Microsoft Word Маруза матн Тупрок-усимлик Zionet22

. 
Atrof muxitni eng avvalo tuproqlarni muhofaza qilish har bir 
insonning muqaddas burchidir. 
. 
SHO‘RLANGAN TUPROQLAR 
SHo‘rlangan Tuproqlar 
deb tarkibida qishloq xo‘jalik o‘simliklari uchun zararli 
miqdorda suda oson yeruvchi tuzlar saqlovchi tuproqlarga aytiladi. Tuproqning sho‘rlanishiga 
sabab bo‘luvchi suvda oson yeruvchi natriy xlor, natriy sulfat, natriy bi karbonat, natriy 
karbonat, kalsiy xlor, magniy sulfat, magniy xlor. 
Suvda yeriydigan minyeral moddalarning umumiy foizi 0,3 dan oshsa bunday 
tuproqlar sho‘rlangan tuproqlar deyiladi. Suvda oson yeruvchi tuzlar suda yeruvchanligi 
gipsga nisbatan yuqori bo‘lgan tuzlar kiritiladi. 
SHo‘rlangan tuproqlarga uch guruh tuproq 
toifalari kiritilgan: 
1) 
sho‘rxoklar, 2) sho‘rxokli tuproqlar va sho‘rtoblar kiradi. 
SHO‘RXOKLAR Tuproqning yuza qismi va uning profilida suvda oson yeruvchi tuzlar 
saqlaydigan tuproqlar sho‘rxoklar deyiladi.
SHo‘rlangan tuproqlar sho‘rxok va sho‘rxoksimon tuproqlar. 
Tuproq profilida 
suvda yeriydigan tuzlar yig‘ilib o‘simlik o‘sishiga zaharli ta’sir qiladigan sharoitni tug‘diradi. 
Agar tuproqning 0-30 sm qatlamida 0,6 % dan oshiq soda yoki 1,0 % xlorid va 2,0 % dan oshiq 
sulfat birikmalari to‘plangan bo‘lsa, 
sho‘rxoklar
deyiladi. Bu sharoitda galofitlardan tashqari 
boshqa o‘simliklar o‘smaydi va rivojlanmaydi. 
SHo‘rxok tuproqlar kesmasi 
Asa-ACsa-Csa 
yoki 
Asa-Csa 
tuzilishga ega. Agar tuzlar 
profilning yuzasida to‘plansa - 
sho‘rxoksimon
va pastki qatlamlarda yig‘ilsa - 
sho‘rxoklar
deyiladi. 
SHo‘rxok tuproqlarni K.D. Glinka, N.A. Dimo, V.A. Kovda, E.N. Ivanova, V.V. 
Egorov, N.G. Minashina, A.N. Sokolovskiy. O‘zbekistonda M.A. Pankov, A.M. Rasulov, 
O.K. Komilov kabi olimlar o‘rgangan. 
birlamchi
manbai tog‘ jinslarining emirilishidan hosil bo‘lgan birlamchi minyerallarning 
maydalanishi, parchalanib xlorid, sulfat, nitrat va silikat tuzlarini hosil qilishidan vujudga 
kelgan.
ikkinchi
manbai bo‘lib tektonik jarayonda tog‘ jinslari, ayniqsa, cho‘kindi shakllarining 
yer yuzasiga chiqib, landshaftlarni tuz bilan boyitishi hisoblanadi. Yer osti suvlariga o‘tib 
tuproqlarni sho‘rlantiradi. 
uchinchi
manbai bo‘lib, vulkonlar otilishi natijasida S1, SO
4
, SO
2
gazlari chiqaradi, tyermal va 
yer osti suvlari esa tuproq yuzasiga chiqib, suvda yeriydigan tuzlarni hosil qiladi.