Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc
Yüklə 1,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
TUSTARIY, Abu Muhammad Sahl ibn Abdulloh (taxm. 818-896) - ilk mutasavviflardan,
mutafakkir. Tustar (Shushtar)da arab yoxud fors mavoli oilasida tug‘ilgan. So’fiylik ta’limini amakisi Muhammad ibn Savvardan olgan. Yoshligida Basra va Obodonga borib shayx Abu Habib Hamza al-Obodoniydan ta’lim olgan. 834 y. Makkaga hajga borib, mashhur Zu-n-Nun al-Misriyni uchratgan va unga shogird tushib, g‘oyaviy merosxo‘ri bo‘lgan. Tustarga qaytgach, T. deyarli yigirma yil zohidlikda yashagan: doimiy ro‘za tutib, yolg‘izlikni ixtiyor etgan, tunlari bedor bo‘lgan va b. Faqat Zu-n-Nun vafotidan so‘ng (860 y.) u ochiq va’z bilan chiqishga jur’at etgan va bu bilan ko‘plab tarafdorlar va raqiblar orttirgan. Raqiblarining tazyiqi, siyosiy notinchlik (safforiylar isyoni, qul-zanjiylar qo‘zg‘oloni) T.ni Basraga ko‘chishga majbur qilgan. Bu yerda u umrining oxiriga qadar solih amallar va mudarrislik bilan shug‘ullangan. T.ni o‘nga yaqin asarlar yozgan deb Islom Ensiklopediyasi www.ziyouz.com kutubxonasi 294 hisoblashadi. Qur’onni majoziy talqin qilgan T. bir qator qoidalarni olg‘a surgan, ular so’fiylik gnoseologiyasi, kosmogoniyasi va psixologiyasiga katta ta’sir ko‘rsatgan. Uning fikricha, olam yaralishidan avval insonlarning ruhdari va xudo o‘rtasida "bitim" (miysoq) imzolangan; ruhdar xudoni o‘zlarining egasi, rabbi deb e’tirof etishgan (Qur’on, 7:17) va o‘zlarini Uning panohiga topshirishgan. Buning evaziga ularga Qiyomat kuni "Haqning jamolini ko‘rish baxti" (mushohadat al-haqq) ato etilgan. T. shogirdi Muhammad ibn Salim va uning o‘g‘li Ahmad ibn Salim Basrada ilohiyot maktabi barpo etishgan, u as-salimiya deb nomlangan. Bu maktab T. qarashlarini keyinga avlodga yetkazgan. TO’FON (arab. - suv toshqini) - yahudiy masihiy va islom dinlarining ilohiy kitoblarida naql etilgan olamning suv bosishi. Qur’oni karimning bir necha oyatlarida bu voqea Nuh payg‘ambar davrida sodir bo‘lgani qayd etilgan. T. balosining ro‘y berishiga bois - Nuh (as) ko‘p yillar mobaynida o‘z qavmini Allohning yagonaligi va o‘zining payg‘ambarligini tasdiq etishga itoatsizlik qilmaslikka, soxta ma’budalarga sig‘inmaslikka chaqiradi. Lekin qavmi unga quloq solish o‘rniga uni masxara qilib kundan-kunga haddan oshaveradi. Toqati toq bo‘lgan payg‘ambar ular sha’niga duoi bad qilib ularga qirg‘in balosini Allohdan so‘raydi Duosi ijobat bo‘ladi. Allohning buyrug‘i b-:n u katta bir kema yasaydi va unga barch jonivorlardan bir juftdan oladi. O’zi va oila a’zolari ham kemaga minadilar. Qolgan barcha osiy insonlar va jonivorlar T natijasida halok bo‘ladi. Bu kema ko‘p qavatli bo‘lib, uning oldi qismi xo‘rozning boshi shaklida, orqa qismi esa, uning dumi ko‘rinishida bo‘lgan; rivoyatlarga ko‘ra, kemaga birinchi bo‘lib chiqqan jonzod - chumoli so‘nggisi - eshak va u bilan birga Iblis (Shayton) chiqib olgan. Kemada Odamatoning jasadi saqlangan. Bo‘ron to‘xtagach, Nuh (as) quruqlikni izlash uchun qarg‘ani yuborgan, biroq u yer va yegulikni topgach, qaytib kelmagan. So‘ngr kaptar yuborilgan, u yangi butoqcha olib kelgan Buning mukofoti evaziga kaptarga chiroyli shoda tuhfa etilgan, u shundan buyon barch kaptarlarning bo‘ynini bezab turadi. Nux kemasi Judiy deb nomlanuvchi tog‘ ustida to‘xtaydi. Keyingi ma’lumotlarga qaraganda kema qoldiqlari Ararat tog‘lari ustidan topilgan. |