Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

(1 m), vaqtni o‘lchash uchun sekund (1 s) qabul qilingan.
Uzunlik namunasi platina-iridiy qotishmasi (ikkita 
modda aralash 
masi)dan yasalgan bo‘lib, Fransiyada 
saqlanadi (2-rasm).
Kundalik turmushda uzunlik metrdan tashqari 
unga karrali bo‘lgan hamda ulushlariga to‘g‘ri kelgan 
birliklarda ham o‘lchanadi.
Birlikka oid qo‘shimcha
Ko‘paytiriluvchi
mikro (mk)
milli (m)
santi (s)
detsi (ds)
deka (dk)
gekto (g)
kilo (k)
mega (M)
0,000001
0,001
0,01
0,1
10
100
1000
1000000
M a s a l a n: 1 kilometr = 1000 metr.
Vaqt etaloni sifatida moddaning kichik zarrasi – atom nurlanishidagi 
ma’lum davrni (yuqori sinfda keltiriladi) olishga kelishilgan. Kundalik 
2-rasm.
Fizika taraqqiyoti tarixidan ma’lumotlar

---

11
Fizik kattaliklar va ularni o‘lchash
turmushda vaqtni ko‘rsatish uchun minut, soat, sutka, hafta, oy va yil kabi 
birliklar ishlatiladi.
1 soat = 60 minut = 3600 sekund. 
1 sutka = 24 soat.
1 millisekund = 0,001 sekund.
Xuddi shunday modda va jismlarning massasini o‘lchash uchun 
platina va iridiy qotishmasidan maxsus namunaviy tosh (1 kilogramm) 
tayyorlangan. U ham Fransiyada saqlanadi.
Tajribalar o‘tkazishda va kuzatishlar olib borishda, o‘lchash ishlarini 
bajarish uchun o‘lchov asboblaridan foydalaniladi (3-rasm).
O‘lchov 
tasmasi 
Shtangensirkul
Tarozi
Chizg‘ich 
Menzurka 
Sekundomer
3-rasm.

---

Kirish
12
12
Chizg‘ichdagi chiziqcha va raqamlar chizg‘ich shkalasini,
qo‘shni ikkita chiziqcha oralig‘i o‘l-
chash aniqligini ko‘rsatadi.
Chizg‘ich bilan o‘lchash mumkin bo‘lgan 
eng katta masofani o‘lchash chegarasi 
deyiladi.
Turli mamlakatlarda uzunlikni, jism massasini va boshqa kattaliklarni 
har xil birlikda o‘lchashganliklari noqulayliklar keltirib chiqargan. Shunga 
ko‘ra birliklarni o‘lchash uchun 1960-yilda Xalqaro Birliklar Sistemasi 
(XBS) qabul qilingan. O‘zbekistonda 1982 yildan boshlab joriy etilgan 
(GOST 8.417-81) hamda doimiy ravishda o‘lchov asboblarini tekshirib 
turadigan metrologik xizmat ishlab turibdi.
Siz yana qanday o‘lchov asboblarini bilasiz? 
3-rasmdagi asboblarning o‘lchash aniqligi va chegarasini ayting.

---