www.ziyouz.com kutubxonasi
32
bo‘lib turgan xaloyiqda «ajab bo‘ldi, zap bo‘ldi bu qanjiqqa» deganday o‘z jonining omon qolganiga
shukronalar aytish hissini uyg‘otish yo‘li edi, «har kimning joni o‘ziga» degani shu bo‘lsa kerak-da!
Dovullar jimib qoldi. Turganlar hayajondan dong qotib qolishdi, hatto otlar ham ustidagi
chavandozlarini unutganday quloqlarini ding qilib jim turdi. Chingizxon o‘zi ham imo-ishorasiz tosh
haykalga aylandi qoldi. Jahongirning qattiq qisilgan lablari va tik boqadigan kichik ko‘zlarining sovuq
nigohi hayajondan boshini tik ko‘targan ilonni eslatardi.
Jazo bajariladigan joyga yaqin turgan Do‘g‘ulangni olib chiqishganda dovullarning ovozi o‘chdi.
So‘laqmonday yasovullar ayolning qo‘ltig‘idan ushlashib ikki ot qo‘shilgan aravaga chiqazishdi.
Ho‘mraygan yosh yasovul Do‘g‘ulangni tik turg‘izib orqasidan ushlab turdi.
Elning og‘ziga elak bo‘larkanmi, ko‘plar, ayniqsa ayollar shov-shuv ko‘tara boshladi: Ha,
kashtado‘zi shu ekan-da! Yuzi qursin bu g‘arning? Surayyo! Erining kim ekanini bilmasa! Yoshgina,
binoyiday chiroyli ekan, biron no‘yonga ikkinchi yoki uchinchi xotin bo‘lib tegib olsa o‘larmidi?! Chol
bo‘lsa nima qipti, ering bormi-bor deb tashvishsiz gerdayib yuravermaydimi! Bunga er kerak emas,
o‘ynashdan bo‘lsa ham tug‘ib olsa hisob ekan. Xoqonning yuziga tupurdi qo‘ydi. Ana endi jazosini
tortsin. Tuyaga osib o‘ldirishsin megajinni! Yengil oyoqliging boshingni yedi, ma’shuqai sohibjamol!
Ana shu kabi achchiq-chuchuk so‘zlar dovullarning g‘azabnok dang‘ir-dung‘uriga hamohang edi —
Ho‘kiz terisidan yasalgan dovullar xoqonning nafratiga yo‘liqqan bir urg‘ochiga nisbatan nafrat
uyg‘otish, uni sharmandai sharmsor qilish uchun ham ana shunday jon kuydirib gulduros ila jar
solmoqda.
— Hu ana xizmatkoriga qaranglar! Yana bolani ko‘tarib olganiga o‘lasanmi? — deb qichqirishar edi
aravalardagi ayollar bir baxti qoraning baxtsizligidan sevinganday. Ha, o‘sha ayol chindan ham Oltun
ismli xizmatkor edi. O’sha ayol chaqaloqni lattaga o‘rab olib ko‘tarib kelyapti. Oltun zarbdor yasovul
nazorati ostida qo‘rqa-pisa alang-jalang boqib bukchayib bolani ko‘tarib borar ekan, o‘limga hukm
qilingan kashtachi ayolning chindan ham jinoyatchi ekanini isbotlaganday qadam tashlar edi.
Jinoyatchilarni hammaga ko‘rsatib olib o‘tishdan maqsad qotillik oldidan xaloyiqning yuragiga
qo‘rquv solish edi. Do‘g‘ulang endi jazoning haq ekanini, rahm-shafqat haqida so‘z bo‘lishi mumkin
emasligini tushundi.
hammaning ko‘z oldida sharmandai sharmisor qilib o‘tovdan olib chiqishdan oldin Do‘g‘ulang
bolasini oxirgi marta emizib olishga ulgurgan edi. Hech narsadan bexabar sho‘rlik chaqaloq chapillatib
mammasini so‘rar ekan, dovullarning sekinlashib borayotgan saslari allalaganday mudrab ham oldi.
Xizmatkor Oltun qoqib qo‘ygan qoziqday ona-bolaning oldidan bir qadam nari jilmadi. U faryod solib
yig‘lashdan o‘zini tiyib sekingina yig‘lar ekan, har gal og‘zini kafti bilan to‘sib olar edi. Shu og‘ir
daqiqalarda ham ular bir-ikki og‘iz gaplashib qolishga ulgurishgan edi.
— U qaerlarda yuribdi ekan? — ohistagina shivirladi Do‘g‘ulang, bolani ikkinchi ko‘kragiga olar
ekan, garchi o‘zi bilmaganini Oltun bilmasligiga aqli yetib tursa ham.
— Qaydam, — dedi Oltun ko‘z yoshini oqizib. — Uzoqlarda yurgan bo‘lsa kerak.
— Qani endi shunday bo‘lsa! Aytganing rost bo‘lsin! Xudoga yolvorganday dedi Do‘g‘ulang. —
Xizmatkor achchiq-alamda bosh irg‘adi. Har ikkalasining xudodan so‘ragani bitta — iloyim yuzboshi
yashirinib qolgan bo‘lsin, uzoqqa qochib ketgan bo‘lsin, shaboxun urgani rost bo‘lsin!
O’tov ortidan ovozlar, qadam sharpalari eshitildi:
— Qani, murdorlarni keltir buyoqqa, sudrab kel!
Kashtado‘z oxirgi marta bolasini bag‘riga bosib, uning totli hididan alam bilan nafas oldi va uni
qaltiragan qo‘llari bilan xizmatkorga tutdi:
— O’lmasa qarab turarsan.
— Unday deya ko‘rma! — Oltun qo‘shqo‘llab bolani olar ekan, o‘zini tutolmay ho‘ngrab-ho‘ngrab
yig‘lardi.
Yasovullar chopib kirib, ularni tashqariga sudrab chiqishdi.
Quyosh ufqdan andak ko‘tarilib dasht yalangliklarini o‘z nuridan bahramand qila boshladi.
Gunohkor kashtachi qatl etildi deguncha buyuk yurishni davom ettirishga tayyor turgan qo‘shinlaru
Chingizxonning oq buluti (qissa). Chingiz Aytmatov