Metodikasining

I l l BOB. MAKTABGACHA TARBIYA YOSHIDAGl BOLALARNI HAR TOMONLAMA TARBIYALASHDA

TASVIRIY FAOLIYATGA 0 ‘RGATISH METODIKASINING AHAMIYATI


Rasm chizish, loydan buyumlar yasash va applikatsiya —bu tas­ viriy faoliyat turlari bo‘lib, ularning asosiy vazifasi tevarak-atrofni obrazli aks ettirish hisoblanadi. M asalan, yozuvchining she’ri va rassomning asari. Tasviriy faoliyat maktab yoshidagi bolalarni har tom onlam a tarbiyalashda katta ahamiyatga egadir. Tasviriy faoli­ yat bolalarni ongli tom ondan tarbiyalashda katta ahamiyat kasb etadi. Birorta predmetni chizish yoki yasash uchun albatta u bi­ lan oldindan tanishish yoki kuzatib chiqish, uning shakli, katta-ki- chikligini, qismlarning joylashishi, rangini bilish kerak bo‘ladi. Bu jarayonda ko‘rish, sezish, qo‘1 harakatlari ishtirok etmay qolmay- di. Bolalar predmet va hodisalarni kuzatish va ko‘rib chiqish ja ­ rayonida predmetni katta-kichik guruhlarga b o iib , uning shaklini o ‘zgartirib, rangini turli-tumanligi bilan tasvirlaydilar. Shuningdek, tasviriy faoliyat jarayonida bolalar turli xil material (qog‘oz, bo‘r, bo‘yoqlar) bilan ularning o ‘ziga xos xususiyatlari, ular bilan ish­ lash texnikasi bilan tanishadilar, bu esa bolalarning aqlan o‘sishiga sabab bo iad i. Tasviriy faoliyat jarayonida bolalarda fikr yuri- tish operatsiyalari (tahlil, sintez, taqqoslash umumlashtirish)ning rivojlanishiga imkon beradi, bu, o‘z navbatida, bolalarning oqilo- na o ‘sishiga olib keladi. Bu jarayonda bolalarning nutqi rivojlanadi. Sensor tarbiyani amalga oshirishda tasviriy faoliyatning ahamiya- ti katta. Chunki bolalar predmetlar bilan uzviy bogianadilar, ular­ ning o‘ziga xos sifatlari, shakli, rangi bilan, katta-kichikligi bilan tanishadilar, ularning farqini, o‘xshashligini aniqlaydilar, bu esa bolalarni sensor tarbiyalashga, ko‘rgazmali, obrazli fikr yuritishga imkon beradi. Tasviriy faoliyat bolalarni axloqiy jihatdan tarbiya- laydi. Chunki bolalar o‘z ishlarida bizning hayotimizda, jamiyat- da boiayotgan voqea-hodisalarni aks ettiradilar, ulardan m am nun boiadilar, hayajonlanadilar.
Tasviriy faoliyat jarayonida bolalarda irodaning sifatlari —bosh-
lagan ishini oxiriga yetkazish, oldiga maqsad qo‘yib, o‘shani ba- jarishga tom on intilish, qiyinchiliklarni yengish, o‘rtoqlariga yor- damlashish kabi xususiyatlar tarbiyalanadi. Jam oa ishini yaratish
45
jarayonida bolalarga bir-biriga yordam, kelishib ishlash kabi sifat- lar tarbiyalanadi. Bolalarda, ishni baholash jarayonida, bolalarni o'rtoqlarining ishga nisbatan real munosabatda b o ‘lish, to ‘g‘ri ba­ holash, o‘z ishidan va o‘rtoqlarining ishidan xursand bulish kabi axloqiy sifatlar tarbiyalanadi. Tasviriy faoliyat bu bolalarni o‘z ol­ diga qo‘ygan maqsadlarini bajarishda tinmay mehnat qilishga un- dovchi faoliyat hisoblanadi. Bolalarda mehnat ko'nikmalarini o ‘stirish, tarbiyalash kerak, faqat navbatchilik orqali ba’zi bolalar­ da emas, balki, har bir bolada. Tasviriy faoliyat bolalarga estetik tarbiya berishning asosiy vositasi hisoblanadi. H ar bir predmetning katta-kichikligini, rangini, shaklini, fazoda joylashishini ajratish, bu estetik sezgining bo‘laklari hisoblanadi. Bolalarda estetik sezgining rivojlanishi — bu rangi, ritmi, proporsiyani chuqurroq sezish bi­ lan bog‘liqdir. Bolalar rangni, shaklni, uning xilma-xilligini sezsa yoki his etsa, u shunchalik ranglar aralashmasining xilma-xilligi- dan zavq oladi, bahramand bo‘ladi. Bolalarda estetik sezgining rivojlanishi, ularda predmetga va uning ba’zi sifatlariga nisbatan estetik baho berishga o‘rganadilar. Ularda tasviriy san’at asarlari­ ni tushunishga, ularga nisbatan his-tuyg‘uni, munosabatni tarbiya- laydi. Tasviriy faoliyat bolalarda badiiy-ijodiy o'stirishda muhim rol egallaydi. Bolaning badiiy ijodiy o‘sishi bu obrazli fikr yuri- tish, estetik idrok etishni va obraz yaratishda zarur bo‘lgan mala­ ka, ko‘nikmalarni egallash hisoblanadi. Masalan, tabiatga yoki is- tirohat bog‘iga sayr, ko‘z faslida sayohat uyushtirish. Tarbiyachi bolalarni predmet yoki tevarak-atrofni kuzatishda paydo bo‘luvchi estetik his-tuyg‘u orqali, tevarak-atrofga, kishilar mehnatiga to ‘g‘ri baho berish, vatanga nisbatan muhabbat kabi sifatlarni tarbiyalash mumkin. Bolalarni o‘z ishini yana ham chiroyli va yaxshi bajarish, boshqalarga yoqadigan, ularni ko‘rganda quvonadigan qilib yara- tish bu badiiy, axloqiy tarbiyalaslming asosiy vazifasi hisoblanadi.
Maktabga bolalarni tayyorlashda tasviriy faoliyat katta aha- miyat kasb etadi. Rasm, loy, qurish materialllari bo‘yicha bilim, malakalarini egallash maktabda tasviriy faoliyat darslari va mehnat darslarini muvaffaqiyatli egallashlariga asos bo‘ladi. Ularni o ‘quv faoliyatiga tayyorlaydi: pedagogni tinglashga, uning ko‘rsatmalarini bajarishga o ‘rgatadi. Oldiga qo‘yilgan vazifani hal etishda, uning asosiy va muhim hal etish yoilarini izlab topish bu o‘quv faoliyat­ ning asosiy sababchilaridan biridir. Tasviriy faoliyat jarayonida o‘z
46
ishini nazorat qilib borish, maktabda vazifalarni bajarishda ham rol o‘ynaydi. Shuningdek, bola tasviriy faoliyat jarayonida psixo- logik jihatdan ham tayyorlanib boradi. Maktabda qiziqishga xo- hish, yangiliklarni bilishga intilish, maqsad sari intilish, tartibli hol­ da shug‘ullanish va shu kabilar. Shunday qilib, tasviriy faoliyat ja ­ rayonida olgan malakalar bolalami maktab hayotiga tezda kirishib ketishiga asos bo‘ladi.

2.