Microsoft Word mag. Secme -times new roman doc

s
s
GDR
IOI
+
=
Burada, 
2
1
s
- əvvəlki sorğu üzrə seçmənin dispersiyanı,
2
2
s
-təkrar sorğu üzrə seçmənin dispersiyasını göstərir.
Uyğunsuğluq əmsalının nəticələri aşağıdakı kimi şərh edilir: 
- onun qiymətinin 20-dən az olması cavabların dispersiyasının nisbətən aşagı 
səviyyədə olduğunu,
-20 ilə 50 arasında olması cavabların dispersiyasının nisbətən orta səviyyədə
olduğunu, 
-50 - dən çox olması cavabların dispersiyasının nisbətən yüksək səviyyədə 
olduğunu göstərir. 
Cavabların dispersiyası göstəriciləri (ümumi kənarlaşma və uyğunsuzluq 
əmsalları) tədqiqat suallarına verilən cavabların etibarlılıq və uyğunluq dərəcəsi
haqqında informasiya əldə etməyə imkan verir.
Cavablarda sistematik xətanın qiymətləndirilməsi məqsədilə təkrar sorğu 
əvvəlki seçmə planının reprezentativ altseçməsindən düzgün və həqiqi cavabların 

---

48 
əldə edilməsinə istiqamətlənir. Bu cür həqiqi cavabların əldə edilməsi üçün işə daha 
təcrübəli qeydiyyatçılar və nəzarətçilər cəlb edilir. 
Cavablarda sistematik xətanın qiymətləndirilməsi xalis kənarlaşmanın xüsusi 
çəkisi (NDR) yaxud, cavablar arasındakı orta xətanın hesablanması yolu ilə həyata 
keçirilir. Xalis kənarlaşmanın xüsusi çəkisi aşağıdakı düsturla hesablanır: 
(
)
∑
=
−
=
n
i
t
i
i
i
y
y
n
NDR
1
1
Burada, 
n
-təkrar sorğu üçün seçmənin həcmini, 
i
i
y
- əvvəlki sorğunun ge-
dişində əldə edilən cavabları, 
i
t
y
- təkrar sorğunun gedişində əldə edilən cavabları 
göstərir (12).
Bu göstərici tədqiqat suallarının dəqiqliyi haqqında informasiya əldə etməyə, 
həmçinin nəticədə sistematik xəta verən sualları aşkar etməyə imkan verir. Bu cür sis-
tematik xətaların mövcudluğunu məlumatların təhlilində və nəticələrin şərhində nə-
zərə almaq lazımdır. 
Sənədlərə əsaslanan yoxlamanın həyata keçirilməsinin nəzərdə tutan tədqiqat 
çərçivəsində xarici mənbələrdən əldə edilən məlumatlarla cavabların müqayisəsi 
həyata keçirilir. Belə tədqiqat xətanın bütün mənbələrinin təsiri nəticəsində cavab-
larda yaranan sistematik xətanın qiymətləndirilməsi məqsədilə həyata keçirilir.
Sənədlərə əsaslanan yoxlamanın həyata keçirilməsinin nəzərdə tutan tədqiqat 
üç növ planla təsvir edilir: 
-dolayı sənədlərə əsalanan yoxlama, 
-birbaşa sənədlərə əsaslanan yoxlama, 
-genişmiqyaslı sənədlərə əsaslanan yoxlama. 
Sənədlərə əsaslanan yoxlamanın həyata keçirilməsinin nəzərdə tutan tədqiqatın 
qeyd edilən üç növ planı tədqiqatın mühüm xarakteristikaları haqqında dəqiq məlu-
matları özündə əks etdirən mənbələrdən istifadə etməklə həyata keçirilir.
Cavablarda sistematik xəta (Response bias) tədqiqat sualları və sənədlər əsa-
sında yoxlamadan əldə edilən cavablar arasındakı orta fərq göstəricisinin köməyi ilə 
qiymətləndirilir. Bu göstərici düstur şəklində aşağıdakı kimi ifadə edilir: 

---

49 
(
)
∑
=
−
=
n
i
i
i
X
Y
n
RB
1
1
Burada, 
n
- sənədlər əsaslanan yoxlamanı nəzərdə tutan tədqiqat üçün seçmənin 
həcmini, 
i
Y
-seçməyə daxil edilən i saylı şəxslərin cavablarını, 
i
X
- sənədlərə əsas-
lanan yoxlama nəticəsində seçməyə daxil edilən i saylı şəxslərin cavablarını göstərir 
(3,4,12). 
Sənədlərə əsaslanan tədqiqat çərçivəsində əldə edilən cavabların sistematik 
xətası göstəricisi tədqiqat suallarının dəqiqliyi haqqında informasiya verir və yanlış 
qiymətləndirmələrin alınmasına gətirib çıxaran sualları aşkar edir. Bu göstəricilərdən 
həmçinin tədqiqat planının müxtəlif xarakteristikalarının (sorğu vərəqəsinin struktu-
ru, müşahidə dövrü, məlumatların toplanması qaydası və məhdudiyyətin müəyyənləş-
dirilməsi metodları) alternativ variantlarının qiymətləndirilməsi üçün də istifadə edilə 
bilər.
Beləliklə, qeyd edilənlərdən göründüyü kimi xətanın qiymətləndirilməsi məlu-
matların toplanması prosesinin bütün gedişində ortaya çıxır. Bu prosesin tərkib his-
səsi kimi xətanın dörd əsas mənbəyi - sorğu vərəqəsi, məlumatların toplanması meto-
du və qaydası, qeydiyyatçı və sorğu edilən şəxs - aşkar edilmişdir. Müəyyən tip xəta-
nın mövcudluğunun və onun kəmiyyətcə qiymətləndirilməsi əvvəlcədən planlaşdır-
manı və diqqətli araşdırmanı tələb edir. Onu da qeyd edək ki, seçmə tədqiqatının mə-
lumatlarının və onun nəticələrinin keyfiyyətinin yüksəldilməsi əhəmiyyətli dərəcədə 
bütün mərhələlərdə həyata keçirilən işlərin uzlaşdırılmasından asılıdır.