Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

www.ziyouz.com kutubxonasi 
104
HISBA - vijdon amri yoki xizmat yuzasidan shariat normalariga amal etilishini nazorat 
qilish; uni amalga oshiruvchi shaxs muhtasib deb ataladi. Dastlab xalifa Ali (kv) davrida 
qayd etilgan, lekin H. istilohi o‘rniga dastlab amr bi-l-ma’ruf va nahy anil-munkar 
("yaxshilikka buyurish va yomonlikni man etish") iborasi qo‘llanilgan, u keyinchalik H. 
istilohini izoxlash uchun ishlatilgan.
 
HISHOM ibn al-XAKAM, Abu Muhammad al-Kufiy (? - 814) - kinda qabilasi mavlosi -
mashhur ilohiyotchi-munozarachi, shialik aqidasi asoschilaridan biri, shialar tarixchisi va 
nazariyotchisi; uning izdoshlari o‘zlarini al-hishomiya deb atashgan. Vosit sh.da tug‘ilib 
o‘sgan, Kufada yashagan. Imom Muso al-Kozimdan 50 ming dirham olib savdogarchilik 
bilan shug‘ullangan va Bag‘dodga ko‘chib borib savdo uyini boshqargan. Bag‘dodda vafot 
etgan. Ja’far as-Sodiqning shogirdi bo‘lgan H.i. al-H. yoshlikdan falsafa va ilohiyot 
muammolariga qiziqqan. Ilmning yetuk namoyondalari bilan muloqotda bo‘lishi 
natijasida u imomiylik haqidagi ta’limotning eng zo‘r bilimdoni va nazariyotchisi bo‘lib 
yetishgan. Muso al-Kozim o‘z tarafdorlarini quvg‘in qilinishidan saqlash maqsadida uni 
ilohiyot bilan shug‘ullanishini va munozaralar qilishini taqiqlagan. 
O’rta asr musulmon olimlari X- i. al-H.ni antropomorfizm (Allohni inson qiyofasida 
tasavvur etish) haqidagi ta’limot asoschisi deb hisoblashgan. Dastlab u Allohni yorqin, 
ko‘zni qamashtiruvchi nurga, shaklsiz yombiga, kristallga qiyoslagan. So‘ngra. U bundan 
kaytib, xudo - bu jism, u hech qanday jismga o‘xshamaydi, u o‘z holicha mavjud. Uning 
intihosi va o‘zaro teng uch o‘lchamida cheklangan. rang, hid, harakat qilish, orom olish 
va b.ga ega, biroq bu sifatlarning barchasi bir-biriga o‘xshashdir (uning rangi uning 
hididir, uning hidi uning harakatidir va b.). Uning turar joyi - taxt, lekin bu joy xudoning 
harakati natijasida paydo bo‘lgan. 
H. i. al-H. 26 ta asar yozgan, jumladan "Ixtilof an-nos fi-l-imoma" risolasi shialikdagi 
ilohiyotga doir ilk asarlardan sanaladi. 
HOJI - haj marosimlarini to‘la-to‘kis bajargan shaxs. Odatda bunday kishilarga H. so‘zini 
qo‘shib murojaat qiladilar (mas. Ahmad hoji, hoji buva, hoji ota, hoji ona va h.k.). 
Kurbon hayiti kunlaridan boshqa vaqtlarda Makka va Madinani ziyorat qilganlar umrachi 
yoki arabcha "mu’tamir" deb ataladi. Quyidagi shartlarga javob bergan kishilar H. bo‘la 
oladi; 1) islom dinida bo‘lish; 2) balog‘atga yetmoq; 3) esli-hushli bo‘lmoq; 4) qodir 
bo‘lmoq, ya’ni: a) jismonan sog‘lomlik, b) haj safari uchun hamda Vatanda qolayotgan 
oila a’zolarining xarajati uchun kifoya qiladigan mablag‘ga ega bo‘lmoq, v) ayol kishi 
uchun mahram (unga uylanishi mumkin bo‘lmagan er qarindosh) bilan borishi. O’zi 
bormasdan birovga haq to‘lab, sirtdan haj (hajji badal) qilgan odam ham H. hisoblanadi. 
H.lik - biror imtiyoz beradigan mansab yoki lavozim emas. Aksincha, u kishiga jamoada 
kamtarin, taqvodor, husni xulkli bo‘lib yurish mas’uliyatini yuklaydi. Nogiron kishilar haj 
qilmoqchi bo‘lsalar, ularga doim qarab turadigan yordamchi lozim.
HOKIM ("hal qiluvchi") - sudlanuvchi taraflar o‘zaro kelishuvga binoan ishni hal etish 
uchun murojaat qilishadigan xolis sudya (hakam). H.ga qozi huzurida ish qo‘zg‘alguncha 
murojaat qilish tavsiya qilingan. H. hech qanday ijroiya hokimiyatiga ega bo‘lmagan, 
uning maqomi belgilanmagan, u hech kim tomonidan tayinlanmaydi, balki hayotiy 
tajribasi va obro‘-e’tiboriga ko‘ra, atrofdagilar tomonidan qo‘yilgan. Shuning uchun bir 

---

Islom Ensiklopediyasi