Microsoft Word mag. Secme -times new roman doc
Yüklə 0,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
16 §1.3. Statistik registr, onun beynəlxalq təcrübəsi və Azərbaycanda tətbiqi xüsusiyyətləri Statistika xidməti sahəsində statistik müşahidələrin aparılmasında registrlər mühüm rol oynayır. Beynəlxalq təcrübədə bu məsələnin həlli ilə bağlı coxsaylı örnəklər vardır. Belə ki, Avropa Birliyinə üzv ölkələrdə statistik müşahidələr ücün hazırlanmış registirlərin inteqrasiyası və keyfiyyətinin yüksəldilməsi üzrə xüsusi proqramların həyata kecirilməsinə başlanılmışdır. Bu məsələnin həlli ücün mütə- xəssislərdən ibarət işci qrupu yaradılmış, qrupun əsas vəzifəsi inzibati və statistk registirlərin inteqrasiyası üzrə qaydalar (kriteriyalar) hazırlamaqdan ibarətdir. Statistik registr sisteminin inkişafı ücün aşağıdakı əsas qaydalar nəzərdə tutulur: - registrin harmonizasiyası, - vahidlərin təyinatı, - əhatəlilik, - aktuallaşma, - vahidlərin demoqrafiyası (yaranması, ləğvi və s.), - registrin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması. İqtisadi inkişafa və iqtisadiyyatın strukturuna nəzarət ücün statistik məlu- matlar registri xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Registrlərin əhatəsi, həçmi və keyfiyyəti ölkədən asılı olaraq dəyişir. Statistik məlumatların istehsalı məsələsi registirlərin konkret standartlara cavab verməsini tələb edir. Registrin harmonizasiyası məlumatın təqdim edilməsinə məhdudiyyət qoymaq ücün şərait yaratmalı, hətta bəzi hallarda onların ixtisar edilməsini təmin etməlidir. Statistik məlumatları toplamaq və yekunlaşdırmaq ücün Avropa Birliyinə üzv ölkələr statistik vahidlər məcmusunda aşağıdakıları nəzərdə tutur: -istifadə olunan hər bir vahidin ümumi təyinatı olmalıdır və o, yeganə olmalıdır, - statistik vahidlər coxluğu Avropa Birliyinə üzv ölkələrin hər birində istifadə olunmalıdır. 17 Bütün müəssisələr və onların yerli strukturları registrə daxil edilməli və registrdən götürülmüş statistik məlumatlarda xətalara yol verilməməlidir. Registr vahidləri zəruri hallarda yaradılır, dəyişdirilir və ya ləğv edilərək registrdən çıxarılırlar. Zaman keçdikcə onların xarakteristikaları da dəyişir. Əgər va- hidlərin demoqrafiyası standart metodologiyaya uyğunlaşdırılmayıbsa, beynəlxalq müqayisələri həyata kecirmək olduqca çətin olacaq. Vahidlər və onlara aid xarakteristikalar da harmonizasiya edilməlıdır. Onlar seçmədə istifadə olunan stratların müqayisəliliyini, alt çoxluqların harmonizasiyasını (maraqlara görə, məsələn, dövlət müəssisələri), bəzi iqtisadi vahidlərin standartlaş- masını müəyyən edir. Registrin keyfiyyəti onun tərkibi və mövcud reallığa uyğunluğu ilə müəyyən olunur. Keyfiyyət aktuallaşmanın tezliyi və xarakterindən asılıdır, onu müəyyənləş- dirmək və qiymətləndirmək mümkündür. Keyfiyyəti təmin etmək ücün Avropa Birliyi üzrə registr yaratmaq deyil, milli registrləri harmonizə etmək daha məqsə- dəuyğun hesab edilir. Hər bir ölkə öz registrinin yaradılması və aktuallaşdırılması metodlarını sərbəst müəyyən edir. Bunun ücün keyfiyyət meyarlarının minimum norması müəyyən edilir və registrin istifadəsində aşkar olunan uyğunsuzluqlar müntəzəm olaraq nəzərdən keçirilir. Registrlərin aktuallaşçasının hansı müddətə və hansı əhatəliklə həyata keçirilməsi dəqiq müəyyənləşməlidir. Keyfiyyəti müəyyən edən dörd meyar mövcuddur. Bunlara aiddir: -birinci meyar registr “daxilolmalarının” müddəti və əhatəliliyinə aiddir. t ilində yaradılan vahidlərin 95%-nin t+1 ilində qeydiyyata düşməsini müəyyən- ləşdirmək olar, - ikinci meyar qeydiyyatların sayına (xüsusi çəkisinə) aiddir. Həqiqətdə eyni vahidin bir neçə dəfə qeydiyyatdan keçməsi müşahidə zamanı yol verilən xətalara səbəb olur, - üçüncü meyar “yalançı” fəal vahidlərin sayına (xüsusi çəkisinə) aiddir. İqtisadi fəallığın dayandırılmasına baxmayaraq, qegistrlərin aparılması zamanı sistematik natamam qeydiyyat qaçılmazdır və fəaliyyəti dayandırılmış vahidlər registrdə fəal vahid kimi qeyd olunur, 18 - dördüncü meyar vahidlərin iqtisadi fəaliyyət növlərinin və ölçülərinin təsnifləşməsi zamanı yol verilən xətalara aiddir. Bu xətalar müşahidələrin keyfiyyətli yerinə yetirilməsinə mənfi təsir göstərir. Müşahidələrin nəticələri təshih edilsədə, mütəxəsislərin müəyyənləşdirdiyi dəqiqliyi əldə etmək mümkün olmur. Beləliklə, ümumi məcmunu stratlara ayırmaq ücün istifadə olunan göstəriciləri müntəzəm olaraq aktuallaşdirmaq və onlara nəzarət etmək lazımdır. Müşahidənin nəticəsini qiymətləndirmək ücün registrə daxil edilmiş vahidlər üzrə ildə bir dəfə, qalan vahidlər üzrə ən azı dörd ildə bir dəfə aktual- laşmanın aparılması tövsiyyə olunur (10,13). Keyfiyyət meyarlarının norması keyfiyyətin qiymətləndirilməsində istifadə edilir. Milli registirlərin harmonizasiyası uzunmüddətli və tədrici bir prossesdir. Qəbul edilmiş normativ aklar bu harmonizasiyanın aparılması ücün əsas verir, hüquqi və statistik vahidlərin qeydiyyatı ücün norma müəyyən edir. Normativ aktlar milli registrlərin harmonizasiyası və keyfiyyət dinamikasını müəyyən edir ki, bu da statistik registrin məlumaları ilə inzibati registrin məlumatları arasında sıx əlaqə yaradır. Milli registrlərin işlənib hazırlanması və yeniləşməsində nəzərə alınmış xarakteristikaları müəyyən etmək ücün registrin funksiyası və təyinatını düzgün təhlil etmək lazımdır. Registr- müəssisələr statistikası sisteminin təməlidir, çünkü bu sistem ardıcıl və əsaslandırılmış məlumatlar çoxluğunun hər il müntəzəm toplanması ücün nəzərdə tutulmuşdur. Avropa Birliyində registrdən istifadənin beş əsas təyinatı mövcuddur. Bunlar aşağidakılardır: 1) statistik vahidlərin aşkar edilməsi və yaradılması, 2) müşahidələrin aparılması və əlaqələndirilməsi, 3) müəssisələrin demoqrafiyasının statistik məlumat mənbələri, 4) inzibati mənbələrin məlumatlarının cəlb edilməsi, 5) məlumatların yayılması vasitəsi. 19 Statistik vahidlər hüquqi şəxslərə və mövcud inzibati vahidlərə həmişə birbaşa uyğun olmur. İnzibati mənbələr bütövlükdə ölkədə hüquqi vahidlərin yaradılması və mövcudluğu haqqında məlumat verir. Bu hüquqi vahidlərin ünvanları sosial qanunların tətbiqinə görə məsuliyyət daşıyan inzibati hakimiyyət orqanlarına və sosial sığorta təşkilatlarına məlumdur. Avropa Birliyinə üzv ölkələrin işləyib hazırladıqları registrlər eyni zamanda hüquqi vahidlər, müəssisələr, yerli vahidlər, iqtisadi fəaliyyət vahidləri registridir. Registr müşahidələrin aparılması və nəticənin yoxlanması ücün istifadə olunan məlumatlardan ibarətdir. Müşahidə aparmaq ücün aşağıdakılar yerinə yetiril- məlidir: - illik siyahı hazırlanmalı və bu siyahı üzrə statistik müşahidələrin sorğu anketlərini paylamaq ücün ünvanların siyahısı tərtib edilməli, - səmərəli seçmə şəbəkəsi (müəssisələr çoxluğu) hazırlanmalı, - müəssisələrdən sorğu yolu ilə alınmış məlumatlar ekstrapolyasiya edilməli, - müxtəlif müşahidələrin nəticələri təhlil edilməli, - məlumatlar ekspertlər tərəfindən diqqətlə öyrənilməlidir. Registrdən düzgün istifadə sorğu zamanı kiçik müəssisələrin statistik yükünə nəzarət etmək imkanı verir, eyni vahidləri təkrar seçməyə düşmək zərurətindən qo- ruyur. Müəssisələr çoxluğunun strukturu və demoqrafiyası haqqında məlumatlara təlabat getdikcə artdığına görə registrin aparılmasında nəzərə alınmalıdr. Bucür məlumatların real mənbəyi aşağıdakılardır: - statistik vahidlərin dövlət registri ücün hüquqi vahidlərdən alınan məlumatlar, - statistik tədqiqatların həm hazirlıq, həm də həyata keçirilmə mərhələlərində əldə edilən məlumatlar, - inzibati registirlərin məlumatları. İqtisadiyyat üzrə məlumatlara təlabat durmadan artir ki, bu da müəssisədə statistik müşahidə yükünün artmasına gətirib çıxarır. Ona görə də inzibati registrlərdən istifadə etməyə zərurət yaranır. 20 Avropa Birliyinə üzv ölkələrdə statistik registirlərinin yaradılması və aparıl- ması ücün inzibati mənbələrdən getdikcə daha çox istifadə edilir. Bəzi ölkələr iki tip registirdə olan məlumatları birləşdirir, yəni bir neçə təyinatı olan registr yaradılır. Əgər ƏDV registri inzibati məlumatlar mənbəyidirsə (bəzi Statistika İnstitutlarının istifadə etdiyi), o halda digər vergi orqanlarına, sosial sığorta təşkilatlarına, ticarət palatalarına aid registrlərdən də istifadə etmək olar. Bu cür məlumatlar mübadiləsi prosesində inzibati və statistik registirlərin forma və məzmunu bir-birinə təsir göstərə bilər. Statistik registirlərin aparılması ayrıca əməliyyatlar kimi deyil, inzibati və statistik registrlərin hazirlanmasına yönəldilmiş əlaqələndirmə əməliyyatlarını nəzərdə tutur. Məsələn, bina və avadanlıqlara qoyulan investisiyalar haqqında məlu- matları toplamaq ücün yeni yaradılmış iqtisadi vahid haqqında məlumatlar dərhal registrin siyahısına daxil edilməlidir və ya iqtisadi vahidə dair hər bir dəyişiklik, məsələn, vahidin ünvanının istənilən dəyişikliyi olan kimi, o müvafiq vahidin sətrinə daxil edilməlidir və s. Statistik vahidin iqtisadi fəaliyyət növlərində müxtəlif dəyişikliklər haqqında məlumat onun əsas fəaliyyət növü kodunun modifikasiyasına gətirib çıxara bilər (13,15,27). Ölkədə statistika xidmətinin beynəlxalq standartlara uyğun təkmilləşdirilməsi bütün sivil ölkələrdə olduğu kimi Azərbaycandada seçmə müşahidəsinin həyata keçirilməsinin əsası kimi çıxış edən statistik registrin formalaşdırılması və onun statistik vahidlərin Dövlət registri ilə əlaqə sisteminin yaradılması prosesi gedir. Bu prosesin gedişatını başa düşmək ücün qed edilən sistemlərdə istifadə edilən bəzi anlayışların izahının verilməsi zəruridir. Statistik vahidlərin Dövlət registri - Azərbaycan Respublikasının ərazisində dövlət qeydiyyatından keçmiş təsərrüfat subyektlərinin identifikasiyasını (eyniləş- dirilməsini) və uçotunu təmin edən, sənədlərin sıralanmış məcmusundan və məlu- matlar texnologiyasından ibarət olan dövlət məlumat sistemidir. Statistik reyestr- statistik məqsədlər, yəni başda-başa və birdəfəlik müşa- hidələrin, seçmə müşahidələrin, konyuktur sorğuların, siyahıyaalmaların təşkili və 21 həyata keçirilməsi ücün istifadə edilən iqtisadi fəal statistik bahidlərin baş məc- musudur. Statistik reyestrin aktuallaşdırılması-reyestrin subyektləri haqqında məlu- matların dəqiq (aktual) vəziyyətdə saxlanması məqsədi ilə dəyişikliklərin reyestrə daxil edilməsi. Demoqrafik və qeyri-demoqrafik dəyişikliklər bazası-uçot vahidlərinin Döv- lət reyestri əsasında yaradilmış və təsərrüfat subyektlərində sonradan statistik reyestrə daxil edilməsi ücün baş verən bütün dəyişikliklərin umotunu təmin edən məlumat sistemidir. Statistik vahidlər- statistik uçota və müşahidəyə cəlb olunmalı vahidlərdir (təsərrüfat subyektləridir). Statistik vahidlərinin Dövlət registrinin tərkibində statistik vahidlərə Azərbaycan Respublikasının ərazisində yerləşən və mövcud qanun- vericiliyə uyğun olaraq dövlət qeydiyyatından keçmiş, təsərrüfat fəaliyyəti həyata keçirən subyektlər aid edilir. Təsərrüfat subyektləri- hüquüi şəxs statusuna malik olan, yaxud öz fəaliy- yətini hüquqi şəxs yaratmadan həyata keçirən (fiziki şəxslər) subyektlərdir. Statistik vahidlərin inzibati və təsnifat göstəricilərinin aktuallaşdırılması sta- tistik registrin Statistik vahidlərinin Dövlət registri ilə qarşılıqlı əlaqəsi əsasında hə- yata keçirilir. Statistik registrin inzibati və təsnifat göstəriciləri rəsmi mənbələrin məlu- matları əsasında aşağıdakı qaydada aktuallaşdırılır: -inzibati göstəricilərin aktuallaşdırılması təsərrüfat subyektlərinin qeydiyyatı, təkrar qeydiyyatı və fəaliyyətlərinin dayandırılması haqqında qeydiyyat məlumatları əsasında, nazirlik və idarəlararası məlumat mübadiləsinin müəyyən edilmiş qayda- larına və Azərbaycan Respublikasının qanunvericilik və normativ-hüquqi aktlarına uyğun olaraq, -təsnifat göstəricilərinin aktuallaşdırılması normativ-sorğu sənədlərinə əsa- sən. Təsərrüfat subyektinin fəallıq vəziyyəti onun statistik vahid kimi qeydiyyata alındığı zaman doldurulan və ildə bir dəfə statistik müşahidələr və digər inzibati 22 registirlərin məlumatlarında əmələ gələn fərqlər əsasında aktuallaşdırılan fəallıq göstəricisi ilə öarakterizə edilir. Cari dəyişikliklər Statistik vahidlərinin dövlət registrinə, demoqrafik və qeyri-demoqrafik dəyişiklliklər bazasına aşağıdakı kimi daxil edilir: - hər gün - yeni yaradılmış yəsərrüfat subyektlərinin qeydiyyatı, təkrar qeydiyyatı və ləğvlərinin qeydiyyatı haqqında məlumatlar əsasında, - rübdə bir dəfə - cari statistik hesabatlar əsasında, - ildə bir dəfə -illik hesabatların yekunları əsasında, - bir dəfə -təsərrüfat subyektlərinin siyahıyaalınması əsasında (əgər həyata keçirilərsə). Təsərrüfat subyektlərinin iqtisadi fəallıq vəziyyəti illik və cari statistik hesabatlar əsasında və həmçinin digər inzibati registrlərdən rübdə bir dəfə alınan məlumatlar əsasında müəyyənləşdirilir. Mövsümü müəssisələrin, idarə və təşkilatların fəallıq vəziyyəti illik statistik məlumatlar əsasında müəyyən edilir. Statistik vahidlər ücün aşağıdakı fəalliq vəziyyətləri müəyyənləşdirilmişdir: - vahid haqqında heç bir məlumat yoxdur, - vahid fəaldır, - vahid fəal deyil (“yatmış” vahid), - vahid ləğv olunma ərəfəsindədir, - yeni yaranmış vahid. Öz nizamnaməsinə (əsasnaməsinə) uyğun olaraq fəaliyyət göstərən və statistik hesabatlar təqdim edən müəssisə, təşkilat və idarələr “hesabat təqdim edən vahid” kimi qeyd edilir. Vahid haqqında heç bir məlumat yoxdur- haqqında 3 ildən çox müddətdə heç bir məlumat olmayan və statistik vahidlərin dövlət registrində göstərilən ünvanda tapılmayan statistik vahidlər ücün şamil edilir (2,13). Vahid faldır-statistik müşahidələr və inzibati registrlərin məlumatları əsasında fəaliyyət göstərən və ya bir aydan az müddətdə işləməyən statistik vahidlərə şamil edilir. 23 Vahid fəal deyil (“yatmış” vahid)- statistik hesabatlar və inzibati registrlərin məlumatları əsasında bir aydan çox, lakin üç ildən az müddətdə işləməyən statistik vahidlərə şamil edilir. Əgər statistik vahid cari ildə öz maliyyə, istehsal və ya digər fəaliyyəti haqqında hesabat təqdim etmirsə (işləyənlərin sayı haqqında məlumatdan başqa) və ya “0” göstərici ilə təqdim edirsə, “yatmış” hesab edilir və statistik registrin tərkibin- də cari ilin sonunadək müşahidə edilir. Vahid ləğv olnma ərəfəsindədir-ləğv olunma prosedurası başlanılan, lakin ləğv qeydiyyatı aparılmamış statistik vahidlərə, onların ləğvini qeydiyyata alan orqanların məlumatları əsasında şamil edilir. Əgər hüquqi şəxsin ləğv olunma prosedurası cari il ərzində başlanıbsa, onda bu statistik vahid il qurtaranadək statistik registirdə müşahidə edilir. Belə vahidlər sonrakı ilin statistik registrinə daxil edilmir. Lakin əgər ləğv olunacaq statistik vahid öz borc öhdəliklərinin ödənilməsi məqsədilə və ya başqa səbəblərdən iqtisadi fəaliy- yət gəstərirsə, onda onun sonrakı iqtisadi vəziyyəti sahə subregistrində müşahidə edilir. Yeni yaranmış vahid- yeni yaradılmış təsərrüfat subyektinə şamil edilir və qeydiyyat anından onun iqtisadi fəallığının müşahidəsinədək və ya dövlət statistika orqanlarına statistik hesabatkarın təqdim etdiyi anadək saxlanılır. Bu vaxt ərzində yeni yaradılmış statistik vahid statistik registirə daxil edilmir. Yeni yaradılmış vahidlərin sonrakı vəziyyətinin müəyyən edilməsi ücün yerli statis- tika orqanları ilə birlikdə müşahidələr aparılmalıdır. Yeni yaradılmış vahidlərin qey- diyyat anından 6 ay keçdikdən sonra dövlət statistika hesabatları təqdim edilərsə, yaxud digər inzibati registirlərdə (vergi, gömrük və s.) məlumat olarsa, bu vahidlərə “fəal vahid” statusu verilir və onlar statistik registrə daxil edilir. Əgər 6 ay müddətində yeni yaradılmış təsərrüfat subyekti ğz fəaliyyəti haqqında heç bir ünvana məlumat verməmişdirsə, onda bu statistik vahid “yatmış” vahid kimi müəyyənləşdirilir və üç il müddətində Statistik vahidlərin dövlət reyestri- nin (SVDR) tərkibində “yatmış” vahid kimi müşahidə edilir. Üç il keçdikdən sonra 24 bu vahid fəaliyyətə başlamazsa, onda o, “vahid haqqında heç bir məlumat yoxdur” statusu alır və sonralar statistik registrə daxil edilmir. Əgər əvvələr fəal olmuş vahid uzun müddət (bir ildən çox) fəaliyyət göstər- məzsə, onda onların siyahıları sahə şöbələri tərəfindən qeyri-fəal subyektlərin identi- fikasiyası kodları ilə birlikdə registrləri aparan bölməyə təqdim edilir. Bunun əsa- sında registrin məlumat bazasında bu subyektlər “yatmış” vahid kimi qeyd edilir, sonralar onların vəziyyəti SVDR-də müşahidə edilir və bu vəziyyət üç ilə qədər sax- lanılır. Əgər üç il keçdikdən sonra bu subyektlər fəaliyyətlərini bərpa etməzlərsə, onların fəallıq vəziyyəti “vahid haqqında heç bir məlumat yoxdur” kimi qeyd edilir. Fəaliyyətini bərpa etmiş subyektə yenidən “fəal” statusu qaytarılır. Sonralar bu subyekt statistik müşahidələrə cəlb edilir və təqdim edilən statistik hesabatlar əsasında o, “hesabat verən” statusu alır və statistik registrə daxil edilir. İqtisadi qeyri-fəal subyektlərin vəziyyəti digər inzibati orqanların məlumat- ları əsasında müşahidə edilir. Fəaliyyətlərini bərpa etmiş subyektlər aşkar edilərsə, subyektin hal-hazırda həyata keçirdiyi əsas fəaliyyət növünün müəyyənləşdirilməsi məqsədi ilə müşahidə edilir. Statistik göstəricilərin işlənməsi ücün istifadə edilən sahə subregistirləri statistik registrin məlumat bazası əsasında formalaşdırılmalıdır. Bununla bərabər sahə subregistirlərinin və sahə məlumat bazalarının strukturları və sətirlərin adları statistik registrin strukturuna və sətirlərin adlarına tam uyğun olmalıdır. Statistik registrin aktuallaşdırılması aktuallaşma üzrə təsdiq edilmiş tədbirlər planına uyğun olaraq həyata keçirilir. Tam və aktual məlumatın alınması statistika orqanlarının ən kiçik səviy- yəsindən başlayaraq bütün statistika xidmətləri tərəfindən təmin edilir və müxtəlif səviyyəli xidmətlər arasında funksiyaların bölüşdürülməsi ilə səciyyələnir. Hesablama texnikası ilə təmin edilmiş yerli statistika orqanları regional registrlərin yerli səviyyədə Dövlət Statistika Komitəsinin təsdiq etdiyi strukturda avtomatlaşdırılmış rejimdə aparılmasını və subyektlərin fəaliyyətlərində baş verən dəyişikliklər haqqında məlumatların mərkəzi səviyyəyə texniki daşıyıcılarda ötürül- məsini həyata keçirir. 25 Statistik vahidlərin fəallıq vəziyyətinin aktuallaşdırılmasına dair işlər sahə şöbələri ilə əlaqəli şəkildə aşağıdakı məlumatlar əsasında həyata keçirilir: - müəssisə, idarə və təşkilatların ilkin hesabatları, - təsərrüfat subyektlərinin seçmə müşahidələri, - təsərrüfat subyektlərinin siyahıyaalınması, - toplu statistik hesabatları yerli statistika orqanları tərəfindən təqdim edilən müəssisələrin siyahısı. Nəticədə mərkəzi registrin məlumat bazasına statistik vahidlərin cari vəziyyətlərinə uyğun olan fəallıq kodları daxil edilir. Bundan əlavə təsərrüfat subyektlərinin faktiki yerlərinin və cari fəallıq vəziy- yətlərinin dəqiqləşdirilməsi məqsədi ilə, registrlərin aparılması xidməti ölkənin digər inzibati orqanlarının registrləri ilə qarşılıqlı əlaqədə olur. Registri aparan şöbə statistik registrə daxil olunacaq vahidlərin (yeni yaran- mış, “yatmış”, fəaliyyətini bərpa etmiş) fəallıq vəziyyətinin müşahidəsini təşkil edir. Bu məqsədlə statistik vahidlərin müşahidə olunacaq məcmusu müəyyənləşdirilir, statistik vahidlərin fəallıq vəziyyətlərinin müşahidəsi məasədilə metodoloji vasitələr işlənib hazırlanır. Sahə şöbələri təssərüfat subyektlərinin cari ildə maliyyə-təsərrüfat fəaliy- yətləri haqqındakı hesabat məlumatlarını təhlil edir, növbəti hesabat ili ücün onların əsas fəaliyyət növlərini müəyyən edir və registrləri aparan bölməni statistik registrdə uyğun dəyişikliklərin aparılması məqsədilə xəbərdarlıq edirlər. Növbəti hesabat ili ücün statistik registrin vahid bazasının formalaşdırılması məlumat təminatı şöbələri öz sahə subregistrlərinin məlumatları ilə statistik registrin sahə bölmələrinin məlumatları arasında müqayisəli təhlil aparır. Statistik məlumatların illik işləmələrinin sonunda statistik məlumat şöbələri registrləri aparan şöbəyə hesabat təqdim edən vahidlərin məlumat bazasını ötürür. Bu zaman sıfır balansa malik olan statistik vahidlər bu bazaya daxil edilmir. Statistik registrlərdə olan məlumatlar və onların aparılması üçün istifadə edi- lən müvafiq proqram təminatı daimi saxlanılır. 26 Statistik registrin məlumat bazasından konkret müşahidənin həyata keçiril- məsi üçün obyekt siyahılarının formalaşdırılması üçün istifadə edilir. Statistik registrin məlumat bazasının cari il yanvarın 1-i vəziyyətinə olan yazıları əsasında rüblük və aykıq müşahidələr üçün obyekt siyahıları formalaşdırılır. İllik müşahidələr üçün obyekt siyahıları isə statistik registrin məlumat bazasının növbəti ilin yanvarın 1-i vəziyyətinə olan yazıları əsasında formalaşdırılır. Hesabat ilinin müvafiq dövrü üçün statistik registrin cari vəziyyətinin dəyişikliklər massivi ayrı-ayrı tədqiqatların nəticələrinin işlənməsində istifadə edilir. Bu, əsasən seçmə üsulu ilə həyata keçirilən müşahidələrə aiddir. Konket statistik müşahidələr üçün obyektlərin siyahıyalarının formalaşdırıl- ması və statistik registrin ərazi bölmələri əsasında məlumat-sorğu materiallarının hazırlanması, registrlərin formalaşdırılması və aparılmasına məsul olan və SVDR-nin və statistik registrin ərazi bölmələrinin məlumatlarını saxlayan xidmətkərin üzərinə düşür. Statistik registrin istifadəçilərinə statistik registrin bazasına yalnız baxış, konkret statistik və məlumat sorğu məsələlərinin həlli üçün müxtəlif siyahıların for- malaşdırılması rejimlərində girişə icazə verilməli və müvafiq giriş kodları qoyul- malıdır. Reqlamentləşdirilmlş və reqlamentləşdirilməyən sorğular əsasında məlu- matın alınması və məlumat fondlarına tam həcmdə daxil olma məsələlərinin həlli üçün istifadəçi statistik registrin məlumat bazasının saxlayıcısı ilə qarşılıqlı əlaqədə yaratmalıdır. Statistik registr statistik müşahidələrin həyata keçirilməsi üçün əsas baza hesab edilir və buna görə də statistik registrə daxil edilmiş təsərrüfat subyektləri haq- qında məlumatların kənar hüquqi və fiziki şəxslərə verilməsi yalnız müvafiq qanun- vericilik əsasında həyata keçirilə bilər. Yüklə 0,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|