Microsoft Word 00 KeyNote Speakers Materiallar

 

Azerbaijan 

assosiasi-

met sahəsi 

qmentləri 

met sahə-

r. İnternet 

Bu məsə-

Crawler” 

atın digəri 

məsi kimi 

Crawling 

motorla-

raq böyü-

in axtarış 

k növbədə 

lan xarici 

seçilərək 

arır. Əgər 

Əgər bu 

viyyədəki 

URL-lər 

verir.  

aha yaxşı 

uzunluqlu 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

390

 

Qafqaz University                                                                                          29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

Şəkil 1 nümunəmizdə axtarış kök URL-dən başlayır a və b URL-lərini toplayır. Daha sonra ax-

tarış bu iki URL-i yükləməklə davam edir. Növbəti addımda i.a, i.b, həmçinin eyni səviyyədə olan ii.a, 

ii.b yüklənəcəkdir. 

Dərininə axtarış alqoritmi  

Bu güclü axtarış sistemi kök URL-dən başlayır və övlad URL-ə  qədər, dərininə axtarış aparır. 

Əgər birdən çox övlad varsa, prioritet olaraq sol övlad götürülür, bu proses övlad bitənə qədər davam 

edir. Daha sonra geriyə, növbəti baxılmamış düyünə qayıdır və əvvəlki proses təkrar olunur.  

Bu alqoritm əmin edir ki, bütün künclərə eyni enlikdə baxış olunub. Bu axtarış məsələləri üçün 

çox uyğundur, lakin budaqların ölçüsü böyük olduqda bu alqoritmin nəticəsində sonsuz dövr alına 

bilər.  

Bizim Şəkil 1 nümunəmizdə axtarış kök URL ilə başlayır və ilk olaraq i URL-i yüklənir. Axtarış 

i.a, sonra i.a.a , i.a.b, daha sonra i.b və onun övlad URL-ləri yüklənməklə davam edir. Bu addımdan 

sonra ii URL-i yüklənir və proses davam etdirilir. 

Semantik Veb Crawler Alqoritmi  

Veb saytlar crawling adlanan xüsusi proses nəticəsində indekslənir. Bu proses axtarış 

motorlarının istifadəçi sorğularına cəld cavab verməsinə kömək edir. Sorğu xüsusi proses nəticəsində 

“Stop Word”-lərdən təmizlənir, sorğunu dəqiqləşdirmək üçün stemming aparılır. Axtarış motoruna 

semantik üsullar əlavə etmək, soğrunun nəticəsinin daha dəqiq olmasını təmin edir.  

Analiz etdiyimiz crawler alqoritmi veb səhifənin məqsədini müəyyən etmək üçün səhifənin 

müəllif adı, təsviri, açar sözlər və s. kimi mühüm xüsusiyyətlərini özündə saxlayan metadatadan 

istifadə edir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz xüsusi sorğu prosesinin bəzi əhəmiyyətli komponentləri barədə 

danışacağıq: 

Stop Word Modulu: Stop Word-lər axtarış  nəticəsinə çox az təsir edən sözlər sayılır və onlar 

sorğudan kənarlaşdırılmalıdır. Stop Word-lərin silinməsi istifadəçi sorğularının emalında ilkin proses 

sayılır. 

Başlanğıc sorğu: 

S={Şəkil çox gözəldir} 

Stop Word prosesinin tətbiqindən sonra: 

S’={Şəkil gözəldir} 

Stemming Modulu: sözləri daha dəqiq, mənalı, təsirli, mükəmməl etmək üçün onların emalı 

prosesidir. Məsələn: Getmək sözü - gedir, gedəcəklər, gedirlər, getməlidir və s. kimi məna ifadə edə 

bilər. Stemming Alqoritmində bu nəzərə alınmalıdır. 

Yuxarıda qeyd etdiyimiz hər iki modul- Stop Word və Stemming modulları açar sözlərin dəqiq 

təyin olunmasına kömək edir. Sözlərin dəqiq mənaları daha sonra qeyd edəcəyimiz leksik baza ilə təd-

qiq edilməlidir.  

Leksik Məlumat Bazası: Leksik məlumat bazası hər dilin özünə uyğun, əlaqəli Sinonimlər, Omo-

nimlər, Antonimlər, Terminlərdən ibarət bazadır. Bu tip bazalar Semantik Crawlerlərin əsas kompo-

nenti sayılır.  

Crawler: Crawlerlər metadatanı götürür və bir leksik bazanın köməyi ilə uyğun səhifənin məğzini 

müəyyən edir. Daha sonra sorğu emal olunur və həmin leksik bazanın köməyi ilə sorğunun məğzi öy-

rənilir. Sorğunun mənası ilə səhifənin mənası müqayisə olunur. Bu prosesdən sonra səhifənin uyğun 

olub-olmaması müəyyən olunur.  

Məqalənin  əsas məqsədi veb crawling alqoritmlərinə  nəzər salmaq və onlar haqqında təsəvvür 

yaratmaqdır. Həmçinin məqaləmizdə müxtəlif növ axtarış alqoritmləri haqqında bəhs etdilmiş və mü-

vafiq alqoritmlərin üstün və mənfi cəhətləri qeyd olunmuşdur. İnanırıq ki, məqalədə qeyd edilən hər 

bir alqoritm veb axtarış üçün effektivdir. 

 

 

 

 

 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

391

 

Qafqaz University                                                                                          29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

TEACHING OF PROGRAMMING THROUGH MAPLE PROGRAM 

 

Rauf SÜLEYMANLI

 

Qafqaz University 

[e-mail] 

AZERBAIJAN 

 

Maple is a programming language as well as an interactive symbolic calculator. It is possible to 

solely use maple interactively and not bother with its programming features. However, it is well worth 

the effort to develop some programming skills. The maple language is much easier to learn than 

traditional programming languages, and you do not need to be an expert programmer to master it. You 

will appreciate the real power of maple when you learn some of the basic maple language and use it in 

combination with its interactive features.  

The following is a maple program. Start a maple session and type it in. 

> f2c := proc(x) 

> evalf(5/9*(x - 32)); 

> end proc; 

f2c := proc(x) evalf(5/9 

∗

 x − 160/9)  

end proc 

Conditional statements 

A conditional statement has the form 

if condition then 

 statseq 

else 

 statseq 

end if: 

Here statseq is a sequence of statements separated by semicolons (or colons). Also, notice that the 

if statement is closed by end if. 

For example, 

> x:=1; 

x := 1 

> if x>0 then 

> y:=x+1 

> else 

> y:=x-1 

> end if: 

> y; 

2 

This conditional statement means that if x > 0, then y = x + 1, but if x ≤ 0, 

then y = x − 1. In the session, x = 1 > 0, so y = x + 1 = 2. 

The “for” loop 

Loops are used to do the same or similar computation several times. There are two kinds of loops: the 

“for” loop and the “while” loop. A for loop statement has the form 

for var from num1 to num2 do 

statseq 

end do: 

For instance, we can print out the numbers from 1 to 5. 

> for i from 1 to 5 do 

> print(i); 

> end do: 

1 

2 

3 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

392

 

Qafqaz University                                                                                          29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

4 

5 

The “While” loop 

A while loop statement takes the form 

while condition do 

statseq 

end do: 

In the while loop, maple tests the condition recycling through the loop until the condition fails.  

We construct a proc binpow(n) that returns the highest power of 2 less than 

or equal to n. 

> binpow := proc(n::posint) 

> local x,m: 

> x:=0: 

> m:=n: 

> while m>=1 do 

> m := m/2: 

> x:= x + 1: 

> end do: 

> x - 1; 

> end: 

Recursive Procedures 

The Fibonacci numbers are defined as follows: 

f

0

 = 0, 

f

1

 = 1, 

and for n ≥ 2, 

f

n

 = f

n-1

 + f

n-2

. 

In this way, we say that the Fibonacci numbers are defined recursively. The 

Fibonacci sequence is thus 

f

0

 = 0, f

1

 = 1, f

2

 = f

1

 + f

0

 = 1+0 = 1, f

3

 = f

2

 + f

1 

= 1+1 = 2, . . . 

This is the sequence 

0, 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, . . . 

The following proc computes f

n

, for any n: 

> restart; 

> FIB := proc(n::nonnegint) 

> if n<2 then 

> n; 

> else 

> FIB(n-1) + FIB(n-2); 

> end if; 

> end proc: 

This research devoted to teaching simple programming through the help of Maple Programs from 

high school for beginners. This work shows how pupils may lean such issues by the help of Maple 

easily despite its being difficulty. We wrote about Conditional statements, The “for” loop, The 

“While” loop, Recursive procedures . Then, gave a example about about each headline. We hope that 

this thesis will help beginner pupil to learn and to force to love programming language easily and 

quickly. 

 

 

 

 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

393

 

Qafqaz University                                                                                          29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

АЛГОРИТМЫ РАСЧЕТА ХАРАКТЕРИСТИК СИСТЕМЫ С 

КОНЕЧНЫМ ВРЕМЕНЕМ ЖИЗНИ ЗАПАСОВ И ПОВТОРНЫМИ 

ЗАЯВКАМИ 

 

Мамед ШАХМАЛЫЕВ

 

Национальная Академия Авиации 

[e-mail] 

АЗЕРБАЙДЖАН 

 

В данной работе предложены алгоритмы расчета модели системы обслуживания-запасания 

с конечным временем жизни запасов и повторными вызовами. 

В  известных  работах,  посвященных  к  изучению  моделей  систем  управления  запасами 

(InventorySystems, IS), зачастую не учитывается возможности  образования очереди  расходую-

щих  заявок  (p-заявок).  Вместе  с  тем,  многие IS представляют  собой  системы  обслуживания-

запасания (Queueing-InventorySystems, QIS). 

Другим  фундаментальным  условием  в  классических  моделях QIS является  допущение  о 

том, что их запасы являются долговечными, т.е. они никогда не портятся. Однако существуют 

широкий  класс QIS, в  которых  время  жизни  запасов  являются  конечными  величинами.  Они 

называются  системы  запасания  со  скоропортящимися  продуктами (PerishableInventorySystem, 

PIS). Примерами таких систем являются банки крови, системы обеспечения продуктами пита-

ния и т.д.  

Анализ доступной литературы показал, что модели PIS с повторными p-заявками почти не 

исследованы, хотя именно такие модели наиболее адекватно описывают реальные QIS, так как 

потребители, как правило, при отсутствии запасов системы не ожидают в системе, а повторяют 

свои  заказы  через  определенное  случайное  время.  Исходя  из  этих  обстоятельств,  в  данной 

работе  предложены  модели PIS с  повторными  вызовами  и  предложены  методы  их  точного  и 

асимптотического анализа.  

Описание  модели.  Система  имеет  склад  ограниченного  объема

S

.  В  эту  систему  посту-

пает  пуассоновский  поток  первичных  p-заявок  с  интенсивностью 



.  Если  в  момент  поступ-

ления p-заявки в системе уровень запасов положительный, то она с вероятностью 1 мгновенно 

обслуживается и уходит из системы; иначе (т.е. когда в системе отсутствуют запасы) она либо с 

вероятностью 

p

H

  уходит  в  орбиту  для  повторения  своего  запроса  либо  с  дополнительной 

вероятностью 

p

H



1

  окончательно  уходит  из  системы.  Считается,  что  система  имеет  орбит 

бесконечного размера. Каждая p-заявка из орбита независимо от других заявок повторяет свой 

запрос  через  случайное  время,  которое  имеет  экспоненциальную  ф.р.  с  параметром 

.  При 

этом, если в момент поступления заявки из орбита в складе имеется хотя бы запас единичного 

размера,  то  она  мгновенно  обслуживается  и  повторная  p-заявка  уходит  из  орбита;  иначе, 

повторная  p-заявка  либо  с  вероятностью 

r

H

  покидает  орбит  либо  с  дополнительной  вероят-

ностью 

r

H



1

остается  там  для  дальнейшего  повторения  своего  запроса.  Каждая  единица 

запасов  системы  независимо  от  остальных  становится  непригодным  для  пользования  после 

случайное время, которое имеет экспоненциальную ф.р. с параметром 



, 

.

0





 

Пополнения склада системы запасами осуществляется согласно политике

)

,

( S

s

, т.е. когда 

уровень запасов системы становится меньшим или равным некоторой пороговой (критический 

уровень  запасов)  величины

s

,  отправляется  заказ  на  вышестоящий  склад  на  поставку  запасов 

объема 

s

S



. При этом требуется, чтобы после выполнения заказа уровень запасов на складе 

системы  должен  быть  не  меньше  указанной  величины

s

.  Следовательно,  для  предотвращения 

случаев многократных заказов необходимо выполнение соотношение

2

/

S

s



. Время выполне-

ния  заказа  является  положительной  случайной  величиной,  которая  имеет  экспоненциальную 

ф.р. с параметром

v

.  

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

394

 

Qafqaz University                                                                                          29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

Задача  состоит  в  определении  усредненных  характеристик  изучаемой  модели,  которые 

оцениваются  с  помощью  следующих  параметров:  средний  уровень  ресурсов  на  складе, 

вероятности потери p-заявокпри первичном и повторном поступлении и среднее число p-заявок 

в орбите. 

Отметим,  что,  к  сожалению,  известные  численные  методы  теории  Марковских  цепей 

являются  работоспособными  лишь  для  цепей  малой  и  умеренной  размерности,  и  становятся 

вообще  бесполезными  для  цепей  большой  и  сверхбольшой  размерности.  Поэтому  здесь  для 

решения  указанной  проблемы  используется  приближенный  метод,  позволяющий  осуществить 

асимптотический  анализ  характеристик  данной  модели  при  больших  размерностях  склада 

системы  и  объема  орбита  для  p-заявок.  С  использованием  данного  метода  разработаны 

соответствующие алгоритмы и программы для проведения численных экспериментов. В работе 

приводятся результаты численных экспериментов и дан их анализ. 

 

 

UNİVERSİTETLƏRDƏ VƏ DİGƏR TƏHSİL OCAQLARINDA 

ELEKTRON ŞƏKİLDƏ VERİLMİŞ İNFORMASİYANIN 

TƏLƏBƏLƏRƏ ÇATDIRILMASINDA ƏN OPTİMAL ÜSUL 

 

Həsən İSMAYILOV

 

Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Günümüzdə informasiya ötürmək, məlumatı paylaşmaq - istifadəçiyə çatdırmaqən mühüm amil-

lərdən biridir. Bunu internet saytlar, bloglar, mail ünvanları, sosial şəbəkələrə yükləmək və cihazların 

bizə təqdim etdiyi bluetooth, usb disklərə köçürə və s. vasitələrlə apara bilərik. Çox əlverişli və rahat 

üsullardı, amma ...?? 

1. Sual yaranır əgər auditoriyada müəllim hər hansı bir dərsi anlatdıqdan sonra,keçilən mövzunun 

məlumatlarını (.doc,.pdf,video və audio formatlar) tələbələrə həmin anda ötürməsi üçün yuxarıda adı 

keçən mail ünvanına göndərmə üsulu ilə ötürsə internet olmadıqda nə etməlidir.Mütləq  şəkildə ya 

dərsdən sonra universitetdə yada evdən həmin qrupda olan sayı 25-150 arası olan tələbələrə necə mail 

atsın? Yaxşı toplu maildən istifadə etdi,hamiya göndərildi? 

1. Bəs tələbənin və ya informasiya istifadəçisinin mail adresinə məlumatlar çatdımı? 

2. Müəllimin və ya informsiya paylaşanın hər bir tələbənin mail adresinə  məlumat ötürdüyü 

dəqiqdir? 

3. Tələbə  və ya informasiya qəbul edicilər informasiyanı  əldə etdilərmi? və ya etmədikləri 

dəqiqdirmi? 

Bu siyahını artırmaq olar. Həmçinin bitib tükənməyən bəhanələr. Mail-ə məlumat ötürmə üsulu 

nə qədər uğurlu görsənsə də bir o qədər də yuxarıda sadalanan boşluqları vardır. 

2.  İnternet saytlar və bloglarda məlumat yerləşdirmə.  Əgər nəzərə alsaq ki, bütün universitet 

müəllimlərinin web saytı yoxdur və hazırlanan blogların adlandırılması misal üçün 

(www.ismayılovhəsən.wordpress.com; hesenovhesen.wix.ru ; ismayilovismayil.blogger.com) kimi 

domen adlarında isə bunları yadda saxlamaq və  məlumatların bir neçə captcha və ya qeydiyyatdan 

keçdikdən sonra yüklənməsi yorucu və bir o qədər də əlverişli deyil.Blogun hazirlanmasında müəyyən 

qədər İT biliklərin olması da labüddür.Eləcə də bəzən məlumatların bir neçə yüz meqabayt və hətta bir 

neçə geqabayt olması (download və upload) prosesinidə  ləngidir.İnternet trafikinin çox istifadəsinə 

zəmin yaradır.Bəzilərimiz də ADSL sürətinin 1-5 mb/s olması bu prosesi saatlarla davam etməsinə 

gətirib çıxarır. 

3. Sosial şəbəkələrədə  məlumat paylaşımı günümüz də çox insanın facebook,twitter kimi sayt-

lardan istifadə etdiyini nəzərə alsaq daha əlverişli bir üsul kimi görsənə bilər. Amma bu şəbəkələrin də 

özlüyündə müəyyən proqramlara, fayl adlarına duyarlı olması və yükləmə kvotası tətbiq etməsi pro-

sesdə  ləngimələr həyata keçirir. Eləcə  də müəyyən səbəblərdən internetin olmaması  və ya yuxarıda 

qeyd etdiyim kimi bir neçə yüz meqabayta çatan informasiyanı (əyləncə xarakterli deyilsə bunu artıq 

IV INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

395

 

Qafqaz University                                                                                          29-30 April 2016, Baku, Azerbaijan 

qəbul edək) informasiya-qəbuledicisi (tələbə) yükləyəməcəkdir.Və internetin və ya sosial şəbəkədə 

hesabı olmayan şəxslər üçündə müəyyən sıxıntılara səbəb olacaqdır. (100 mb informasiya = 1mb/s 

sürətlə - 15 dəqiqə müddətdə). 

4. Bluetooth-la informasiya paylaşımı yalnız iki nəfər arasında baş tutur və məlumat ötürülməsi 

(100 mb – 25-30 dəqiqə). Nəzərə alsaq ki auditoriyada yuxarıda qeyd etdiyim kimi 25 tələbə olsa bu 

zamanda böyük vaxt itkisi deməkdir. 

5. USB daşıyıcılara məlumat verilməsi müəyyən qədər problemlərə,daşıyıcılarda virusların 

keçməsinə ,məlumat itkisinə səbəb ola bilər. 

Bü gün telefon və planşetlərsiz günümüzü təsəvvür edə bilmərik. Hər birimiz bu cihazları sərbəst 

şəkildə idarə edə  və proqramlarından isdifadə edə bilirik.Telefon və planşetlərin xidmətindən çox 

məlumat vermək olar amma bu yazının mövzusu deyil.Məlumat ötürülməsinin  ən optimal üsulu 

mənim fikrimcə mobil cihazların bizə  təqdim etdiyi wifi-hotspot xidmətidir,bunu necə idarə etmək 

olar.  Əgər auditoriyada və ya digər müəssisədə internet,kompüter,USB daşıyıcı yoxdursa məlumat 

ötürən (müəllim və ya tələbə) paylaşma proqramı vasitəsi ilə məlumatı 20-25 cihaza (telefon,planşet 

və s.) ötürə bilər.Sual yarana bilər ki əgər biz çöl şəratində isək və wifi modemimiz yoxdursa necə 

etmək olar.Bu informasiya paylaşım növündə simsiz modemədə ehtiyac yoxdur.Telefon və 

planşetlərin bizə wifi-hotspot xidməti bu şəraiti lazımınca yaratmışdır.Bunun vasitəsi ilə biz yuxarıda 

qeyd etdiyim sayda cihaza(məlumat qəbul edənlərə) 150 mb-lıq məlumatı 30 saniyə  ərzində bir 

zamanda çatdırmaq mümükündür. Proqramın işləmə prinsipi məlumat paylaşan şəxs öz mobil qurğu-

sundan paylaşılacaq veriləni seçir,proqram tərəfindən avtomatik wifi-hotspot xitməti işə düşür,wifi 

şəbəkə yaranır, məlumat qəbul ediciləri həmin şəbəkəyə qoşularaq,öz mobil qurğularında lolak şəkildə 

paylanmış  məlumatı yüksək sürətlə internet və digər qurğulara ehtiyac yaranmadan yükləyə bilirlər. 

Mənim fikrimcə belə bir proqramın yaradılması universitet, məktəb və digər təhsil sahələrimizdə 

elektron məlumatların ötürülməsinin ən məqsədə uyğun formasıdır. 

 

 

SEMANTİK VEBƏ (VEB 3.0) ÜMUMİ BAXIŞ 

 

Günel İSMAYILOVA

 

Xəzər TV MMC 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Semantik veb olaraq adlandırılan bu quruluş, komputerlərin ehtiyacı olan məlumatı  fərqli veb 

saytları üzərindən toplayabilməsi məntiqinə  əsaslanan bir sistemdir. Bu sistem, gedərək böyüyən və 

nəhəng bir məlumat anbarı olan internetdə istənilən məlumata sürətli bir şəkildə çatabilməsinə imkan 

verir. Bununla birlikdə semantik veb, veb saytları istifadəçilərinin maraq sahələrinə görə şəxsiləşdiril-

məsi, digər ifadə ilə istifadəçilərə görə  fərqli reaksiyalar verən veb saytlarının yaradılmasına imkan 

verən yeni nəsil veb olaraq ifadə edilə bilər. 

Semantik veb, veb texnologiyalarının inkişafı  və bu texnologiyaların gələcəyi baxımından çox 

əhəmiyyətli bir anlayış olaraq qiymətləndirilir. 2001-ci ildə başlayan semantik veb (veb 3.0) işləri 

W3C tərəfindən başladılmışdır. Yaxın gələcəkdə keçilməsi gözlənilən veb 3.0 versiyasının tamamilə 

semantik veb infrastrukturu üzərinə qurulması planlaşdırılır. Hələ intranet üzərində layihələrin inkişaf 

etdirilməsi, sınaqların keçirilməsi və  təcrübi mənada standartların yaradılması  məqsədiylə istifadə 

edilməkdədir. Ancaq sistemin veb serverlərində yayımlanan veb səhifələrində RDF və OWL dillərinin 

standart olaraq istifadə edilməsiylə, bütün məlumat məzmununun metadatalar ilə ifadə edilməsiylə bu 

texnologiyaya keçilmiş olacaq. Veb 3.0 texnologiyası, veb saytları üzərindən məlumat yayımlanması, 

istifadəçiyə özəl və daha təsirli nəticələr verən məzmun əsaslı axtarış motorları və fərdi fərqliliklərin 

və ya xüsusiyyətlərin veb saytları üzərindən toplanaraq məlumatların qiymətləndirildiyi portalların 

inkişaf etdirilməsi təməlinə əsaslanır.  

Mövcud veb quruluşu insanların anlaya biləcəyi  şəkildə hazırlanmışdır. Bu səbəblə kompüter 

proqramlarının vebdə olan məlumatları anlaması və işləməsi kimi bir vəziyyət ola bilməz. Ancaq veb 

səhifələrinin meta-data strukturları sayəsində proqram agentlərinin anlaya biləcəkləri  şəkildə  təhlil