FASL
Dil olami ajoyiblarining nihoyasizligi bayonida
Dilning sharofati ul jihatdindurki, hamma mavjudotdin ajibroqdur. To‘la
(ko‘pchilik) xalq dilning haqiqatidin g‘ofildurlar. Bas, dilning sharofati ikki
vajhdin: biri ilm jihatidin, yana biri qudrat sababidindur.
Ammo dilning sharofati ilm jihatidin ikki tabaqadur. Biri ulki, hamma xalq ani
bilurlar. Yana bir tabaqa po‘shida (yashirin)durki, har kishi bilmas. Bu tabaqa
Kimyoi saodat. Abu Homid G’azzoliy
www.ziyouz.com кутубхонаси
27
azizroqdur. Ammo ul tabaqakim zohiriydur, ani hamma xalq bilurlar.
Dilda andog‘ quvvat bordurkim, hamma ilmni va hamma hunarlarni bilur. Va hamma
kitoblar ma’nosini fahm qilur. Chunonchi: ilmi handasa va ilmi hisob va ilmi tib va
ilmi nujum, ilmi shariat va ilmi kasb. Bovujud ulkim, dilning bir qismi qismatni
qabul qilmas (mangu tirikdur). Muncha ilmlar anga sig‘ar. Balki xamma olamni dilga
nisbat qilmoq birla, daryodan qatra misolidur. Va har lahzada o‘zini fikri-harakati birla
taxtas-sarodan a’loyi ulliying‘a va mashriqdan mag‘ribga sayr qilur. Bovujud ulki,
olami xokda barqarordur. Va hamma yulduzlar va sayyoralarning andoza va miqdorini
bilur.
Baliqni hiyla birla daryo qa’ridin chiqarur. Va qushni havodin yerga keltirur. Sher va
filni, otni va mundin o‘zga hayvonot purzo‘rlarini o‘ziga bo‘ysindirur. Va har nimarsaiki,
olam ajoyiblaridindur, aning ilmi havosi panjgona (besh xil) yo‘l birla hosil aylar.
Va bundan ajibroq bukim, dilning ichi tarafidin olami malakut sori ravzana -
daricha, tuynuk ochiqdur. Andog‘kim, dilni tashqari tarafidin olami maxsusotga besh
darvoza kushoda, ya’ni ochiqdur. Olam maxsusoti deb olam jismlarini ayturlar. Olami
malakutiy deb ruhoniy olamni ayturlar. Olam xalqining ko‘pchiligi jismoniy olamni
bilurlar. Bu yuzaki va beasldur. Bu ilm ham muxtasardur.
Bas, dilning ich tarafidin olami malakutga ravzana ochiqdur demakka ikki dalil
bordur. Biri tush ko‘rmakdurkim, vaqtiki (odam) uyquga borsa, sezgilar yo‘li
bog‘lanur. Ul vaqtiki dilning ravzanasi ochiq bo‘lur, ya’ni dildan tashqariga
tuynuk ochilib, olami malakutiydin va Lavxul Mahfuzdin g‘ayb ishlarni ko‘rmakka
turar. To onchakim, keladurgon zamonda voqe’ bo‘ladurg‘on ishlarni ham bilar.
Ba’zisini ravshan mushohada qilur va ba’zisi tafsirg‘a hojati tushar. Va odamlar
gumon qilurlarkim, ilm hosil qilmoqg‘a uyqudin bedorlik avloroqdur deb, va
bilmaslarkim, bedorlikda g‘aybni bilg‘ali bo‘lmas, tushda bilg‘ali bo‘lur.
Tush ko‘rmakning haqiqatini bu kitobda tamom sharh qilmoq mumkin ermas.
Ammo bu miqdor bilg‘aysankim, dil misoli oynadur. Lavhul Mahfuzning misoli, yana
bir oynaga o‘xsharkim, aningda hamma mavjudotning surati yozilg‘andur. Bas, ikki
oynaga ro‘baro‘ qilsa, bir oynadagi surat yana bir oynaga tushganga o‘xshash,
Lavhul Mahfuzdagi mavjudotning surati oynai dilda jilvagar bo‘lg‘usidur. Bu martaba ul
vaqtda hosil bo‘lurkim, ul dil oynasi sof bo‘lub, moddiy dunyodan o‘zini forig‘ aylab,
olami malakutiyga munosabat paydo qilsa, bu vaqtda malakut olami ajoyiblaridan
mushohada aylar.
Va lekin inson sezgilari yo‘li uyqusida masduddur (ya’ni to‘silgandir), ammo ruh o‘z
joyida ogohlik birla turar. Bu vajhdindurki, tushida ko‘rgan nimarsani xayol vositasida
ko‘rar.
Ammo ravshan va oshkora ko‘rolmas. Vaqtiki vafot etsa, na xayol qolur va na havas.
Hamma nimarsalarni ravshan ko‘rgusidir. Chunonchi, Haq taolo kalomi majidida
xabar berur:
Fa kashafno anka g‘itaaka fa-basaruka al-yavma hadid. (Qof, 22).
Qattiq kunda (Qiyomatda) sizga to‘silgan olamni ko‘rsaturmiz. Bu xitobi shadidul itob
javobida gunohkorlar ayturlarkim:
Rabbano, absarno va sami’no farji’no na’mal-salihan. (Sajda, 12).
Tafsiri ulki, «Rabbimiz, bizlarni ibrat ko‘zi bilan ko‘radigan qilg‘il, va jon qulog‘i
bilan eshitib, yaxshi solih amallardan qilaylik, deb Alloh taologa iltijo qiladilar. Yana
aytadilarki, qiyomat kuning qo‘rqinchini ko‘rdik, sur sadosini eshitdik, sen
Kimyoi saodat. Abu Homid G’azzoliy
Dostları ilə paylaş: |