Microsoft Word 00 KeyNote Speakers Materiallar
Yüklə 22,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ИССЛЕДОВАНИЕ АКТИВНОСТИ РАДИОАКТИВНЫХ ЭЛЕМЕНТОВ БЕНТОНИТОВ Ш. НАСЕРИ
- З. АГАЕВА
- IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- KÜR ÇAYININ ÇİRKLƏNMƏSİ NƏTİCƏSİNDƏ ÇAY SUYUNUN KİMYƏVİ TƏRKİBİNİN ANALİZİ Ceyran BAYRAMOVA
- ALKİLTSİKLOHEKSANONLA ÇOXATOMLU SPİRTLƏRİN KONDENSLƏŞMƏ REAKSİYALARININ TƏDQİQİ F.A. RƏHIMOVA
- H.M.ƏLİMƏRDƏNOV
|
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 158
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan ИССЛЕДОВАНИЕ АКТИВНОСТИ РАДИОАКТИВНЫХ ЭЛЕМЕНТОВ БЕНТОНИТОВ
Тебризский Университет Республика Иранnaseri1449@gmail.com
ИРАН
Э.ДЖАББАРОВ Институт Катализа и неорганической химия им.ак М,Нагиева НАНА AЗЕРБАЙДЖАН А.АЛЕМИ Тебризский Университет Республика Иран
ИРАН А.ЯГУБОВ Институт Катализа и неорганической химия им.ак М,Нагиева НАНА AЗЕРБАЙДЖАН
Институт Катализа и неорганической химия им.ак М,Нагиева НАНА AЗЕРБАЙДЖАН
Одним из факторов, оказывающих негативное влияние на окружающую среду, является радиоактивность. В этом аспекте надо отметить, что на поверхность Земли при добыче полезных ископаемых извлекается некоторое количество радионуклидов семейства урана, тория и радона Анализ результатов мониторингов окружающей среды указывает на то, что уран, торий и радиоактивный калий способствуют увеличению радиометрического фона. Радиационный фон экосферы создает предпосылки возникновения различных заболеваний при этом ослабевает иммунитет, увеличивается риск заболеваний сердечно-сосудистой системы, органов чувств и зрения. Радионуклиды, при проникновении в организм, разносятся по телу с кровью и лимфой и, оседая в легких и накапливаясь в лимфатических узлах, становятся источником облучения. Состояние окружающей сферы, загрязненность атмосферы, воды, почвы, качество продуктов, употребляемых населением основные экологические факторы, определяющие факторы здоровье населения. Радиоактивность полезных ископаемых, в том числе бентонитов, извлекаемых из недр Земли, несколько превышает допустимые нормы. Уран входит в состав многочисленных минералов и его минерализация частично связана с глинистыми и битуминозными сланцами, конгломератами бентонита. Одной из наиболее востребованных в промышленности является бентонитовая формовочная глина (разновидность огнеупорной глины, выдерживает температуру до 1580ºС). Ее способность удерживать форму в сыром и высохшем виде, газопроницаемость, высокие связующие свойства и клейкость нашли широкое применение в металлургии, введение всего 5% этого минерала достаточно для того, чтобы сделать формы особой прочности. Учитывая тот факт, что бентонитовые глины относятся к полезным природным ископае- мым, широко применяемым в разнообразных областях техники, нефтяной промышленности, в сельском хозяйстве и химической промышленности при очистке масел,возникает острая необ- ходимость в изучении степени радиоактивности бентонитов пород. В текстильной промышлен- ности указанные глины используют при шлихтовании хлопчатобумажной ткани, в бумажной - при регенерации бумаги в процессе очистки ее от типографной краски, в керамической - в качестве добавки к огнеупорным глинам для понижения точки плавления и т.д. Бентанитовые глины используются также при изготовлении строительных материалов – огнеупорных кир- пичей, тепло- и звукоизоляционных материалов. В быту бентонит применяется - в косме- тической промышленности, при осветлении вин и фруктовых соков; в медицине,в частности, хирургии - лекарства, приготовленные на основе бентонитов, способствуют обезболиванию и скорейшему заживлению ран и т.д. Учитывая вышеизложенное, представлял научный и практический интерес изучения степени радиоактивности бентонитовых пород различных образцов, составленных из бентонитов, отобранных из глинистых месторождений нашей республики (Гызыл Дара, Дашсалахлыи др.) в зависимости от места расположения и глубины залегания пород. Степень активности радионуклидов в образцахбентонитовых пород определяли при помощи гамма-спектрометра (Canberra) с гелиевым детектором HPGe, активность изотопов IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 159
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan урана определяли α-спектрометром (Canberra) марки «AlfaAnalist». Совместное присутствие изотопов урана и радия определяли на жидкостном хроматографе (PerkinElmler) марки TriCarb 3100 TR.Степень активности радионуклидов в образцахбентонитовых пород определяли при помощи гамма-спектрометра (Canberra) с гелиевым детектором HPGe, активность изотопов ура- на определяли α-спектрометром (Canberra) марки «AlfaAnalist». Совместное присутствие изото- пов урана и радия определяли на жидкостном хроматографе (PerkinElmler) марки TriCarb 3100 TR. В результате исследований было установлено, что суммарное содержаниеактивности радионуклидов в различных осадочных породах Pb-210 Cs-137 Th-232 U-235 U-238 Ra-226 K- 40 составила от 88.6 - 170.6 Бк/кг В ходе исследований было также установлено, что количество монтмориллонита в осадочных по родах т.е глубина залегания пород, не оказывает существенное влияние на активность радионуклеидов. Анализ полученных результатов поз- волил сделать вывод о том, что степень радиоактивности бентонитовых глин меняется в зависимости от месторасположения залежей.
KİMYƏVİ TƏRKİBİNİN ANALİZİ Ceyran BAYRAMOVA Milli Aerokosmik Agentlik - Ekologiya İnstitutu ceyran_001A@mail.ru AZƏRBAYCAN Kür çayı və onun transsərhəd qollarının sularının keyfiyyətinə Gürcüstan və Ermənistan ərazilərindən bu çaya atılan külli miqdarda çirkab suları mənfi təsir göstərir. Ölkəmizin iqtisadiy- yatının müxtəlif sahələrində, o cümlədən əhalinin içməli su ilə təminatında istifadə olunan suların ümumi həcminin 75%-nə qədərini Kür çayı və onun qollaarının sulaarı təşkil edir.Müşahidələr göstərir ki, əgər çay təbii halda müəyyən miqdarda həll olmuş maddələr axıdırsa, antropogen fəaliyyət bu maddələrin miqrasiyasını gücləndirir, nəticədə suyun keyfiyyəti istehlakçının tələblərinə cavab vermir. Su ehtiyatlarının, xüsusi ilə transsərhəd su axımlarının kompleks istifadəsi və mühafızəsi suyun keyfiyyət göstəriciləri üzrə kifayət qədər operativ və dəqiq məlumatlar tələb edir. Bu da suyun keyfıyyət göstəriciləri üzrə yeni və müqayisəli xüsusiyyətlərə malik hidrokimyəvi məlumatlara olan tələbatı artırır. Bütün bunlar suyun tərkibində aparılan kimyəvi analiz metodlarının və ekoloji qiy-mətləndirilmənin daimi təkmilləşdirilməsini tələb edir və təhlillərdə ən çox diqqət bu istiqamətə yönəldilmişdir.
Gürcüstanla sərhəddə yerləşən Kür çayı Şıxlı-2 məntəqəsində çay suyunun çirklənməsi altı illik müşahidələrin nəticələrinə görə tədricən təmizlənmişdir. SÇİ-nə görə çayın suyu 2014-cü ildə mülayim çirklənmiş su sinfinə aid olmuşdur. Əsas çirkləndiricilərdən fenolların və orta illik miqdarı Qafqaz U 2009-20
məntəqə çirklənm
kimi Şıx 3,8 dəfə
2009 - 2 ildə OBS
Sur məntəqə
nəticəsin Sur
fenolları Saly
3dəfə, 20 dəfə, 20
Şim məlumat
YVQH-n PO 4 -ün m 7 dəfə, P Həl mineral
müəyyən Suda hə
Kənd tə plankton
kəmərlər Şək
sonra Kü Bu madd
canda Şı geokimy
təsirlərlə
Şə Az 3-də Az ortaillik həllolmu
sonra Sa IV INTERN University 10-cu illərd əsində suyun miş kimi qalm xlı-2 məntəqə , 2011-ci ild 2010-cu illər S5 norma dax rra məntəqəs ələrindən, xü ndə mülayim rra məntəqəs ın orta illik m yan məntəqə 013-2014 cü 11 -də 4 dəfə mal-Şərqi Ba tlara əsasən ni keçmişdir miqdarı isə 4 PO 4
ll olmuş bərk maddələr, nləşdirərkən llolmuş bərk əsərrüfatı, sə nlar və daşl rindən də dax kildə 2 - də 2 ür çayı hövz dələrin qatılı ıxlı ərazisind yəvi amillərl ə əlaqədardır
zərbaycanda zərbaycan ər miqdarı gös uş duzlarla v abirabadda K Deb H
ş bə rk m ad də lə r (mq/l) NATIONAL də 4 dəfə 20 n keyfıyyətin mışdır.2014 c əsində 2009 də nitritlərin rdə isə fosfa xilində olmu sindən başla üsusən də Şir m çirklənmə m sində 2010- miqdarı 2 dəf əsində 2010- ü illərdə 2 də ə, 2012-də 5 ankə məntə norma daxi r. Qrafikdən 4.8 dəfə YVQ ari isə 1,6 də k maddələrin duzlar, met onlar xırda k maddələrin ənaye sahələ lar həllolmu xil ola bilər. 2009 - cu ild zəsində həllo ığı Ermənist də 335 mq/l - lə həmçinin r. Gürcüstand hövzəsinin tran a çayın hövzə razisində aşa tərilmişdir. M və qismən s Kür və Araz ç bed-Ayrum D
011-cü ildə nin çoxillik n cü ildə isə II - cu ildə nitr miqdari 7,5 atlar YVQH- uşdur.
ayaraq Araz rvan və Salya müşahidə edi ci ildə feno fə YVQH -ni -cü ildə feno əfə YVQH-n dəfə, 2013-d qəsində nef ilində olmuş göründüyü QH-ni keçmi əfə YVQH-n n ümumi mi tallar, kation ölçüdə olma n miqdarı mü ri, bələdiyyə uş bərk ma də Ermənista olmuş bərk m tanda Debed - ə qədər dəy çay hövzəsi da bu maddə nssərhəd ərazilə əsi ərazinin ağı axında m Mənsəbə doğ sulfatlarla zə çayı birləşən Debed-Sadaxlo C CONFERE 160
3 dəfə YV nəticələrə gö sinif təmiz s ritlərin miqd dəfə, fosfatl -i daxilində z çayının qo an şəhərlərin ilir.
olların orta i keçmişdir. olların orta i ni keçmişdir. də 3dəfə, 201 ft və neft şdur. Mis bi kimi nitritlə işdir, 2012-c ni keçmişdir. iqdarı qeyri n və anionl alıdır ki, onla üsbət və mə ə kanalizasiy ddələrin mə an - Gürcüst maddələrin q d - Ayrum ər yişir. Həllolm inin yuxarı lərin ortaaylı ərində həllolmu hidromorfolo müşahidə mə ğru çay suyu ənginləşdirir ndən 45 km a Xrami-Imiri Xra
VQH-ni keçm örə 2009 - 2 su sinfinə aid dari 2.2 dəfə, ların miqdar olmuşdur. M ovuşması və ndən axıdılan illik miqdar illik miqdarı Nitritlərin o 14-də 4 dəfə məhsullarını rləşmələri 2 ərin orta illi i ildə nitritlə - üzvi və üz ların miqda arı 2 mkm fi ənfi yüklənm yaları, həmç ənbəyidir. H tan və Gürcü qatılığının or razisində 18 muş bərk mad və orta axın ıq miqdarı 20 uş bərk maddələ ogiyası və g əntəqələrinə u çox duzlu q r. Bu maddə aşağı axında ami-Qırmızı Körpü OUNG RESE 29-30 April 2 mişdir.Kür M 2013-də dəyi d olmuşdur. Q , 2010 - cu il ri isə 4 dəfə Mingəçevir m ə aşağı axın n sənaye və rı 3 dəfə, 2 3 dəfə, 201 orta illik miq YVQH-ni k ın orta illik 2010-2011-20 k miqdarı 2 rin orta illik zvi maddələ arından asılı filtrdən filtrlə miş ionların m çinin təbii m Həmçinin bu üstan - Azər rtaaylıq dəyi 5 mq/l-dən b ddələrin az m nlarında az m 00 - 400mq/l ərin ortaaylıq qa eokimyasına görə həllolm qrunt suları il ələrin yüksək çoxduzluluq Kür-Kesalo EARCHERS 016, Baku, A Mingəçevir m işməz, yəni Qrafikdən gö ldə nitritlərin YVQH-ın k məntəqəsində nda yerləşən çirkab suları 2011-2014-c 11-də 2 dəfə qdarı 2010-cu keçmişdir. k miqdarı 012 ci illərd 2011-ci ildə miqdarı 201 ərin - suda p dır. Bərk m əmək mümkü miqdarına bə mənbələr - y u maddələr rbaycan sərh işməsi göstə başlayaraq, A miqdarı təbii, miqdarda an l arasında də atılığı (2009). a görə seçilir muş bərk m lə qarışır, ça k miqdarı Ş q müşahidə o Kür-Şıxlı Azerbaijan müşahidə mülayim öründüyü n miqdari eçmişdir. ə 2012-ci n yaşayış ının təsiri cü illərdə ə 2012-də u ildə 1,3 beş illik də 2 dəfə 4.5 dəfə, 11- ci ildə paylanmış maddələri ün olsun. ərabərdir. yarpaqlar, çaya su
həddindən rilmişdir. Azərbay- , hidro və ntropogen əyişir.
r. Şəkildə addələrin ay suyunu Şirvandan olunur.
IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 161
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan
Şəkil 3. Azərbaycanda müşahidə məntəqələrinə görə Kür çayındahəllolmuş bərk maddələrin ortaillik qatılığı (2010). Beləliklə qeyd etmək olar ki, Gürcüstan və Ermənistan ərazisində Kür çayı və onun əsas transsərhəd qollarında yaranmış ekoloji gərginlik nəticəsində bu çayların axımı ilə il ərzində külli miqdarda həll olunmuş kimyəvi birləşmələr və çirkləndirici maddələr ölkəmizin ərazisində gətirilir. Kür çayı Azərbaycana daxil olanda artıq müxtəlif növ və dərəcədə çirklənməyə məruz qalıb və bu proses çayın mənsəbinə doğru artır.
KONDENSLƏŞMƏ REAKSİYALARININ TƏDQİQİ F.A. RƏHIMOVA AMEA, Yusif Məmmədəliyev adına Neft-Kimya Prosesləri İnstitutu
AZƏRBAYCAN M.F.ABBASOV AMEA, Yusif Məmmədəliyev adına Neft-Kimya Prosesləri İnstitutu AZƏRBAYCAN
AMEA, Yusif Məmmədəliyev adına Neft-Kimya Prosesləri İnstitutu AZƏRBAYCAN H.M.ƏLİMƏRDƏNOV AMEA, Yusif Məmmədəliyev adına Neft-Kimya Prosesləri İnstitutu AZƏRBAYCAN Təqdim olunan işdə sirkonium, dəmir və sinkin birləşmələri ilə modifikasiya olunmuş təbii perlit iştirakında tsikloheksanon və onun alkiltörəmələrinin qliserinlə və 1,3-butandiolla kondensləşməsinin nəticələri əks olunmuşdur. Reaksiyanın optimal şəraiti model reaksiya kimi tsikloheksanonun qliserin və 1,3-butandiolla kondensləşməsi reaksiyası üzrə öyrənilmişdir. Müəyyən edilmişdir ki, bu reaksiyalarda təbii perlitin modifikasiya olunmamış nümunələrinin aktivliyi yüksək deyildir. (25-32%) Katalizatorun effektivliyini artırmaq məqsədi ilə təbii perlit müxtəlif metal duzları ilə, o cümlədən sirkonil-, dəmir və sinksaxlayan birləşmələrlə modifikasiya edilmiş və onların aktivliyi bu reaksiyalarda yoxlanılmışdır. Katalizator nümunələrini hazırlamaq üçün əvvəlcədən xırdalanmış perlit 200-250°С temperaturda susuzlaşdırılımış və müvafiq duzun spirt-su məhlulu hopdurulmuş, alınan qarışıq 50-100 C temperaturda qurudulmuş və 350-400°С temperaturda közərdilmişdir. Aparılan tədqiqatlar sirkonil duzu ilə modifikasiya olunmuş nümunələrin aktivliyinin daha yüksək olduğunu göstərmişdir. Bu səbəbdən sonrakı tədqiqatlar sirkonium saxlayan katalizator nümunələrinin iştirakı ilə həyata keçirilmişdir. Kondensləşmə reaksiyası Din-Stark ayırıcısı, əkssoyuducu, termometrlə təchiz olunmuş və termostata yerləşdirilmiş şüşə reaktorda aparılmışdır. Reaktor başlanğıc maddələrin tələb olunan miqdarları, katalizator və azeotropəmələgətirici ilə yüklənmişdir. Reaksiyanın başa çatması azeotrop qarışıqda ayrılmış suyun miqdarına görə təyin edilmişdir. Şıxlı Yevlax Banka Şirvan Mingəçevir H əllolmu ş bə rk m ad də lə r (mq/l) IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 162
Qafqaz University 29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan Məqsədli məhsul katalizatdan atmosfer-vakuum distilləsi ilə ayrılmış və müxtəlif fiziki-kimyəvi üsullarla tədqiq edilmişdir. Spiroasetallar aşağıdakı sxem üzrə alınır:
burada: R 1 =H, C
4 H 9, C 5 H 11 , C
6 H 13 , C 7 H 15 ; R
2 =H, OH; R 3 =H, CH
3. Müxtəlif faktorların (temperaturun, reagentlərin mol nisbətinin, katalizatorun miqdarının, reaksi- yanın aparılma müddətinin və həlledicinin təbiətinin) katalizatorun aktivliyinə, eləcə də, modifika- torun təbiətinin və miqdarının məqsədli məhsulun çıxımına təsiri öyrənilmiş və optimal şərait tapıl- mışdır. Sirkoniumun miqdarının 1% küt.-dən 20% küt.-dək artması ilə hazırlanmış katalizator nümunələrinin model reaksiya kimi götürülmüş tsikloheksanonun qliserinlə kondensləşməsi reaksiyasında aktivliyi yoxlanılmış və katalizatorun aktivliyinin artması müşahidə olunmuşdur. Beləliklə, tsikloheksanon və qliserinin kondensləşmə reaksiyası üçün optimal şərait: temperatur 110°С, reaksiyanın aparılma müddəti 8 saat, mol nisbəti keton:triol=3:1, katalizatorun miqdarı ilkin reagentlərin ümumi kütləsinin 10%-i qədər qəbul edilmişdir. Bu şəraitdə əsas məhsulun çıxımı84.4% təşkil edir. Tsikloheksanonla 1,3-butandiolun kondensləşmə reaksiyası üçün optimal şərait: keton:qlikol mol nisbəti1:2, katalizator kimi 20% sirkonil duzu hopdurulmuş perlit, həlledici kimi toluol götürməklə məhsul yüksək çıxımla əldə olunur. (77%) Tapılmış optimal şəraitdə tsikloheksanonun C 4 -C
alkil törəmələrinin çox atomlu spirtlərlə kondensləşmə reaksiyası həyata keçirilmişdir. Aparılan tədqiqatların nəticəsində müəyyən olunmuşdur ki, tsiklik ketonun karbonil qrupuna nəzərən alfa vəziyyətdə yerləşən hidrogenin alkil qruplarıyla əvəz olunması mövcud spiroasetalın çıxımının nəzərəçarpacaq dərəcədə azalmasına səbəb olur. Bu zaman çıxım alkil radikalının uzunluğundan asılı olaraq dəyişir. Belə ki, qliserinlə götürülən reaksiyadaalınan 2-pentiltsikloheksano- nun asetalının çıxımı 45% təşkil etdiyi halda 2-heptiltsikloheksanonla kondensləşmədə çıxım 34.5%- dək azalır.
Eyni nəticə butandiolla aparılan reaksiyalarda da meydana çıxır. Alınmış birləşmələrin quruluşu və izomer tərkibi QMX analizi üsulu ilə, istilikkeçirilməyə əsaslanmış detektorlu «Цвет-500» xromotoqrafında, l=2m, d=0.2mm parametrli kalonkada təyin olunmuşdur. Dəyişməz faza kimi polietilenqlikolsuksinat (10%), daşıyıcı olaraq Xromoton N-AW istifadə olunmuşdur. Analiz şəraiti: aşağıdakı kimidir : Kalonkanın temperaturu-120-160°С, detektorun temperturu-100-200°С, qazdaşıyıcının (He) verilmə sürəti 30-40 ml/dəq., detektorun cərəyanı 100-110 mA. Alınmış birləşmələrin izomer tərkibi və quruluşu İQ və NMR 1 H spektroskopiya üsulları ilə təyin olunmuşdur. Qliserinlə alınmış asetalın İQ spektrində 1647-1719 sm -1
sahəsində >С=О qrupunun valent rəqslərinə xarakterik olan udulma zolaqları itir. 3384-3425 sm -1 sahəsində ОН qrupunun valent rəqslərinə xarakterik olan geniş udulma zolaqları; 950, 1060, 1150 sm -1
oblastında efir əlaqəsinə xarakterik olan udulma zolaqları meydana çıxır. Dolayısıyla spiroasetal strukturunun mövcudluğunu sübut edir. Spektrin digər udulma zolaqları СН 2 qrupunun С-Н rabitəsinin rə QSI hərəkəti (741 sm 1 ),
deformasion (1334, 1436, 1422 sm -1 ) və valent (2876, 2953 sm -1 ) rəqsləridir.Butandiolla sintez edilmiş asetalın İQ və NMR spektral analizinin nəticələri: 1200-1050, 650 sm -1 ; 1,20 d (3H, CH 3 hetero-
tsikldə), 0,95t (CH 3 radikalın), 3,0m (H 6 , CH), 4,05m (H 2 , CH
2 ), 1,28-1,55m (18H,3CH 2 spiro və 6 CH 2 radikalın) Əldə etdiyimiz yeni nəsil spiroasetallar gələcəkdə oksigenatlar, məişət kimyası məhsullarının, o cümlədən sabunların və parfümeriya-kosmetika sənayesində ətirli kompozisiya maddələri kimi istifadə oluna bilər.
|