Microsoft Word F?ls?f? az doc
Yüklə 0,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
50.Həqiqət və yanılma
Yanılma özünəməxsus nəzəri-idraki hadisədir. Həqiqətdən fərqli olaraq, yanılma qərəzsiz olaraq mühakimələrin və ya anlayışların obyektə uyğun gəlməməsidir. O,
həmişə fərziyyələrin, hipotezlərin irəli sürülməsi ilə bağlıdır. Subyekt ona naməlum olan sahəyə artıq məlum olan faktlara əsaslanan ilkin təsəvvürlərlə əlaqəlidir. Lakin məlum olanlar əsasında naməlum sahəni heç də həmişə düzgün şərh etmək olmur. Qnoseoloji amillərə həmçinin öyrənilən obyektlərin çoxşaxəliliyi, onların bəzən birtərəfli əks olunması aiddir. Hissə tam, bir tərəf, bir element – bütöv bir sistem kimi qavranılır. Nəticədə əldə olunmuş ilkin həqiqət qeyri-həqiqətə transformasiya edir. Həqiqət axtarışında qaçılmaz olan fərziyyələr öz-özlüyündə nə doğru, nə də yalandırlar: bir-birindən onlar mötəbərlik dərəcəsinə görə fərqlənirlər. Lakin müxtəlif sosial mənafeləri güdən subyektlər bu fərziyyəni həqiqət səviyyəsinə yüksəltməyə qadirdirlər. Həqiqət hadisələrin üzərində olmayıb onların dərinliklərində gizlənir. Buna görə də müxtəlif fərziyyələr, ehtimallar irəli sürülür. Onlar yoxlanılır, sınaqdan keçirilir. Bu an yanılmalara, səhvlərə yol verilə bilər. Akademik P.L.Kapitsa qeyd edirdi ki, alim səhvə yol verə bilər; səhvlər yalançı elm deyil. Yanılmalar onları meydana gətirmiş amillərə, onlardakı informasiyanın mötəbərlik dərəcəsinə, biliyin inkişafındakı roluna görə müxtəlif ola bilir. Elmin inkişafında yanılmaların rolu birmənalı deyildir. Əslində hər bir yanılma bizi həqiqətdən uzaqlaşdırır, dərketməyə maneçilik törədir. Əsl alim heç vaxt onu bilərəkdən qurmur. O, özünün konstruksiyasının və ya onun hansı bir hissəsinin düzgün olmadığını yalnız fərz edə bilir. Lakin o, çox vaxt öz konstruksiyalarının düzgün olduğuna əmin olur. Yanılmalar elmin sonrakı hərəkəti üçün çıxış nöqtəsi olan problemli situasiyaların yaradılmasına səbəb ola bilir. Yanılmalar problemli situasiyaların yaranmasına, problemlərin həllinin düzgün yollarının tapılmasına səbəb olur. Elmin tarixi sübut edir ki, həqiqətə yol yanılmalardan keçir. Onlar idrakda irrasional başlanğıc yox, əksinə, elmin arxalanaraq həqiqətə doğru irəlilədiyi zəruri pillə olmuşdur.
Yüklə 0,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|