Metodikasining

Dekorativ rasm chizish. Dekorativ rasm chizish tasviriy faoli­ yatning boshqa turlari kabi bolada estetik tuyg‘uni rivojlantiradi. Bolalarni xalq amaliy san’ati namunalari bilan tanishtirishda tar­ biyachi ularda vatanparvarlik ruhini shu san’at asarlarini yarata- yotgan odamlarning mehnatiga hurmat kabi tuyg'ularni tarbiyalash kerak.
Dekorativ rasm chizish quyidagi umumiy vazifalarni o‘z ichi­ ga oladi.
Bolalarda naqshning turlicha shakllari bilan bog‘liq holda kom- pozitsion hisni shakllantirish.
Rang qobiliyatlarini rivojlantirish.
Xalq amaliy san’atining turlarini, usullarini farqlashga va ular­ ning alohida elementlaridan bolalarning o‘z ijodida foydalanishga o‘rgatish.
Qalam va m o‘yqalam bilan chizishning texnik ko‘nikmalarini mustahkamlash.
Bolalarni dekorativ rasm chizishga o‘rgatishda tarbiyachi ular­ da naqsh komponentlarining o‘zaro bog‘liqligini, rangini, kom- pozitsiyasini shakl elementini ko'rishga o ‘rgatadi. Dgkorativ rasm chizishda rang qobiliyatming rivojlanishi asosiy masala bo‘lib hi­ soblanadi.
Bir yoshdan uch yoshgacha bo‘lgan bolalar guruhida rasm chi­ zish malakasining hosil bo‘lishi va rivojlanishi. Maktabgacha tar­ biya muassasalarida rasm chizishga o‘rgatish 2 yoshdan boshlana- di. Bu davr bolalarni tasviriy faoliyatga tayyorlash davri hisobla­ nadi. Bu davrda bolalar qalamni ushlash va qog‘oz ustida yuri- tishga o ‘rganadi. Lekin bu jarayonda rivojlanmaydi, bola qalamni to ‘g‘ri ushlashni bilmaydi, tarbiyachi asta-sekin uni qalamni to‘g‘ri ushlashga odatlantiradi, bunda bolani bajarayotganligi emas, bal­ ki qalamning harakati, uning uchi bilan qog‘oz betiga taqillatishi qiziqtiradi. Qalam bilan to ‘g‘ri turli xil shtrixlar, nuqtalar chiza-
di, qog‘oz betida turli harakatlar qiladi, keyin sodda chiziqlar asta- tekin murakkablashadi. Bu vaqtda bola qog‘oz ustiga tushirilgan turli xil izlarni ko‘rib, xursand bo‘ladi. Shuning uchun bu davr
«Ala-buji» davr deyiladi. Bu davr bolada tasviriy faoliyatini vujud- ga keltirishga ta ’sir ko‘rsatadi. Bu guruhda maktabgacha ta ’lim-tar- biya dasturi guruhli mashg‘ulotlarni talab qilmasa-da, agar bolalar xohlashsa, ularni stol atrofiga o‘tirg‘izib, rasm chizdirishga imkon yaratish mumkin.

1. 
   Ilk yoshdagi bolalar guruhlarida bolalarga bir yarim yoshdan boshlab qalam berish mumkin. Lekin bolalar qilayotgan harakati- ning tasviriy m a’nosiga 1 kichik guruhdan boshlab tushuncha bosh- lanadi.
   

1. 
   Kichik guruh (2 yoshdan 3 yoshgacha).
   
2. 
   Bu davrga kelib, nutqi o‘sadi, tasaw ur doirasi kengayadi, materiallar bilan mustaqil harakat qilishi faollashadi. Bu guruhda tarbiyachi bolalarni qilayotgan harakatlarini kuzatishga o'rgatadi. Chizayotgan turli chiziqlar bilan predmetlarning turlarini bilish­ ga, ularni ayrim narsalarga o‘xshatishga o‘rgatadi. Bolalarga savol­ lar bilan murojaat qiladi, sen nimani chizding, deb bolaning chiz­ gan ishini qaysi predmetga o‘xshashligini aniqlaydigan ko‘plab savollar beradi. Bolaning harakati ixtiyorsiz bo‘ladi. Hamma bola­ lar bir vaqtda o‘z harakati natijasida hosil bo‘lgan ishida predmet o‘rtasidagi o‘xshashlikni aniqlay olmaydi, bu xususiyatning o‘sishi o‘z-o‘zidan nutqining rivojlanishiga sabab bo‘ladi. Ular tarbiya­ chi ko‘rsatgan ishlarida oddiy predmet va hodisalarni tasvir eta­ di. Masalan, yomg‘ir yog‘yapti, qor yog‘yapti, barglar uchyapti, daryoda suv oqmoqda kabi.
   

3 -yilda asta-sekin bolalarda ranglarga qiziqish ortadi. U lar turli ranglardan foydalanib, uni predm etga o ‘xshatadi. M asa­ lan, uncha katta b o ‘lm agan qog‘oz betiga qizil b o ‘yoqda b o ‘- lib, «men gul soldim» deydi. Bu guruhda tarbiyachi bolalar­ ga predm etning qaysidir bir qismini chizib, tugatishlarni tak­ lif qiladi. M asalan, sharga ip, bayroqchaga tayoqchani va qizil, yashil, ko‘k, sariq ranglarni bilishga va foydalanishga o ‘rgatiladi.
«Quyosh», «Ko‘m -ko‘k o ‘tlar», «Gullar» kabi. Bolalar dastlab qalam bilan chizishadi, 3—4 m ashg‘ulotdan keyin bo‘yoqdan foydalanib b o ‘yaydi, undan foydalanishni o'rgatiladi. Bolalar­ ga quyidagi mavzularda b o ‘yoqlar bilan rasm chizdirish mum -
99
kin. M asalan, « D araxtlardan barglar to ‘kilyapti, «Uyda chiroq- lar yoqildi».
Yilning 2-yarmiga tarbiyachi bolalami predmetning oddiy tas- viriga o ‘rgatadi. Tarbiyachi shar chizadi, koptok chizadi, bolalar esa y o i chizadi. Yilning 2-yarmiga borib, bolalar bilan mashg‘ulot uy- ushtirilib, ular m o‘yqalam qo‘yib-olish, qo‘g‘irchoqning ko ‘ylagini yoki dastro'molcha va qo‘lqopni dog‘lar bilan bezashga o‘rgatiladi. Bu yoshdagi bolalarni tasvirlashga o‘rgatishda tarbiyachi turli xil usullardan foydalanadi.
Sifatli o ‘rgatish uchun usullardan biri, passiv harakatlar usu­ li, ya’ni bola o‘zi mustaqil harakat qiladi. Tarbiyachi bola qoiiga qalam berib, chizish harakatlarini bajartiradi yoki o‘yin o‘tkazadi. Bolalar qo‘1 harakatining koordinatsiyasini rivojlantirib borib, tarbiyachi qog‘oz betida bir xildagi ritmik harakatlarni bajaradi, o‘ngga-chapga keyin asta-sekin murakkab harakatlarni bajarishga o‘rgatadi. Masalan, ip o‘rami yoki tutun chiqyapti va boshqalar.
Tarbiyachining badiiy so‘zdan foydalanishi, bolalarga tas- virlanayotgan narsaning obrazli tasaw ur etishga yordam beradi. Masalan, quyosh to ‘g‘risida shunday she’r va ashulalardan foy­ dalanish usuli muhim usullardan hisoblanadi. 1-kichik guruh­ da tarbiyachi bolalar bilan hamjihatlik kejig qoilaniladi. Tarbi­ yachi katta qog‘oz betida archani chizadi, bolalar esa chiroqlar yoqadi (m o‘yqalamni qog‘ozga tikka qo‘yish usuli bilan). Bun­ day mashg‘ulotlami tarbiyachi 5—6 ta bolalar guruhi bilan uyusht- irishi mumkin. 2,5 yoshdagi bolalar bilan tip mashg'ulotlar uy- ushtirish mumkin. Masalan, bolalarga rasmlar berib, unda nim a­ lar tasvirlanganligini aytib berish kabi o‘yinlar o ‘tkazish mumkin. Masalan, quyosh, bayroqcha, gullar tasvirlangan boiishi mumkin. Bolalar ularni aytib beradi, qiynalgan bolaga tarbiyachi yordam beradi. Tarbiyachi bolalar ishini tahlil qilib ularning ishlarining xil- ma-xilligi va predmet bilan tasvir o‘rtasidagi o'xshashlikni ko‘rsatib beradi.