Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

MALOIKA - q. Farishta.
 
MALOMATIYLAR (arab.- ta’na ahli, ta’naga qoluvchilar) - so’fiylik tariqatlaridan birining 
tarafdorlari. M. ta’limotining asosiy qoidalarini Hamdun al-Kassor (884 y. v.e.) ishlab 
chiqqan. Al-Muhosibiy, Abu Yazid al-Bistomiy va Sahl at-Tustariy kabi Iroq zohidlarining 
qarashlari mazkur ta’limotning shakllanishida muhim rol o‘ynagan. M. harakati umuman 
yagona tashkiliy tuzilmaga ega bo‘lmay, mustaqil mahalliy to‘garaklar shaklida edi. 
Dastlab Nishopurda yuzaga kelib, g‘arbga - Iroq va Suriyaga, sharqqa -Movarounnahr va 
Turkistonga tarqalgan. M. ayrim ruhoniylarning o‘z taqvodorligini boshqalarga pesh qilib, 
ibodat va marosimlarni yuzaki, namoyishkorona bajo etishiga e’tiroz bildirishgan. Vaqt 

---

Islom Ensiklopediyasi 
www.ziyouz.com kutubxonasi 
181
o‘tishi bilan M. tariqati yo‘qolib, uning tarafdorlari qolmadi. Bu ta’limotning ba’zi jihatlari 
naqshbandiylik tariqatida namoyon bo‘lgan.
 
MAMLUK ("egalik qilinadigan kishi") - qul, sinonimi abd, lekin undan farkli o‘laroq hech 
qachon ko‘chma ma’noda qo‘llanilmaydi (mas., "Allohning kuli" kabi). Dastlab M. - 
tug‘ma quldan farqli ravishda faqat qo‘lga kiritilgan qul. Qur’onda bir marta abd mamluk 
(16:75/77) shaklida uchraydi. M.lar deb harbiy qo‘shinda xizmat qiluvchi qul-jangchilar 
atalgan. Ular ko‘pincha yuqori harbiy lavozimlarni egallab, bu bilan hatto ozodlikka ham 
erishganlar. 9-a.dan g‘ulom (o‘smir, qul-jangchi) so‘zining sinonimi sifatida, lekin odatda 
oq gulomlarga nisbatan qo‘llanilgan; 12-13-a.larda M. atamasi Suriya va Misrda g‘ulom 
istilohini siqib chiqargan. Ayyubiylardan bo‘lgan M. amirlari 1250 y. Misrda hokimiyatni 
qo‘lga olgan bo‘lib, ular 14-a. o‘rtalarigacha rasman Abbosiylardan bo‘lgan xalifalarning 
amirlari hisoblanganlar, so‘ngra mutlaqo mustaqil hukmdorlarga aylanishgan. 1250-
1290 y.larda hukmronlik qilgan sultonlar M.larning Bahriy sulolasiga mansub; Burjiy 
M.lari (1382-1517) o‘zaro qon-qarindoshlik rishtalari bilan bog‘lanmaganlar, ular • 
guruhbozlik asosida birlashganlar. Butun mana shu davr mobaynida qullardan chiqqan 
sultonlar o‘z qo‘shinlarini M.lar - turklar va kavkazliklardan to‘ldirganlar. Usmoniylar 
tomonidan Misr bosib olingach (1517 y.), M.lar mamlakatning harbiy mulkdor yuqori 
tabaqasi sifatida saqlanib qolishgan; Istanbuldan tayinlanadigan posho mamlakatni 
mamluk amirlaridan tashkil topgan kengash yordamida boshqargan. 1805 va 1811 
yillarda turk lashkarboshisi, albanlardan bo‘lgan Muhammad Ali Qohirada mamluklarning 
barcha rahbarlarini qirib tashlagan.