Microsoft Word F?ls?f? az doc

47.Biliyin formalaşma mexanizmləri və idrak metodları 

Biliyin formalaşma mexanizmlərinin izahı üçün elmi metodun nəyi ifadə etməsini 

aydınlaşdırmaq  lazimdır.Elmi metod – istənilən elmdə yeni biliklərin əldə edilməsi və 

məsələlərin həll edilməsi üçün əsas üsullar məcmusudur.Metod  fe- 

nomenlərin tədqiq edilməsi üsulları və yeni, əvvəllər əldə olunmuş biliklərin sis- 

temləşdirilməsi və dəqiqləşdirilməsindən ibarədir.Əqli nəticə və qənaətə gəlmə ob- 

---

yekt barədə empirik (müşahidə olunan və ölçülən)  material əsasında təfəkkürün qayda 

və  prinsipləri  vasitəsilə  baş  verir.  Məlumatların    əldə  olunması  müşahidələr  və 

eksperimentlərin aparılması yolu ilə gerçəkləşir.Müşahidə edilən faktların izahı 

üçün fərziyyələr irəli sürülür və nəzəriyyələr yaradılır.Bunların əsasında riyazi 

təsviretmə yəni öyrənilən obyektin modeli qurulur.Riyazi modelin qurulması artıq 

mövcud olan məlumatların sistemləşdirilməsinə və yeni məlumatların aşkarlanma- 

sı üçün zəruri olan proqnozların verilməsinə şərait yaradır.Bunun bariz nümunəsi 

Mendeleyev cədvəlidir ki onun əsasında əvvəllər məlum olmayan  çoxsaylı ele- 

mentlər proqnozlaşdırılmışdır.Riyazi modelin xassələrindən alınmış proqnozlar 

eksperimentin  aparılması yaxud yeni faktların toplanılması yolu ilə yoxlanılır.  

Elmi metodun vacib cəhəti  hər bir elm üçün olan onun zəruri tərəfi  -  məhz əldə  

olunmuş nəticələrin obyektiv təhlil etməsi tələbidir.Burada hətta mötəbər elmi 

dairələrdən səslənən fikirlər belə qəbuledilməzdir. Müstəqil ekspertizanın təmin 

edilməsi üçün müşahidə edilənlərin sənədləşdirilməsi aparılır  tədqiqatlarla bağlı 

bütün informasiyanın digər alimlərə çatdırılması təmin olunur.Bu  nəinki ekspe- 

rimentlərin  təkrar olunması yolu ilə onların yenidən təsdiqlənməsinə  və həmçinin 

eksperiment və onun nəticələrinin yoxlanılan nəzəriyyəyə nə qədər uyğun gəlmə 

 dərəcəsini tənqidi baxımdan qiymətləndirməsinə imkan yaradır. 

Ə

sas idrakı metodlar:müşahidə,ölçmə,müqayisə,eksperiment,analiz və sintez,in- 

duksiya və deduksiya,analogiya,ideallaşdırma,modelləşdirmə,mücərrədləşdirmə, 

sistemlilik.