Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

Jismlarda bo‘ladigan mexanik harakatlar hamda ularning muvo-
zanat holatlari birgalikda mexanik hodisalar deb ataladi.
Velosiped va uni haydab ketayotgan o‘quvchi tizimida:
1) ilgarilanma harakat;
2) aylanma harakat;
3) tebranma harakat qilayotgan qismlarni ko‘rsata olasizmi?

---

31
11-MAVZU
JISMLARNING MEXANIK HARAKATI. 
TRAYEKTORIYA
Siz fi zika darsida o‘qituvchingiz berayotgan saboqni tinglab o‘tiribsiz. 
Bundan oldin uyingizdan chiqib maktabga kelgansiz. Siz o‘tirgan stol, 
maktab binosi esa joyida turibdi. Derazadan qarasangiz o‘tib ketayotgan 
kishilarni, avtomobillarni ko‘rasiz. Ularga qarab ayrimlarini harakatda, 
ayrimlarini harakatsiz, degan xulosa chiqarasiz. Bunday xulosani 
chiqarishda biz nimalarga e’tibor berdik? Har bir narsa yoki predmet 
berilgan vaqtda ma’lum bir joyda bo‘ladi. Masalan, sinfda siz o‘tirgan parta 
eshikdan 3 m uzoqlikda joylashgan. O‘qituvchi esa sizdan 2 m uzoqlikda 
o‘tiribdi. O‘qituvchi o‘rnidan turib doska oldiga bordi. Endi u sizdan 2,5 m 
uzoqlikda. Demak, o‘qituvchin gizning sinfda turgan o‘rni vaqt o‘tishi bilan 
o‘zgardi. Xuddi shunday mashinalarning ham sizga nisbatan o‘rni vaqt 
o‘tishi bilan o‘zgarganligi tufayli ularni harakatda degan xulosaga borasiz. 
Sinf devorining o‘rni esa o‘zgarmaydi. Ularning hammasining harakatini 
mexanik harakat deb ataymiz.
Mexanik harakat deb, jismlarning vaqt o‘tishi bilan fazoda joy-
lashgan o‘rnining boshqa jismlarga nisbatan o‘zgarishiga aytiladi.
Bu yerda biz boshqa jismlar deganda daraxtni, binoni, poyezd vagoni 
o‘rindig‘ini va h.k.larni tushunamiz. Jismning turgan o‘rni mana shu 
tanlan gan jismga nisbatan vaqt davomida qaralganligidan uni sanoq jismi 
deb ataymiz. Tanlangan sanoq jismi bir jismga nisbatan harakatsiz bo‘lsa, 
boshqa jismga nisbatan harakatda bo‘lishi mumkin. Masalan, sanoq jismi 
sifatida Toshkent dan Samarqandga borayotgan poyezdni olsak, unda odam 
poyezd vagoniga nisbatan harakatsiz bo‘ladi. Lekin vagonning o‘zi yerga 
nisbatan harakatda. Shu sababli jismlarning harakatini o‘rganishda, albatta, 
sanoq jismi tanlanishi kerak.