Microsoft Word ihyo ilm ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
128
Chunki ana shunda, ruh uchun davomiy og‘irlik bordir. U ruh sohibi dori ichuvchi 
o‘rnidadir va shifo umidida uning achchig‘iga sabr qiladi. U kishi yashash muddatini ro‘za 
tutgan kuni kabi biladi, o‘lim paytidagi qiyinchiliklarni iftorlik ¬ og‘iz ochish bilan 
taqqoslaydi. Qachon bu yo‘lga rag‘bat kuchayadi? 
Shuning uchun aytiladiki, Basrada yuz yigirmata mav’iza qiluvchi bor. Ammo yaqiyn ilmi, 
qalb holatlari va botiniy sifatlar haqida gapiruvchilar uchta xolos. Ular: Sahl Tustariy, 
Sabiyhiy, Abdurahim. 
Bu zotlar huzurida son-sanoqsiz xaloyiq jamlanadi. Ammo boshqalar oldida juda oz. Nari 
borsa, o‘ntadan oshmaydi. Chunki aziz va nozik narsalar faqat xos kishilarga muvofiq 
bo‘ladi.
(Oxirat olimlarining alomatlaridan) yana biri, 
u olgan ilmlariga pok qalb, basirat va 
fahm-idrok ila suyanmog‘i kerak, sahifa va kitoblardan o‘qiganiga yoki boshqalardan 
eshitganiga taqlid qilmasligi lozim.
Taqlid faqat shariat sohibi Rasululloh buyurgan, 
aytgan narsalarda bo‘ladi. Yana sahobalarga ham taqlid qilinadi, shu shart bilanki, agar 
ularning fe’llari Rasulullohdan (sollallohu alayhi vasallam) eshitganlariga dalolat qilsa. 
Shariat sohibi Rasulullohdan (sollallohu alayhi vasallam) vorid bo‘lgan so‘z va fe’llarni 
qabul etishda taqlid qilinganda, ularning sirlarini tushunishga intilish lozim. Muqallid bir 
amalni qilayotgan bo‘lsa, uni Rasululloh qilganlari uchun qiladi. Nabiy (sollallohu alayhi 
vasallam) u amalni qilibdilarmi, demak, bir asrori bor. Shunday bo‘lganidan keyin, bu 
borada jiddiy izlanish lozim. Ammo aytilgan narsani yod olish bilan kifoyalansa, kishi ilm 
idishiga aylanib qoladi. Bu olimlik emas. Shuning uchun ayrim kishilarni ilm idishi 
deyishadi. Narsalarning hikmat va sirlarini o‘rganmasdan yod olish bilan kifoyalangan 
kishi olim hisoblanmaydi. Kim qalbidan to‘siqlarni ochsa, hidoyat nuri porlaydi va 
ergashiladigan, taqlid qilinadigan kishiga aylanadi. Uning boshqalarga taqlid qilishi lozim 
emas. Shuning uchun Ibn Abbos (r.a.): «Har qanday kishidan ilm olinadi va tark qilinadi. 
Faqatgina Rasulullohdan olingani tark qilinmaydi»
183
deb aytgan edilar. 
183. Tabaroniy rivoyati. Ammo unda topmadim. Balki «Kabir» kitobidadir. Buni Taqiyuddin Subkiy «al-Fatovo» nomli kitoblarida 
keltirgan. 
Fiqh ilmini Zayd ibn Sobitdan o‘rganganlar. Qiroatni esa Ubay ibn Ka’bdan ta’lim 
olganlar. So‘ngra fiqh va qiroat masalalarida u ikkalasinikidan boshqacha fikrlarni 
aytganlar.
Ba’zi salaflar aytishadi: «Rasulullohdan (sollallohu alayhi vasallam) kelgan narsani 
ko‘zimiz va miyamiz ila qabul qildik. Sahobalardan kelgan narsalarning ba’zisini olib, 
ba’zisini tark qilamiz, tobe’inlardan kelgan narsa to‘g‘risida aytadigan bo‘lsak, ular ham 
odam, biz ham odam».
Sahobalar Rasulullohning ahvol-vaziyatlarini ko‘rganlari uchun boshqalardan afzal 
sanalishadi. Qalblari ana shu ishlarni yaxshi ko‘rgani uchun vaziyatlarni topgan. Shu 
narsa, rivoyat va iboralarni o‘z ichiga olmagan narsada to‘g‘ri yo‘lga yetaklagan. Agar 
ularga nubuvvat nuridan quyiladigan bo‘lsa ko‘p narsalarda xatodan saqlaydi. Agar 
Payg‘ambardan boshqadaneshitganga e’timod qilishrozi bo‘linmaydigan taqlid 
hisoblansa, kitob va tasnifotlarga e’timod qilish esa yanada yomonroqdir. Balki kitob va 
tasnif qilingan narsalar yangilikdir. Sahobalar zamonida ham, tobe’inlar zamonining 

---

Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy