Mexanik hodisalar jismlarning muvozanati oddiy mexanizmlar

II bob. Mexanik hodisalar
48
48
22-rasm.
2. Tarozining bir pallasiga to‘g‘ri bur-
chakli parallelepipedni qo‘yib, ikkinchi palla-
siga toshcha lar qo‘yilib muvoza natga keltiri-
ladi. Tosh 
chalarga qarab jism massa 
si m 
aniq lanadi.
3. 
formula yordamida jism zich ligi 
hisoblab topiladi.
4. Yuqorida ko‘rsatilganidek, tajriba bosh-
qa parallelepipedlar bilan o‘tkazilib, ularning 
ham zichliklari aniqlanadi.
5. O‘lchash va hisoblash natijalari quyidagi jadvalga yoziladi.
Jism
Eni, sm
Bo‘yi, 
sm
Balandligi, 
sm
Hajmi, 
sm
3
Massasi, 
g
Zichligi,
g/sm
3
Yog‘och parallelepiped
Plastmassa parallelepiped
Metall parallelepiped
6. To‘g‘ri geometrik shaklga ega bo‘lmagan jismlardan birining massasi 
m tarozida tortib olinadi.
7. Menzurkaga jism solinganda suv sathi o‘lchov chizig‘idan o‘tib 
ketmay digan darajada suv solinadi. Dastlabki suv sathi V
1
yozib olinadi.
8. Massasi aniqlangan jismni ipga bog‘lab, menzurkaga tushiriladi. 
Bunda suv sathi ko‘tariladi (19-rasmga qarang). Suvning jism botirilgandagi 
sathi V
2
o‘lchab olinadi.
9. V
jism
= V
2
− V
1
formuladan jism hajmi hisoblanadi.
10. 
dan jism zichligi hisoblab topiladi.
11. Tajriba boshqa jism bilan takrorlanadi va natijalar jadvalga yoziladi.
Jism
V
1
, sm
3
V
2
, sm
3
V
jism
, sm
3
m, g
ρ, g/sm
3
1.
2.

---

49
Jismlarning o‘zaro ta’siri haqida ma’lumotlar. Kuch
Uyga topshiriq
Jadvaldagi zichliklarga ko‘ra jismlarning qanday materialdan yasal-
ganligini aniqlashga harakat qiling.
1. Parallelepipeddan tashqari yana qanday shakldagi jismlarning hajmini 
chizg‘ich bilan aniqlasa bo‘ladi?
2. Suyuqliklar zichligini aniqlash usuli haqida taklifi ngizni ayting.
3. Qanday ko‘rinishdagi moddaning zichligini tashqaridan ta’sir etib o‘zgar-
tirish mumkin?
• 
Qattiq jismga nisbatan «ancha» og‘ir bo‘lgan suyuqlikni 
bilasizmi? Bunday suyuqlikni 3 litrli shisha idishga solib 
berishsa, ko‘tarib keta olmaysiz. Chunki uning massasi 40 kg 
dan oshib ketadi. Bu suyuqlik – simobdir.
• 
Quyosh markazida zichlik 16 000 kg/m
3
ga boradi (jadvaldagi 
eng katta zichlikka ega bo‘lgan iridiy bilan solishtiring. 
ρ = 22 400 kg/m
3
). Yuzasida esa 0,0001÷0,00001 kg/m
3
ga teng. 
Bu esa atrofi mizdagi havoning zichligidan 10 000÷100 000 marta 
kichik deganidir.
• 
Yerning o‘rtacha zichligi 5 520 kg/m
3
ga teng.