Microsoft Word Bojxona nazariyasi doc

1.2  Bojxona iqtisodiyoti kursining mohiyati va vazifalari 
 
Bojxona ishining umumiy jixatlaridan kelib chiqib bu soxada 
ko’p marta ishlatiladigan termin va kategoriyalarda to’xtalish zarur. 
Bular quyidagi tushunchalardir: bojxona, bojxona organlari, bojxona 
organlari tizimi, bojxona xizmati, bojxona hududi, bojxona chegarasi.  
Bojxona  tushunchasi turkcha «tamg’a» so’zidan kelib chiqqan 
bo’lib, xon mahsulotlariga yopishtirilgan. Keyinchalik «tamg’a» bozor 
va savdo rastalarida to’lanadigan soliqqa aylandi. «Tamg’a» so’zidan 
«tamg’alash» fe`li kelib chiqdi, ya`ni boj olingan mahsulotga tamg’a 
qo’yish.  Tamg’a qo’ygan shaxsni bojxonachi deb atala boshlandi. 
Tamg’a qo’yish joyini esa – bojxona. Zamonaviy tushunchada – 
bojxona davlatning bojxona siyosatini va bojxona huquqini amalga 
oshiruvchi hukumat xizmatidir.  
Bojxona organi – bu davlatning ijro etuvchi organlarining 
bevosita bojxona ishini amalga oshiruvchi huquqini himoyalovchi 
organidir.  
Bojxona organlari tizimi ostida bojxona ishining moddiy 
komponentini tushinish lozim – xususiy holda ijro etuvchi va 
taqsimlovchi davlat organlari qaysiki bojxona siyosatini amalga 

---

 
10
oshiradi. Shuni alohida aytib o’tish lozimki, xohlagan tizimning 
belgisi bo’lib ma`muriy bo’ysunish hisoblanadi. Shu nuqtai nazardan 
bojxona nazorati tizimiga qator davlatlar tijorat tashkilotlar 
uyushmalarini kiritmaslik maqsadga muvofiq. Zero ular o’z faoliyati 
davomida alohida bojxona masalalarni echish bilan shug’ullansalarda 
mahalliy va markaziy bojxona boshqarmalariga bo’ysunmaydi. 
Bojxona xizmati termini keng va tor ma`noda ishlatilishi 
mumkin. 
Bojxona kodeksiga ko’ra respublika bojxona hududi – 
quruqlikdagi hudud, hududiy va ichki suvlar hamda ular ostidagi 
havo makoni, o’z ichiga mutloq iqtisodiy zonasida joylashgan bojxona 
ishiga nisbatan mutloq yuristiksiyaga ega bo’lgan suniy orollar, 
qurilma va inshootlarni oladi. Qonunda belgilangan holatlardan 
tashqari erkin bojxona zonalari va erkin omborlaridagi hududlar 
mamlakat bojxona hududidan tashqari joylashgan hududlar sifatida 
qaraladi.  
Bojxona chegarasi tushunchasi respublika davlat chegarasi bilan 
muvofiq keladi va mamlakat hududida mavjud bo’lgan erkin bojxona 
zonalari va erkin omborlar hududlari bundan istisno bo’lishi mumkin. 
 Bojxona boshqaruvi tizimi tor ma`noga ega. Bu faqatgina 
bojxona ishida hukumat mexanizmi bilan bog’liq faoliyat shakllarini 
o’z ichiga oladi. 
Bojxona ishi boshqaruvi bojxona siyosatini hayotga tatbiq etish 
va yuqori davlat organlari Qonunchilik xokimiyati, Prezident, Vazirlar 
Mahkamasi majburiyatlari tarkibiga kiritiladi.  
Bojxona nazorati – bojxona organlari tomonidan qonun 
hujjatlariga va xalqaro shartnomalarga rioya etilishini ta`minlash 
maqsadida amalga oshiriladigan chora-tadbirlar majmuidir. 

---

 
11
Bojxona rasmiylashtiruvi – bojxona organlarining mansabdor 
shaxslari tomonidan tovarlar va transport vositalari ustidan bojxona 
nazoratini ta`minlash maqsadlarida o’tkaziladigan operasiyalar 
majmui. 
Bojxona ta`minoti – bojxona organlari tomonidan plombalar, 
muhr qo’yish, raqamli, harfli va boshqa tamg’alar identifikasiya 
belgilari va shtamplarini qo’yish yo’li bilan amalga oshiriladigan 
transport vositalari va tovarlar, xonalar va boshqa joylarni bojxonada 
identifikasiyalash vositasi. 
Bojxona rejimi – respublika bojxona chegarasi orqali olib 
o’tiladigan tovarlar va transport vositalari maqomini belgilaydigan 
qoidalar majmui.