www.ziyouz.com кутубхонаси
120
Ma’nosi: «Ey, jinoyatchi kimsalar, mana bu kunda (mo‘‘minlardan) ajralinglar!». (Yosin, 59). Va agar oyatni qiroat qilib, bo‘lak ma’no andesha qilsa, oyatning haqiqatini ado qilg‘an
bo‘lmas.
Har oyatkim, namozda o‘qibdur, aning ma’nosidin o‘zga hech nimarsani andesha
qilmag‘ay. Balki har oyatning o‘z ma’nosidan o‘zgani andesha qilmoq vaovasadur.
Chunonchi, Haq subhonaning sifotlari oyatini o‘qisa sifotlar asroridan andesha qilg‘ay,
Quddus va Jabbor va Aziz va Hakim, mundin o‘zga ma’nolarni. V aqtiki, «Xalaqas-samovoti
val arz»ni o‘qisa, ajoyib xilqatlarni va Xoliqning san’atini mulohaza qilg‘ay,
; kamoli va qudratini fahm qilg‘ay. Andog‘fahm qilg‘aykim, hamma mavjudotni Haq taolo
mavjud qilg‘uvchidir. Bu oyatni o‘qisaki:
«Inno xalaqnal-insona min-nutfatin amshojin, nabtilihi». Oyatning tafsiri: «haqiqatan odamni (er va xotinni) otalik va onalik suvlaridan aralash bo‘lgan nutfadan yaratdik». (Inson, 2). Bas, nutfaning ajoyiblarini andesha qilg‘aykim, bir ; sifatlik qatrai suvdan chandon
muxtalif nimarsalarni xalq qilmoq, chunonchi: go‘sht va po‘st va ustuxon va tomir va
mundan o‘zga ajoyiblar, chunonchi, eshitmak va shunga o‘xshash a’zolaridan qo‘l-
oyoq, bosh va ko‘z va zabon va mundan o‘zga ham. Bas, Qur’onning hamma ma’nolarini
sharh qilmoq qiyindur.
Bilgilki, Qur’onning ma’nolarini uch toifa fahm qilolmas. Avval ulki, tafsir
o‘qimagan va arabiy tildan xabari bo‘lmagan.
Ikkinchi ulki, gunohi kabirani ko‘p qilg‘oni sababidan va bid’atg‘a mukkasidan ketgan
jihatidan, bid’at va mas’iyat zulmati dilini tiyra (qora) qilgani uchun, Qur’onning
ma’nolarini fahm qilolmas.
Uchinchi ulki, zohiriy tilovatga mashg‘ul va mag‘rur bo‘lg‘ay, ma’nolarni mulohaza
qilmoqtsan tag‘ofildur. Bas, bu tariqa kishilar Kur’onning ma’nolarini fahm qilmoqdan
mahrumdirlar.
Beshinchi odob ulki, har oyatning ma’nosiga boqib, dilini ul sifat bilan orasta qilg‘ay.
Chunonchi: oyati xavfga yetsa, zoriy va tazarru’ (iltijo) qilg‘ay. Haq taoloning sifotlarini
tavozu’ va shikastalik birla o‘qug‘ay. Vaqtiki kofirlarning botil aqidasi borasidagi oyatga
yetsa, chunonchi: Haq taologa shirk (bir nechta xudo bor deb e’tiqod) qilmoq va farzandi
bor degan mushriklar haqidag‘i oyatlarga kelganda, past qilib, sharm va xijolat birla o‘qig‘ay.
Munga o‘xshash har oyatning ma’nosig‘a boqib, o‘zini ul sifot birla tutsa, oyatning
haqini ado qilg‘on bo‘lur.
Oltinchi odob ulki, Qur’onni ta’zim va ikrom birlan o‘qig‘onda andog‘ eshitgaykim, Haq
taolodin eshitgan bo‘lg‘ay. Buzruklardan biri ayturlar: «Qur’onni o‘qidim, halovat
topmadim. Rasuli akram s.a.v.dan eshitgan o‘qishni farz qildim, ziyodaroq lazzat topdim. Bas,
endi andog‘tilovat qilurmenkim, Haq subhonaxu va taolodan payvasta eshiturman, andog‘
lazzatni topibdurmenki, hargiz topmag‘an erdim».