Microsoft Word Materiallar Full Mənim gənclərə xüsusi
MÜASİR DÖVRİ-MƏTBUATDA İŞLƏDİLƏN NEOLOGİZMLƏR
Yüklə 10,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
- PROBLEMS OF IDIOM TRANSLATION Turan AGHAYEVA
- ETHICS IN TRANSLATION Zaur MIRZAZADE
- RİYAZİ MƏTNLƏRİN İNGİLİS DİLİNDƏN AZƏRBAYCANCAYA VƏ TƏRSİNƏ TƏRCÜMƏSİ PROBLEMLƏRİ
- İngilis dilindən Azərbaycancaya tərcümə
- Azərbaycan dilindən İngiliscəyə tərcümə
- Mechanical and Industrial Engineering
- COMPOSITIONAL SIMULATION OF VAPEX WITH VARIOUS SOLVENT COMBINATIONS Javid HUSEYNOV
|
MÜASİR DÖVRİ-MƏTBUATDA İŞLƏDİLƏN NEOLOGİZMLƏR VƏ ONLARIN TƏRCÜMƏDƏ VERİLMƏSİ TuranəHACIİBRAHİMXƏLILOVA BSU
turana0590@gmail.com Bakı/AZƏRBAYCAN
Müasir dövri mətbuatın dili tərcüməçilər tərəfindən böyük marağa səbəb olur. Qəzet üslubunun leksikasının böyük hissəsi ümumişlək söz və müxtəlif terminlərdən (elm, hərbi, incəsənət və idman sahəsinə aid) ibarətdir və onlar müvafiq kontekstdə publisistik çalar əldə edə bilirlər. Müasir dövri mətbuatda neologizmlərin işlədilməsi ölkəmizdə baş verən ictimai-siyasi dəyişiklərləri əks etdirən aktual priyomdur. Neologizmlər qəzet dilinə ifadəlilik verir, nominativ funksiya daşıyaraq onu daha dəyərli və maraqlı edir. Qəzet materialları yalnız məlumat mənbəyi kimi qəbul olunmur, həmçinin onlar neologizmlərin geniş yayılmasına imkan yaradır. Neologizmləri iki növə ayırmaq olar: yeni sözlər və “köhnə” sözlərin yeni mənaları. Hər iki növ tərcümə zamanı müəyyən çətinliklər törədir. Təbii ki, əgər tərcüməçi müəyyən fon biliklərinə malik deyilsə bunların tərcüməsi zamanı çətinliklərlə qarşılaşacaq, çünki belə söz və mənaları nəinki adi İngilis-Azərbaycan lüğətlərində, həm də bəzən ən yeni İngilis-izahlı lüğətlərdə tapmaq qeyri-mümkündür. Hər bir tərcüməçiyə məlumdur ki, yeni sözlərin lüğətlərə əlavə olunması onların yaranmasından bir neçə il sonra baş verir. Neologizmlər dildə, xüsusi ilə publisistika, elm və texnika sahəsində o qədər yüksək sürətlə əmələ gəlirlər ki, “hər hansı bir lüğətə onları nəinki dərhal əlavə etmək olmaz, həm də bu qeyri- mümkün bir prosesdir”. Bu səbəbdən ingilis lüğətçiləri bir çox neologizmləri “okkazional”, yəni təsadüfi işlədilən neologizm adlandırırlar. Neologizm kimi işlədilən söz slenq sahəsindən yeni bir söz olursa “okkazionalliq” elementi daha çox özünü göstərir, çünki dildə slenqin tərkibi çox tez-tez dəyişir. “Okkazionalizm” termini altında konkret kontekst üçün vacib olan mənaları ifadə etmək üçün bu kontekstin təsiri altında yaranan dil hadisələri nəzərdə tutulur. Dilçilikdə okkazional sözlərin müxtəlif adları mövcuddur, lakin bu məsələni tədqiq edən müəlliflərin bir çoxu (İ. Q. Deqtyar, B. V. Krivenko, V.V. Lopatin) okkazionalizmlərin aşağıdakı səciyyəvi xüsusiyyətlərini qeyd edirlər: bir qayda olaraq, okkazional sözlər bir dəfə istifadə olunmaq üçün yaradılır və hal-hazırda verilən kontekstdə movcuddurlar; II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 523
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan ümumişlək sözlərlə müqayisədə okkazionalizmlər daha böyük məna və emosional yüklənməyə malik olurlar; okkazional sözlər bir çox hallarda dilin normalarına uyğun olmurlar. Başqa sözlərlə desək, okkazional sözlər ifadə vasitələri kimi yaranır və əmələ gəldiyi kontekstin ayrılmaz hissəsi kimi mövcud olurlar. Məsələn, The Sun qəzetinin yanvar buraxılışında çap olunan “One last Min-ogle” adlı məqaləsində istifadə olunan yeni yaradılmış “Min-ogle” sözü, şübhəsiz ki, okkazionalizmdir, çünki məqalədən, yəni konteksdən kənarda başa düşmək olmaz ki, burada söhbət Kayli Minoqun (Kylie Minogue) sonuncu dünya turnesindən gedir. Min-ogle okkazionalizmi nəinki müğənninin soyadına oxşarlıq nəticəsində əmələ gəlib, həmçinin məşhur xanımın öz cazibədarlığı ilə əks cinsi cəlb etdiyini xüsusilə qeyd etmək məqsədi ilə işlədilib, çünki “to ogle” feli “vurğun baxışlarla baxmaq” mənasını ifadə edir. Beləliklə, okkazionalizmlər danışanın və ya yazanın dilində müəyyən nitq şəraitində meydana çıxır, müəyyən mətndə söz ustası tərəfindən yaradılır və dildə geniş yayılmır. Neologizmlər isə yeni əşyanı və ya anlayışı ifadə etmək üçün əmələ gəlir və dilin leksik sisteminə daxil olur. Neologizm və okkazionalizm zərurət qarşısında yaranmış yeni sözlərdir, lakin biri dil faktlarına (neologizm), digəri isə nitq faktlarına(okkazional və ya potensial söz) aiddir. Yeni sözün əmələ gəlməsinin səciyyəvi xüsusiyyətlərinə sosial tələbat, yaranma vaxtı (zaman meyarı), yaradıcın mövcudluğu, kontekstə bağlılığı, kommunikativ dəyər və müəyyən dil modelinin mövcudluğu aiddir. Bütün bunları nəzərə aldığımız zaman belə bir sual yaranır: tərcüməçi neologizmlərə rast gələndə nə etməlidir? Hər şeydən əvvəl o, neologizmin işlədildiyi kontekstə əsaslanaraq və onun strukturunu təhlil edərək neologizmin mənasını düzgün müəyyənləşdirməlidir. Digər hallarda neologizmin quruluşunun təhlili tərcüməçiyə kömək edə bilər.
Turan AGHAYEVA QafqazUniversity turanagayeva@gmail.com Baki/AZERBAIJAN
An idiom is an expression which is a fixed unit and whose meaning can be get from all the words it contains. Therefore, idioms cause some problems for both foreign learners of English and translators. Translators have a two- fold responsibility laid on their shoulders while translating them. Here are the main problems encountered by translators through the process of idiom translation: First of all, translators should take into account that in order to render an idiom correctly, some cultural background is required and idioms are never translated word for word which causes some difficulties. But translators can sometimes use the literal meaning of the given idiom, at least, to guess the meaning, if it doesn’t make sense, then overall search for the meaning of the idiom is necessary, moreover the context itself can also give the meaning. Another problematic issue is when an expression has two meanings, one of which is literal, and the other is idiomatic. This is often found in idioms where body parts are involved. Consider the following examples:
rejection, defeat, or disappointment) After finding the meaning of the idiom, the translator encounters other difficulties while rendering it to TL. Such difficulties include finding the most appropriate strategy for translating idioms. Three different strategies are suggested to help the translator. It is worth noting that the first two strategies are considered more effective than the third one. 1. Total Equivalence (Form + Meaning)This kind of matching can only be used in certain occasions, for instance, when both SL language and TL belong to the same language family. In this strategy the translator find the equivalent of the given idiom which must be alike both in terms of the meaning and its lexical units .As many idiomatic expressions are culture- bound, a great majority of them, in all languages, have cultural associations which make them peculiar. For example: To
2.Partial Equivalence (Similarity in meaning not in form) This strategy is about translating an SL idiomatic expression into its equivalent TL idiom which conveys the same meaning, but has a different form. In this respect, it is advised that the translator owns a good cultural background of the idiomatic expressions he may be faced with, because it can help him to guess the meaning of the idiom and find similar one in TL. Examples: you scratch my back and I will scratch yours-Ələliyuyarəldəüzü; It is no use crying over spilt milk– Keçənəgüzəştdeyərlər; as a last resort-darayaqda 3 Paraphrasing As the name itself indicates this strategy is about giving a brief explanation of the meaning behind the idiomatic expression. This is used when the translator fails to apply the first 2 strategies, that is, he has no other option but paraphrase. It is to be noted that this strategy is best applied to such idioms which are less culture- specific than others. Otherwise, the cultural flavor will be lost.(right away-dərhal etc.) II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 524
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan In conclusion, as we know, translation is a complicated process by itself, idioms are one of the main factors making this process even harder. When dealing with idioms, two interrelated issues are detected on the part of the translator: on one hand, his ability to recognize and interpret an idiom correctly and on the other hand his success in searching for the most suitable rendition of an idiom into TL. Since idioms are culture-specific, this matter needs further care and awareness. In order to get a good translation, the translator should work hard, not only to avoid literalisms but also to attempt to provide his readers, with idiomatic translations in which intended meaning as well as, cultural flavor are preserved.
ETHICS IN TRANSLATION Zaur MIRZAZADE QafqazUniversity Zaur.Mirzoyev.94@mail.ru Baki/AZERBAIJAN
A professional translator or interpreter does not simply translate words from one language to another. His duty is to interpret and connect ideas from one culture to another. Nation, Language, and the Ethics of Translation enter the heart of this debate. Before starting my discussion about ethics in translation studies, the reason for me to touch on some previous and recent approaches and concepts is that, I assume they will facilitate our understanding of translation since they enlighten translation and herewith ethical understanding in translation. What is a translator to do? The translator’s special responsibility results from the fact that very often, the commissioner, the source-text author and the target-text receiver are not able to check whether the translation is compatible with the author’s intentions; they have to trust the translator. Interpreter translates oral language back and forth so that it can be understood by parties who speak different languages. General ethics principles: Ethics is one of the most significant matters which translation studies has been interested in recently. Ethical conflict concerns the revisers’ uncertainty as to how to assess what exactly is expected from them. In real-life translation revision, revisers very often get the same brief as the original translator. The general principles contained in the different codes of ethics require translators and interpreters to: · respect their clients’ right to privacy and confidentiality · disclose any real or perceived conflicts of interest · decline to undertake work beyond their competence or accreditation levels · relay information accurately and impartially between parties · maintain professional detachment and refrain from inappropriate self-promotion ·guard against misuse of inside information for personal gain. When does a translation become unethical? I admit that factors could also play a role in producing an unethical translation, but they can also serve an ethical translation work. Here are some of the situations when it becomes unethical. An unethical translation may emerge when the translator, misrepresented or misinterprets the source text has a biased, prejudiced or ideologically suspect version ; causes the source text to lose its value because of misinformation on purpose or by mistake; evokes scandals by aggravating ethnocentric thoughts or ideologies. What does the target language mean? I try to write a plan and I don't understand what target language is. Let’s describe a situation: a translator meets foreigner. He has to translate in his or her understanding language however not in other. Interpreter should translate side conversation: Do we know anything about side conversation? It means when an interpreter makes a translation and suddenly guest speaker changes the official theme to his personal talk. Now arises a question: does a translator have to translate his personal conversation? It depends on situations. We have to identify that situation because persons differ one-another. Each one has own culture. All are various countries. For instance when you help old man for taking his cudgel this is politeness in Europe but when you do the same thing in Japan this is called impoliteness. That is why I say we can not order that we have to or not. We have to decide at that situation.
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 525
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan RİYAZİ MƏTNLƏRİN İNGİLİS DİLİNDƏN AZƏRBAYCANCAYA VƏ TƏRSİNƏ TƏRCÜMƏSİ PROBLEMLƏRİ Yaqub ƏLIYEV, Natiq ADİLOV Qafqaz Universiteti yaliyev@qu.edu.az, nadilov@qu.edu.az Bakı/AZƏRBAYCAN
Tərcümə dedikdə müəyyən bir prosesin nəticəsi başa düşülməklə yanaşı eyni zamanda nəzərə alınmalıdır ki, tərcümənin özü də bir proses olaraq da diqqəti cəlb edir. Həmin prosesin nəticəsində məxəz dildə formaca yeni, lakin məzmunca tərcümə olunan dildəki mətnə uyğun yeni bir mətn ortaya çıxır. Tərcümə olunan dildə ortaya çıxan mətnin birinci mətn ilə müqayisədə yaxınlığı haqqında fərqli fərziyyələrin olması fonunda demək olar ki, əsasən yazılı tərcümədə bu 99%-ə, şifahi tərcümədə isə təxminən 70%-ə bərabər olur. Təbii ki, elmi mətnlərin tərcüməsində hər iki dildəki məzmunun demək olar ki, 100% olmasına diqqət etmək lazımdır. Bu qəbildən riyazi mətnlərin (kitabların) tərcüməsi üçün aidiyyatı terminlərin bilinməsi vacib məsələ olmaqla, terminlər arası fərqləndirici xüsusiyyətlərin və müvafiq sahə üzrə məlumatların öyrənilməsi qaçılmaz zərurətdir. Məşhur tərcümə nəzəriyyəçisi Piter Nyumark məqalələrinin birində yazır: “bədii mətnlər təxəyyül aləminə məxsus olduğu halda qeyri-bədii mətnlər faktlar aləminə məxsus olur”. Bu baxımdan riyazi, eləcə də digər texniki mətnlərin tərcüməsi prosesində tərcüməçi sadəcə məlumatın çatdırılması ilə kifayətlənməməli, lazımı bilik bazasının yaradılmasına xidmət etməlidir. Vurğulan məqsədə çatmaq üçün riyazi mətnlərin tərcüməsi icra edilərkən tərcüməçi aşağıdakılardan istifadə edə bilər: - tərcümə edilən mövzu ilə bağlı məlumatların hər iki dildə öyrənilməsi və qarşılaşdırılması zəruridir və bu məqsədlə ensiklopediyalar və elektron kitabxana vasitələri böyük ölçüdə nəzərə alınmalıdır; - terminoloji lüğətlərdən istifadə diqqət mərkəzində saxlanılmalıdır; - mövzu ilə bağlı mütəxəssislərlə fikir mübadiləsi və məlumat alış-verişi etmək lazımdır. İngilis dilindən Azərbaycancaya tərcümə Riyazi mətnlərin İngilis dilindən Azərbaycan dilinə tərcüməsində qarşıya çıxan əsas problem terminologiya seçimi və çatışmazlığıdır. Riyazi mətnlərdə cümlə quruluşlarında çeşid müxtəlifliyi digər növ mətnlərlə müqayisədə daha azdır və bu tərcüməçinin işini müəyyən qədər asanlaşdırır amma terminlərin tərcüməsi çox vaxt tərcüməçinin işini gecikdirir. Qəbul olunmuş termin əksikliyi tərcüməçini daha yaradıcı olmağa vadar edir. Örnək olaraq Azərbaycan dilinə tərcümə olunmuş ilk riyazi analiz kitabını [1] göstərə bilərik. Bu nadir tərcümə latın qrafikası ilə 1931-ci ildə nəşr olunmuşdur. Məlumdur ki, bu tarixdən qısa müddət sonra Azərbaycanda kiril əlifbası tətbiq olunmuşdur və əsər layiq olduğu diqqətdən kənar qalmışdır. Əsərdəki bəzi terminləri oxucunun müasir terminlərlə müqayisə etməsini istəyərdik (mötərizədə ingiliscə varinatları verilmişdir): polyar koordinatlar (polar coordinates) = qütbi koordinatlar, ellipsoidin tənliyi (equation of ellipsoid) = ellipsoidin muadələsi, xəyali ədəd (imaginary number) = mevhum ədəd, limit (limit) = qayə, funksiyanın törəməsi (derivative of function) = funksiyanın müştəkki, yüksək tərtib törəmələr (higher order derivatives) = tədrici müştəkkələr və s. Bu terminlərin müqayisəsini, indi də istifadə oluna bilmə imkanlarını və başqa mövzuları daha geniş məqalə üçün saxlayırıq.
Azərbaycanlı riyaziyatçı alimlər və tədqiqatçılar öz elmi nəticələrini dünya arenasına çıxarmaq üçün ingilis dilinə tərcümə etməlidirlər. Tərcümənin yüksək keyfiyyətdə olması mötəbər riyaziyyat jurnallarının nəşriyyatların əsas şərtlərindən biridir. Amma əldə olan çox sayda nümunə göstərir ki, bu tərcümələrdə əksər hallarda qramatik səhv olmasa da riyazi mətnə uyğun gəlməyən xətalar edilir. Biz burada müəlliflərin və tərcüməçilərin İnternetdə asanlıqla əldə edəcəyi bəzi kitab və broşuralar haqqında məlumatlar verəcəyik. Bu mənbəylərdə tərcümələrdə edilən tipik səhvlər, riyazi cümlə quruluşları, riyazi mətn stili və s. haqqında məlumat əldə edə bilərsiniz. Ümid edirik ki, bu qısa məqalə öz riyazi məqaləsini ingilis dilində yazmaq istəyən müəlliflərə və riyazi mətn tərcüməçilərinə faydalı olacaqdır. Adi lüğətlərin riyazi mətn tərcüməçisinə faydası azdır. Bunun üçün daha faydalı olan riyazi terminlər lüğətləridir. Bu cür lüğətlər çoxdur amma bu kitablar hansı termini cümlədə nə cür istifadə edə biləcəyimiz haqqında fikir vermir. Bunun üçün istifadə örnəkləri olan lüğətə ehtiyac var. Polşa riyaziyyatçısı Jerzy Trzeciakın hazırladığı və internetdə pulsuz endirilə bilən [2] kitabı məsləhət görülə bilər. Bu kitabın veb səhifə formasında variantı [3] axtarış aparmaq imkanı verdiyi üçün daha rahat istifadə oluna bilər. Həmçinin eyni müəllifin hazırladığı və ingiliscə riyazi tərcümələrdə yol verilən tipik səhvlərin sıralandığı [4] broşürası çox faydalı olacaqdır. Eyni müəllifin ingilis dilində riyazi məqalə yazanlar üçün praktiki məsləhətlər olan [5] kitabı da istifadə edilə bilər. Təcrübəli riyaziyyatçıların bu mövzudakı tövsiyə və fikirlərini öyrənmək üçün [6] və [7] kitablarına müraciət edilə bilər. Ədəbiyyat Grenvil V., Differensial və integral hesabı elementləri, 1-ci hissə, Azərnəşr, Bakı, 1931. II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 526
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan Jerzy Trzeciak, Mathematical English Usage, A Dictionary, Institute of Mathematics Polish Academy of Sciences, Warszawa, 2012. http://www.impan.pl/Dictionary Jerzy Trzeciak, Common English errors in mathematical papers, Publications Department of IMPAN: http://www.impan.pl/EN/PubHouse/errors.pdf Jerzy Trzeciak, Writing Mathematical Papers in English a practical guide, European Mathematical Society, 2005. Nicholas J. Higham, Handbook of writing for the mathematical sciences-SIAM Society for Industrial and Applied Mathematics, 1998. Norman E. Steenrod, Paul R. Halmos, Menahem M. Schiffer, Jean A. Dieudonne, How to write mathematics, American Mathematical Society, 1973.
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 527
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 18-19, April 2014, Baku, Azerbaijan PROCEEDINGS SECTION III ENGINEERING SCIENCES Chemical Engineering Computer Science and ICT Mechanical and Industrial Engineering II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 528
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 529
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 18-19, April 2014, Baku, Azerbaijan PROCEEDINGS SECTION III ENGINEERING SCIENCES CHEMICAL ENGINEERING II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 530
Qafqaz University 18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan COMPOSITIONAL SIMULATION OF VAPEX WITH VARIOUS SOLVENT COMBINATIONS Javid HUSEYNOV University of Alberta, Edmonton Canada jhuseyno@ualberta.ca
The viscosity of heavy oil is very high at reservoir condition and it cannot be recovered by primary production method. The VAPEX process may be good technique for recovery of high viscous heavy oil reservoir. Vapor extraction is a process of extracting heavy oil using solvents. Concept of VAPEX is similar to SAGD process, instead of injecting steam, using solvents on VAPEX process. Solvent injected through an upper horizontal well into a productive layer of the reservoir to reduce the viscosity of the heavy oil and diluted oil drains via gravity to horizontal production well. VAPEX process requires long horizontal well to achieve the economical rates. There are lots of experimental works, performed on VAPEX (Vapor Extraction) and lots of literature looks different aspects of VAPEX process. VAPEX process has introduced by Butler and Mokrys in 1989. Main advantages of VAPEX are: environmentally friendly recovery method and economical concerns. In SAGD process steam heated at certain temperature and injected to heavy oil reservoir to reduce to viscosity of heavy oil. The main economical advantage is in VAPEX process solvent does not need to be heated. In VAPEX process horizontal wells drilled. Injection well is located above the production well. Vaporized solvents are injected into the heavy oil reservoir through a horizontal injection well. Injected vaporized solvent dissolves in heavy oil until diluted oil breakthrough the horizontal well, which is located below injection well. Solvent vapor starts to form solvent chamber, at solvent-heavy oil interface solvent dissolves in heavy oil and dilutes it and due to gravity diluted heavy oil drain to the horizontal production. Figure 1 shows vertical-cross section of the reservoir. At A vaporized solvents are injected through injection wells and vertical solvent chamber is formed between injection and production well. Initially solvents dissolve in bitumen around the injection well and solvent vapor rises to form solvent (vapor) chamber. Diluted oil drains by gravity to the horizontal production well, placed below the injection well (B).
Yüklə 10,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|