
yollarında)
A
Heyvanlarda  da  oxşar  hüceyrələr  və  hüceyrəarası  maddələr 
qrupu toxumalar əmələ gətirir. 
Heyvan toxumaları. Epiteli, birləşdirici, əzələ, sinir kimi 4 toxu-
ma qrupunu ayırırlar. 
Epiteli toxuması. Epiteli toxuması bir-birinə sıx söykənmiş bir 
Lifli 
 
Piy 
Qığırdaq 
Qan 
Birləşdirici toxumalar
B
· Bitkilərin örtük və digər toxumaları heyvanların toxumalarından 
fərqlənirmi?
Fotosintezedici (parenxim)
toxuma
2
2
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Orqanizmlərin hüceyrəli quruluşu. Toxumalar, orqanlar və orqanlar sistemi 
43
42
b)  Ehtiyat  toplayıcı  toxuma.  Hücey-
rələri  iri  vakuollara  malikdir.  Vakuol-
lar içərisindəki hüceyrə şirəsində müx-
təlif  ehtiyat  qida  maddələri  –  nişasta 
dənələri, yağ damlaları, suda həll olmuş 
şəkər və s. toplanır. Ehtiyat   maddələr 
əsasən böyümə üçün istifadə olunur.
İfrazat toxumasına bitkilərin nektarlıqları, şirə ifraz edən ka-
nalcıqlar  aiddir.  Hüceyrələrində  həşəratları  bitkiyə  cəlb  etmək, 
bitkini heyvanlar tərəfindən yeyilməkdən mühafizə etmək və s. 
üçün  xüsusi maddələr toplanır.
  LAYİHƏ

45
44
Əzələ toxuması. 
kət, qanın damarlarda axması, qidanın 
həzm  borusu  ilə  irəliləməsi  baş  verir. 
Buna  səbəb  əzələlərin  yığılmasıdır. 
Əzələ  toxumasının  saya,  eninəzolaqlı 
(skelet və ürək əzələsi) növləri var.
Sinir  toxuması.  Sinir  toxumasının 
əsas  xüsusiyyəti  oyanma  –  qıcıqların 
qəbulu  və  ötürülməsidir.  Bu  toxuma 
heyvanların  sinir  sistemini  əmələ  gə-
tirir.  Sinir  tənziminə  görə  orqan  və 
sistemlər  tam  vahid  sistem  şəklində 
birləşir.
Heyvanlarda hərə-
Əzələ toxumasının növləri
Sinir toxuması
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Toxuma qrupu
Epiteli
Birləşdirici
Əzələ
Sinir
Yerləşməsi
Quruluş xüsusiyyətləri
Funksiyaları
1. Cədvəli dəftərinizə çəkin və tamamlayın.
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1. Cümlələrdəki səhvləri müəyyən edərək onları doğru ifadələrə  çevirin:
· Əzələ birləşdirici toxumaya aiddir.
· Sinir toxumasının əsas xüsusiyyəti oyanma və yığılmadır.
· Piy, sümük, qığırdaq və qan toxumaları epiteli toxumasına aiddir.
· Orqanizmdə dərinin üst səthini əzələ toxuması örtür.
 birləşdirici
əzələ
epiteli
sinir
b
a
d
c
Heyvan orqanizmlərini __, __, __ və __ təşkil 
edir. Orqan  və sistemlərin birgə fəaliyyətini __ 
__ təmin edir.
Açar sözl e r
Epiteli toxuması
Birləşdirici toxuma
Əzələ toxuması
Sinir toxuması
2. Düzgün cavabları seçin:
1) Heyvanların dəri səthi hansı toxumadan əmələ gəlib?
2) Oyanma və ötürmə hansı toxumanın xassəsidir?
3) Hansı toxumanın hüceyrələri bir-birinə sıx söykənib?
4) İnsanın sümüklərini və qanı əmələ gətirən toxuma qrupu necə 
adlanır?
5) Yığılma xassəsi hansı toxumaya xasdır?
2
2
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Orqanizmlərin hüceyrəli quruluşu. Toxumalar, orqanlar və orqanlar sistemi
Saya
Eninəzolaqlı
Heyvanlarda orqanlar və orqanlar sistemi. Heyvanlarda   toxu-
malar birləşərək orqanları əmələ gətirir. Orqanizmdə müəyyən yeri 
olan, bir neçə növ toxuma qrupundan təşkil olunan bir və ya bir neçə  
funksiya yerinə yetirən bədən hissəsi orqan adlanır (yun. “orqanon” 
– silah, alət). Ümumi funksiyaları yerinə yetirən, bir-biri ilə bağlı 
olan orqanlar isə, öz növbəsində, orqanlar sistemini əmələ gətirir.
 
Orqanlar bir yerə yığılaraq başçı seçmək istədilər. Baş məğrurcasına 
qalxaraq dedi: – Başçı mən seçilməliyəm, çünki hamıdan yuxarıda du-
ruram, məndə hər yerə nəzarət edən beyin var.
Ürək irəli çıxaraq: – Mən hamıdan güclüyəm. Əgər mənim güclü əzələ-
lərim qanı vurmasa, hamınızın sonu çatar, – dedi.
– Sakit, – deyə qaraciyər dilləndi. – Mən bədəni zəhərlərdən təmizlə-
yirəm. Mənsiz heç kim yaşaya bilməz. Başçı mən olmalıyam.
– Nə üçün sən olmalısan? – deyə ağciyər qardaşları özlərindən çıxdı. İn-
di tənəffüsü kəsərik, onda bilərsiniz ki, bizsiz yaşamaq nə deməkdir!..
· Sizcə, bu mübahisədə hansı orqan haqlıdır?
15. 
Heyvanların orqanları və orqanlar sistemi
1
· Şəkillərdə hansı orqanlar sistemi göstərilmişdir? 
Hansı sistem orqanların hüceyrələrini lazım olan maddələrlə təmin 
edir, lazımsız və zərərli maddələrdən azad olmağa imkan verir? 
· 
1
3
4
2
Sümük  və  əzələ  sistemləri. 
əzələlərlə birlikdə 
əmələ gətirir.  Skelet da-
xili orqanları zədələnməkdən qorumaqla bərabər, həm də bədənin 
dayağını təşkil edir. 
Həzm sistemi. Bədənə daim qida maddələri daxil olur. Onlar xü-
susi   şirələrin təsirindən parçalanaraq mənimsənilir. Heyvanların 
əksəriyyətində bu proses həzm sistemi vasitəsilə həyata keçirilir. 
Orqanizmlərin  bir  çoxunda  skelet   
dayaq-hərəkət aparatını 
Əzələlərin yığılması nəticəsində  bədənin ayrı-
ayrı hissələri hərəkətə gətirilir.
  LAYİHƏ

45
44
Əzələ toxuması. 
kət, qanın damarlarda axması, qidanın 
həzm  borusu  ilə  irəliləməsi  baş  verir. 
Buna  səbəb  əzələlərin  yığılmasıdır. 
Əzələ  toxumasının  saya,  eninəzolaqlı 
(skelet və ürək əzələsi) növləri var.
Sinir  toxuması.  Sinir  toxumasının 
əsas  xüsusiyyəti  oyanma  –  qıcıqların 
qəbulu  və  ötürülməsidir.  Bu  toxuma 
heyvanların  sinir  sistemini  əmələ  gə-
tirir.  Sinir  tənziminə  görə  orqan  və 
sistemlər  tam  vahid  sistem  şəklində 
birləşir.
Heyvanlarda hərə-
Əzələ toxumasının növləri
Sinir toxuması
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Toxuma qrupu
Epiteli
Birləşdirici
Əzələ
Sinir
Yerləşməsi
Quruluş xüsusiyyətləri
Funksiyaları
1. Cədvəli dəftərinizə çəkin və tamamlayın.
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
1. Cümlələrdəki səhvləri müəyyən edərək onları doğru ifadələrə  çevirin:
· Əzələ birləşdirici toxumaya aiddir.
· Sinir toxumasının əsas xüsusiyyəti oyanma və yığılmadır.
· Piy, sümük, qığırdaq və qan toxumaları epiteli toxumasına aiddir.
· Orqanizmdə dərinin üst səthini əzələ toxuması örtür.
 birləşdirici
əzələ
epiteli
sinir
b
a
d
c
Heyvan orqanizmlərini __, __, __ və __ təşkil 
edir. Orqan  və sistemlərin birgə fəaliyyətini __ 
__ təmin edir.
Açar sözl e r
Epiteli toxuması
Birləşdirici toxuma
Əzələ toxuması
Sinir toxuması
2. Düzgün cavabları seçin:
1) Heyvanların dəri səthi hansı toxumadan əmələ gəlib?
2) Oyanma və ötürmə hansı toxumanın xassəsidir?
3) Hansı toxumanın hüceyrələri bir-birinə sıx söykənib?
4) İnsanın sümüklərini və qanı əmələ gətirən toxuma qrupu necə 
adlanır?
5) Yığılma xassəsi hansı toxumaya xasdır?
2
2
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Orqanizmlərin hüceyrəli quruluşu. Toxumalar, orqanlar və orqanlar sistemi
Saya
Eninəzolaqlı
Heyvanlarda orqanlar və orqanlar sistemi. Heyvanlarda   toxu-
malar birləşərək orqanları əmələ gətirir. Orqanizmdə müəyyən yeri 
olan, bir neçə növ toxuma qrupundan təşkil olunan bir və ya bir neçə  
funksiya yerinə yetirən bədən hissəsi orqan adlanır (yun. “orqanon” 
– silah, alət). Ümumi funksiyaları yerinə yetirən, bir-biri ilə bağlı 
olan orqanlar isə, öz növbəsində, orqanlar sistemini əmələ gətirir.
 
Orqanlar bir yerə yığılaraq başçı seçmək istədilər. Baş məğrurcasına 
qalxaraq dedi: – Başçı mən seçilməliyəm, çünki hamıdan yuxarıda du-
ruram, məndə hər yerə nəzarət edən beyin var.
Ürək irəli çıxaraq: – Mən hamıdan güclüyəm. Əgər mənim güclü əzələ-
lərim qanı vurmasa, hamınızın sonu çatar, – dedi.
– Sakit, – deyə qaraciyər dilləndi. – Mən bədəni zəhərlərdən təmizlə-
yirəm. Mənsiz heç kim yaşaya bilməz. Başçı mən olmalıyam.
– Nə üçün sən olmalısan? – deyə ağciyər qardaşları özlərindən çıxdı. İn-
di tənəffüsü kəsərik, onda bilərsiniz ki, bizsiz yaşamaq nə deməkdir!..
· Sizcə, bu mübahisədə hansı orqan haqlıdır?
15. 
Heyvanların orqanları və orqanlar sistemi
1
· Şəkillərdə hansı orqanlar sistemi göstərilmişdir? 
Hansı sistem orqanların hüceyrələrini lazım olan maddələrlə təmin 
edir, lazımsız və zərərli maddələrdən azad olmağa imkan verir? 
· 
1
3
4
2
Sümük  və  əzələ  sistemləri. 
əzələlərlə birlikdə 
əmələ gətirir.  Skelet da-
xili orqanları zədələnməkdən qorumaqla bərabər, həm də bədənin 
dayağını təşkil edir. 
Həzm sistemi. Bədənə daim qida maddələri daxil olur. Onlar xü-
susi   şirələrin təsirindən parçalanaraq mənimsənilir. Heyvanların 
əksəriyyətində bu proses həzm sistemi vasitəsilə həyata keçirilir. 
Orqanizmlərin  bir  çoxunda  skelet   
dayaq-hərəkət aparatını 
Əzələlərin yığılması nəticəsində  bədənin ayrı-
ayrı hissələri hərəkətə gətirilir.
  LAYİHƏ

2
2
47
46
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Orqanizmlərin hüceyrəli quruluşu. Toxumalar, orqanlar və orqanlar sistemi
Qan-damar sistemi. 
dələri, adətən, qan-damar sistemi ilə axan qanla orqanizmin bütün 
hüceyrələrinə çatdırılır. Bir çox canlılarda qan-damar sistemi ürək 
və damarlardan ibarətdir. Qan zərərli maddələr və karbon qazının 
bədəndən xaricə çıxarılmasında da  iştirak edir.
İfrazat sistemi. Orqanizmdə yaranan zərərli maddələr ifrazat sis-
temi  vasitəsilə  bədəndən  kənarlaşdırılır.  Onurğasız  heyvanlarda, 
adətən, ifrazat sistemi şaxələnmiş borucuqlardan ibarətdir. Onur-
ğalıların əksəriyyətində  bu sistem bir cüt böyrəkdən, bir cüt sidik 
axarından, tək sidik kisəsi və sidikçıxarıcı kanaldan ibarət olur.
Cinsiyyət sistemi. Orqanizmin özünəoxşar nəsil törətməsini tə-
min edir. Cinsiyyət vəzilərində xüsusi hüceyrələr – cinsiyyət hücey-
rələri  yetişir.  Dişi  və  erkək  cinsiyyət  hüceyrələrinin  birləşməsi 
nəticəsində yaranan hüceyrədən yeni orqanizm inkişaf edir.
Sinir və endokrin sistemlər. Orqanizmin bütün orqanlar siste-
minin birgə fəaliyyətinin tənzimlənməsində sinir və endokrin sis-
temlər iştirak edir. Sinir sistemi həm də heyvanların ətraf mühitlə  
əlaqəsini təmin edir. Endokrin sisteminə bioloji aktiv maddələr – 
hormonlar hazırlayan vəzilər aiddir. Hormonlar bütün orqanlar sis-
teminin fəaliyyətinə təsir göstərir. Beləliklə, orqanizmlərdə bütün 
orqanlar vahid sistem halında işləyir.
Oksigen 
 və qida mad-
(həşəratlardan başqa)
  
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Orqanlar sistemi və ona aid olan orqanları müəyyən edin:
A. Həzm sistemi
B. İfrazat sistemi
C. Qan-damar sistemi
D. Sümük və əzələ  sistemi 
E. Tənəffüs  sistemi
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
1. Ağciyərlər. 2. Ürək. 3.  Əzələlər. 4. Bağırsaqlar. 5. Qəlsəmələr. 6. Mə-
də.  7. Damarlar. 8. Sümük. 9. Sidik kisəsi. 10. Traxeya. 11. Böyrək.
1. Uyğun olmayan anlayışı seçin. Seçiminizi əsaslandırın:
a) Mədə, ağız, böyrək, bağırsaq
b) Ürək, damarlar, ağciyərlər, qan
c) Sinirlər, baş beyin, hormonlar, onurğa beyni
d) Böyrəklər, traxeya, sidik kisəsi, sidik axarı
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
Orqanın adı
Funksiyası
1
№
2
3
Orqanlar birləşərək __ əmələ gətirir. 
Heyvanlarda __, __, __, __, __, __ ,__ və __ 
mövcuddur.
Açar sözl e r
Orqanlar sistemi
Sümük və əzələ sistemi
Həzm sistemi
Tənəffüs sistemi
İfrazat sistemi
Qan-damar sistemi
Cinsiyyət sistemi
Sinir sistemi
Endokrin sistem
2. Şəkildə göstərilən heyvanlarda hansı 
tənəffüs orqanlarının olmasını təyin 
edin, onlara uyğun anlayışları seçin:
· Suda yaşayan orqanizmlərin qaz 
mübadiləsini təmin edən orqandır.
· Quru onurğalılarının tənəffüs 
orqanıdır.
· İçərisindən hava keçən şaxələnmiş nazik borucuqlardır.
1. Ağciyərlər.  2. Qəlsəmələr. 3. Traxeyalar
Tənəffüs sistemi. 
ləsini tənəffüs sistemi təmin edir. Yaşayış mühitindən asılı olaraq 
heyvanlarda müxtəlif tipli tənəffüs orqanları –atmosfer havası ilə 
tənəffüsə xidmət edən ağciyərlər və traxeyalar
sigenlə tənəffüsə ixtisaslaşan qəlsəmələr meydana gəlmişdir. 
Heyvanların bədənində baş verən qaz mübadi-
, suda həll olmuş ok-
1
2
3
Həzm sistemi
Tənəffüs sistemi 
  LAYİHƏ

2
2
47
46
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Orqanizmlərin hüceyrəli quruluşu. Toxumalar, orqanlar və orqanlar sistemi
Qan-damar sistemi. 
dələri, adətən, qan-damar sistemi ilə axan qanla orqanizmin bütün 
hüceyrələrinə çatdırılır. Bir çox canlılarda qan-damar sistemi ürək 
və damarlardan ibarətdir. Qan zərərli maddələr və karbon qazının 
bədəndən xaricə çıxarılmasında da  iştirak edir.
İfrazat sistemi. Orqanizmdə yaranan zərərli maddələr ifrazat sis-
temi  vasitəsilə  bədəndən  kənarlaşdırılır.  Onurğasız  heyvanlarda, 
adətən, ifrazat sistemi şaxələnmiş borucuqlardan ibarətdir. Onur-
ğalıların əksəriyyətində  bu sistem bir cüt böyrəkdən, bir cüt sidik 
axarından, tək sidik kisəsi və sidikçıxarıcı kanaldan ibarət olur.
Cinsiyyət sistemi. Orqanizmin özünəoxşar nəsil törətməsini tə-
min edir. Cinsiyyət vəzilərində xüsusi hüceyrələr – cinsiyyət hücey-
rələri  yetişir.  Dişi  və  erkək  cinsiyyət  hüceyrələrinin  birləşməsi 
nəticəsində yaranan hüceyrədən yeni orqanizm inkişaf edir.
Sinir və endokrin sistemlər. Orqanizmin bütün orqanlar siste-
minin birgə fəaliyyətinin tənzimlənməsində sinir və endokrin sis-
temlər iştirak edir. Sinir sistemi həm də heyvanların ətraf mühitlə  
əlaqəsini təmin edir. Endokrin sisteminə bioloji aktiv maddələr – 
hormonlar hazırlayan vəzilər aiddir. Hormonlar bütün orqanlar sis-
teminin fəaliyyətinə təsir göstərir. Beləliklə, orqanizmlərdə bütün 
orqanlar vahid sistem halında işləyir.
Oksigen 
 və qida mad-
(həşəratlardan başqa)
  
Öyr 
Öyr  e  e  ndikl  rinizi 
ndikl  rinizi 
edin
edin
e  e 
t  tbiq 
t  tbiq 
e  e 
Orqanlar sistemi və ona aid olan orqanları müəyyən edin:
A. Həzm sistemi
B. İfrazat sistemi
C. Qan-damar sistemi
D. Sümük və əzələ  sistemi 
E. Tənəffüs  sistemi
N
N e  e  o
oy
yr
r e e n
nd
d iin
n ii z
z
1. Ağciyərlər. 2. Ürək. 3.  Əzələlər. 4. Bağırsaqlar. 5. Qəlsəmələr. 6. Mə-
də.  7. Damarlar. 8. Sümük. 9. Sidik kisəsi. 10. Traxeya. 11. Böyrək.
1. Uyğun olmayan anlayışı seçin. Seçiminizi əsaslandırın:
a) Mədə, ağız, böyrək, bağırsaq
b) Ürək, damarlar, ağciyərlər, qan
c) Sinirlər, baş beyin, hormonlar, onurğa beyni
d) Böyrəklər, traxeya, sidik kisəsi, sidik axarı
O
Oy
yr
r e e n
n d
d ii k
k ll e e r
rii n
n iiz
zi 
i  y
yo
ox
xll a
ay
y n
n
Orqanın adı
Funksiyası
1
№
2
3
Orqanlar birləşərək __ əmələ gətirir. 
Heyvanlarda __, __, __, __, __, __ ,__ və __ 
mövcuddur.
Açar sözl e r
Orqanlar sistemi
Sümük və əzələ sistemi
Həzm sistemi
Tənəffüs sistemi
İfrazat sistemi
Qan-damar sistemi
Cinsiyyət sistemi
Sinir sistemi
Endokrin sistem
2. Şəkildə göstərilən heyvanlarda hansı 
tənəffüs orqanlarının olmasını təyin 
edin, onlara uyğun anlayışları seçin:
· Suda yaşayan orqanizmlərin qaz 
mübadiləsini təmin edən orqandır.
· Quru onurğalılarının tənəffüs 
orqanıdır.
· İçərisindən hava keçən şaxələnmiş nazik borucuqlardır.
1. Ağciyərlər.  2. Qəlsəmələr. 3. Traxeyalar
Tənəffüs sistemi. 
ləsini tənəffüs sistemi təmin edir. Yaşayış mühitindən asılı olaraq 
heyvanlarda müxtəlif tipli tənəffüs orqanları –atmosfer havası ilə 
tənəffüsə xidmət edən ağciyərlər və traxeyalar
sigenlə tənəffüsə ixtisaslaşan qəlsəmələr meydana gəlmişdir. 
Heyvanların bədənində baş verən qaz mübadi-
, suda həll olmuş ok-
1
2
3
Həzm sistemi
Tənəffüs sistemi 
  LAYİHƏ

49
48
 
     
CANLI ORQANİZMLƏRİN QURULUŞU /
Orqanizmlərin hüceyrəli quruluşu. Toxumalar, orqanlar və orqanlar sistemi
2
2
ÜMUMİLƏŞDİRİCİ TAPŞIRIQLAR
1. Cümlələrdəki səhvləri taparaq onları doğru ifadələrlə əvəz edin:
· Sitoplazma hüceyrənin möhtəviyyatını təşkil edən bərk maddədir.
· Bitki hüceyrəsində yerləşən yaşıl plastidlər leykoplastlar adlanır.
· Daxilində hüceyrə şirəsi olan hüceyrə boşluğu nüvə adlanır.
· Nüvə hüceyrənin daxili möhtəviyyatını təşkil edir.
· Hüceyrə divarı özündə hüceyrənin irsi məlumatlarını saxlayır.
2. Düzgün variantı seçin: 
a) Bakteriyalar prokariotdur/eukariotdur; b) Bəzi bakteriyalar əlve-
rişli/qeyri-əlverişli şəraitdə spor əmələ gətirir  c) Digər canlının bədə-
nində  yaşayan  və  onun  hesabına  qidalanan  bakteriyalar  para-
zit/sianobakteriyalar adlanır  d) Bitki/heyvan hüceyrəsində olduğu 
kimi, bakteriya hüceyrəsi də hüceyrə divarı ilə əhatə olunmuşdur  e) Əl-
verişli  şəraitdə  bakteriya  hər  20  dəqiqədən/hər  2–3  saatdan  bir  bö-
lünür.
;
;
;
4. Boş yerlərə açar sözlərdən hansı uyğundur? 
A. Bitkilərdə əsasən __ toxumanın hüceyrələri bölünür. B. __ toxuma-
sının  əsas  funksiyası  orqanizmi  xarici  mühitin  zərərli  təsirlərindən 
qorumaqdır.  C. __ toxumanın hüceyrələrinin divarı oduncaqlaşmış olur. 
Bu  toxuma  bitkidə  və  onun  orqanlarında  dayaq  rolunu  oynayır.                                             
D. Yarpaq ləti və meyvələr əsasən __ toxumadan təşkil olunub.