Metodikasining

BOB. MAKTABGACHA TA’LIM MUASSASASIDA RASM CHIZISHGA 0 ‘RGATISH

Rasm chizish bolalarni tasviriy faoliyatga o‘rgatishda asosiy o‘rin egallaydi va uchta tum i o‘z ichiga oladi:

Alohida predmetlarni chizish. Mazmunli rasm chizish.
Dekorativ rasm chizish.
Tasviriy faoliyatga o‘rgatishning asosiy vazifasi — tevarak-at- rofdagi borliqni tasaw ur qilishda bolalarga yordam berish. Ular- da kuzatuv-chanlikni rivojlantirmoq, estetik go‘zallik hissini tar- biyalamoq ham da tasvirlab berish usullarini o‘rgatmoqdir. Shu bi­ lan birga, tasviriy faoliyatning eng asosiy vazifasi — m a’lum bir yosh uchun mos tasviriy materiallar bilan bolalarda turli xil pred­ metlarning turli timsollarini yaratish kabi ijodiy faoliyatini shakl- lantirish amalga oshiriladi.

Alohida predmetlarning rasmini chizish

Psixologlarning qilgan tadqiqotlariga ko‘ra, bitta predmetni boshqa predmetlar orasidan ajratib olish uchun bolaga shu pred­ metni idrok qilishga, predmetning shaklini bilishga yordam berar ekan. Shakllarning tasviriy jarayonidagi xatoliklar faqatgina bo­ laning noto‘g‘ri tushunchalari va ko'nikmalarning yetarli emasli- gi emas, balki predmetni to ‘g‘ri idrok etishni bilmasligi bilan tu­ shuntiriladi. Bolaning tasvirlay olish qobiliyati hali yaxshi rivojlan- magani uchun uning oldida fikr yuritib, tasvirlash kabi qiyinchi- liklar ham turadi. Rasmda shakl to ‘g‘ri kontur bilan chegaralab chiqilgan, lekin shu bilan birga, ishning 1-bosqichlari* chiziqlar­ ni to ‘g ‘ri, aniq chizish va konturlarning (aniqlash) tasviri, rasm­ da ishlash jarayonining vazifasi bo‘lib hisoblanmaydi. Agar um u­ miy shakl topilmagan bo‘lsa, konturni to ‘g‘ri chiziq bilan chizib bo‘lmaydi, chunki u har doim o ‘zgaruvchan, shunga qarab uni chi­ zish ham o ‘zgaradi, ya’ni natijasi, rasmning oxiri, yo‘nalishi ham o ‘zgaruvchandir.

Rassom predm etni tasvirlayotganda aw al asosiy shaklning belgilarini qog‘ozda belgilab oladi. Maktabgacha tarbiya yosh­ dagi bolaga, ayniqsa, 3—4 yoshli bolaga tasvirlashning bunday
96
usuli juda qiyin, chunki u predmetni butunligicha tasaw ur qila olmaydi. U nga predm etni asta-sekinlik bilan bir tomonga chi­ zish osonroq. Tasvirlashning bu usuli bolaning ishini osonlashti- radi. Oldin bitta bo‘lagini tanlab, naturadagi keyingi bo‘lagini es- lab yoki ko‘rib, shu b o ‘lagini boiaklarga b o iib , rasm chizish­ ni davom ettiradi. Asta-sekinlik bilan bolalarga rasmning um u­ miy belgilarini qog‘ozga tvishirib chizishni o‘rgatish zarur, chun­ ki rasmni boiaklarga ajratib chizishning o ‘ziga xos qiyinchiligi bor. Bunda kerakli shaklning asosiy boiaklari va ikkinchi dara- jali boiaklarning o'zaro joylashishlari va fazodagi o‘rinlarini aniq proporsional holatda chizish, aniqlash qiyin bo iad i. Ham m a yosh guruhlar uchun rasm chizish faoliyatiga o‘rgatishning asosiy umum iy vazifalari quyidagilar:

1. 
   Predmetning shakli va tuzilishini tasvirlashga, ularning qism- larini o ‘zaro proporsiyalashni ko‘rsatib berishga, harakat natijasida ulardagi o'zgartishlarga oigatish.
   
2. 
   Tasvirini obrazli, yorqin qiladigan ba’zi bir xarakterli de- tallarni tasvirlashga o‘rgatish.
   
3. 
   Predmetning rangini, uning mazmuni va obraz xarakterini o ‘zaro birlashtirib berishga o‘rgatish.
   
4. 
   Bo‘yoq, rangli qalam va boshqa materiallar bilan chizishda texnik ko‘nikmalarni rivojlantirish.
   

Mazmunli rasm chizish. Mazmunli rasm chizishning asosiy maqsadi bolaning atrof-m uhitdan olgan taassurotlarini ifodalashga o ‘rgatishdir. Mazmunli rasm —bu bir necha mazmunning m aium rangda tasvirlanishi. Bolalar qaysi mazmun bo‘yicha rasm chizadi­ lar? Bolalar kichik hikoya, ertak asosida va bolalarni o‘rab turgan tevarak-atrofni, tabiatni chizishga harakat qiladilar. Masalan, «Biz shanbalikda» va «Kech kuz» rasmlari bunga misol b o ia oladi. Bo­ lalar bilan olib boriladigan bunday mashg'ulotlar ularning har to- monlama kamol topishiga yordam beradi. Bunda bolalarning aqliy qobiliyati rivojlanadi. Bu jarayon asta-sekinlik bilan ro‘y beradi, shuning uchun mazmunli rasm chizish o‘rta guruhdan boshlab ki- ritilgan. Bunda ham yonma-yon turgan 2—3 ta predmetning tasviri o‘rgatiladi. Mazmunli tasvirda predmetlarning bir-biridan ajratish uchun uning oicham ini, fazodagi o‘rinlariga qarab, predmetlarning katta yoki kichikligini o ‘rgatish kerak. M aktabgacha yoshdagi bola uchun predmetlar orasidagi fazoviy munosabatlami farqlay olish
97
juda qiyin. Mazmunli rasm chizishni, bog‘chada o‘rgatishning um ­ umiy vazifalari quyidagilar:
Mavzuning mazmunini ifodalashga uning asosini ajratishga o ‘rgatish.
Obyektlar orasidagi o‘zaro aloqani tasvirlashga o‘rgatish.
Obyektlar orasidagi proporsional joylashuvni tasvirlashga va ularning fazodagi o‘rinlarini ko‘rsatisliga o‘rgatish.