Microsoft Word Materiallar Full Mənim gənclərə xüsusi

 

 

COMPUTER-ASSISTED TRANSLATION AND MACHINE TRANSLATION 

 

Nazrin JAMALLI 

QafqazUniversity 

[e-mail] 

Bakı/AZƏRBAYCAN 

 

History of the relationship between technology and translation is based on Cold War between. Soviet Union and United 

States of America. During war, there were a lot of documents that needed to be translated in 1950s.However, human were 

not able to make translation more than seven-nine pages for a day. In addition, it was very expensive business. Because of 

economic demanding, people tried to find cheaper ways for solution. It has resulted in involving of technology in translation 

field. 

These technology consists of two systems: Computer-assisted translation and Machine translation. It is important not to 

confuse two terms. They are used in different sectors. 

 

Computer-assisted translation is also called Computer-aided translation, shortly it is CAT which is reciprocate 

translation process between computer and man. Translators benefit from it to make translation process easy, work pleasantly 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

518 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

and faster. Computer-assisted translation operates with human intervention, uses tools. Assists to translate correctly and 

effectively. During this process computer plays station role for translators that accesses texts, tools, structures for example 

monolingual and bilingual dictionaries. CAT gives facilitates to the translator to create personal work. Additionally, it saves 

more time for workers. Nowadays these systems can not work in a high quality and need to be edited by human translators. 

 

Machine translation goals gaining all information, analyzes all structures of texts or sentences and translates main 

meaning. After all, there are no necessity of human proofreading. 

Machine translation is offered in a high price and has opportunity to translate well owing to different types of complex 

tools. Accurately designed translation system creates efficiency during procedure. There are a lot of MT systems for 

instance SPANAM is used for English-Spanish translation, SYSTRAN was released in USA for military aims for Russian-

English translation. In 1976 it has been approved by the European Community, now it is able to make translation among the 

English, Dutch, French, German, Greek, Spanish, Italian and Portuguese languages. Although system is in a high quality, it 

has mistakes too. Some errors change the meaning of concept. For example: ” comme l’a dit president George W. Bush ”. 

 

SYSTRAN translated it “ like said it the president George W. Bush “ 

SPANAM translated it “ as said it the president George W. Bush “. 

Human translated it “ as president George W. Bush put it “. 

Despite of advantages, human translation predominates a large percentage. In 1990s in Europe and USA, people 

preferred human translation, so it was 300 million pages, in contrast of  that, it was just 2.5 million pages via MT. However, 

it is one of the today’s issues that whether CAT or MT may occupy translation jobs and make it less considerable. In fact 

special types of translation such as literature, philosophy, some idioms, phrases that CAT and MT are helpless to translate 

and not powerful, absolute enough as human brain. Personally none of the translators would make the same mistakes for 

skills of reading and hearing words. However, these systems can make the same mistake. 

In conclusion translators should know and learn about all new technologies and apply without any fear for quality 

improvement. 

    

 

 

TRANSLATION OF OLD LANGUAGES WRITTEN IN PERSO-ARABIC SCRIPT 

 

Nusrat SHIKHBABAYEV 

QafqazUniversity 

[e-mail] 

Baki/AZERBAIJAN 

 

In order to develop a common method regarding how to render old languages written in Perso-Arabic script to English 

we decided to consider their translations. We consider that in choosing them as examples, researchers will be helped to see 

some difficulties and as well as problems related to the education and identity when rendering old languages. This will also 

assist in developing and learning some more ways or strategies to translate the old languages written in Perso-Arabic script 

acceptably. That's why we decided to raise and study this problematic issue and bring some clarification for further studies 

and illuminate the ways of the researchers intending to render old languages written in Perso-Arabic script. We believe that 

study and analysis of such translation difficulties and learning how misunderstanding or inaccuracies occur when rendering 

them, can be useful for every researcher who is interested in translation strategies of old languages written in Perso-Arabic 

script. 

Certainly, many problems are likely to occur when rendering old languages to English. This is especially true of those 

languages that are no longer currently in use and especially true of those that have been completely forgotten. Some aspects 

of translation, such as accuracy or the effort to preserve the originality of source language (SL) meaning when rendering 

into target language (TL), be it either old or modern language, has always been difficult and problematic. This is so 

regardless of which language you are rendering to or from accept that when old languages are in Perso-Arabic script, the 

magnitude of difficulty in rendering is significantly increased. In Perso-Arabic script, vowels are not written in most cases. 

This is a type of writing system that where each symbol always or usually stands for a consonant, leaving the reader to 

supply the appropriate vowel while reading. So, absence of vowel signs in Arabic, Persian and old Turkic languages, more 

precisely, writing them without vowel signs in the professional form of the language using just one vowel sign to suggest 

several vowel signs and make people guess which vowel sign belongs to which vowels amplify the problem. For example, 

the letter 'aleph' - ' أ ' with a sign above in Arabic, Persian and old Turkic is used for each 'a', 'e' , 'u', 'ü' vowels, but the letter 

'aleph' - ' إ ' with a sign below is used for 'i' or 'ə' (neutral) vowel. Certainly such confusions counting the weight of the old 

words in those languages creates extra burden both for a reader and a translator. 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

519 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

Considering that both Dresden and Berlin manuscripts of the book of Dede Korkut were written in Perso-Arabic script, 

for that reason translators are not able to preserve all correct vocalizing of the words while reading the original. Fortunately, 

the third copy of the manuscript stored in the VaticanMuseum was inserted with vowel signs and therefore it is much easier 

to understand.  Accordingly, due to complexity of vowel system in the phonetic system of Arabic, Persian and as well as old 

Turkic languages, some translators hold themselves free and do not pay closer attention to vocalizing the consonantal text 

and as a result, they make serious mistakes while rendering.  

 

 

ÇEX ATALAR SÖZLƏRİNİN AZƏRBAYCAN DİLİNƏ TƏRCÜMƏ PRİNSİPLƏRİ 

 

Pəri MİRƏLİYEVA 

BSU 

[e-mail] 

Bakı/AZƏRBAYCAN 

 

Tərcümə milli mədəniyyətlər  arasında əlaqələrin ən geniş yayılmış formalarından biridir. Azərbaycan və çex xalqları 

arasında mövcud  olan mədəni əlaqələrin öyrənilməsində  çex xalqına məxsus atalar sözlərinin  doğma dilimizə tərcüməsi  

əsas yer tutur.Atalar sözlərinin çex dilindən Azərbaycan dilinə  tərcüməsi zamanı qarşıya dilçilik baxımından bir sıra 

problemlər çıxır ki, bunların da olması təbii bir haldır. Bu problemləri aradan qaldırmaq və düzgün tərcüməyə nail olmaq 

üçün bir sıra müvafiq prinsiplər, üsul və vasitələr müəyyənləşdirilir ki, bunları da üç qrupa bölmək olar: 

  Tam qarşılığı mümkün olan tərcümələr; 

  Mətnə müvafiq sinonim və ya variantlardan istifadə yolu ilə yaranan tərcümələr; 

  Leksik-semantik və leksik-qrammatik oxşarlığı olmayan atalar sözlərinin tərcüməsi. 

Araşdırmalar zamanı müəyyən olunmuşdur ki, çex atalar sözlərinin Azərbaycan dilindəki qarşılıqlarını 

müəyyənləşdirərkən qarşılaşdırma, müqayisə  və struktur –semantik üsullara əsaslanmaq daha məqsədəuyğundur. Tərcümə 

zamanı dil vahidlərinin leksik, semantik və qrammatik cəhətdən  özünəməxsus fərdi xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması,  

onların düzgün müəyyənləşdirilməsi, seçilməsi, yerində  işlənməsi, orijinal və  tərcümə olunan dilin ruhunun saxlanması 

tərcüməçidən böyük ustalıq tələb edir. Məlum olduğu kimi dilin tarixi inkişafı nəticəsində yaranaraq mənaca da bölünməz 

olan atalar sözlərində   sözlərin sırasını dəyişdirməklə  ifadənin sintaksisi pozular, sözün təsir gücü azala bilər. Çünki bu cür 

tərkiblər milli dil və düşüncənin bir-birinə qarşılıqlı təsiri nəticəsində artıq qəlibləşmiş bir şəkil almışdır. Elə bu səbəbdən də 

atalar sözlərinin tərcüməsi zamanı əsas çətinlik orijinal dillə tərcümə dilinin tamamilə başqa dil qruplarına,  mədəniyyət və 

tarixi inkişafa məxsus olduğu vaxt qarşıya çıxır. Slavyan və türk dilləri arasında düşüncə,  mədəniyyət, dil quruluşu, tarixi 

şərait baxımından nəzərə çarpacaq dərəcədə  fərqlərin mövcudluğu  çex atalar sözlərinin Azərbaycan dilinə  tərcüməsi 

zamanı tərcüməçini bir sıra çətinliklərlə qarşı-qarşıya qoyur. Tərcümə zamanı bəzən tam olaraq ekvivalent tapılmır və ya 

orijinalın dilində aydın, anlaşılan, doğma və tamamilə  təbii görünən ifadələr tərcümə prosesində müvafiq assosasiyalar 

doğurmur. 

Çex atalar sözlərinin Azərbaycan dilinə  tərcüməsində  ekvivalent tərcümə üsulunu tətbiq etmədən keçinmək olmaz. 

Cünki bu elə bir üsuldur ki, burada dilin fəaliyyət göstərən normalarına riayət olunmaqla  müxtəlif məzmuna xələl 

gətirmədən yüksək səviyyədə  tərcümə aparılır. Tərcümə vahidi kimi elə atalar sözü seçilməlidir ki, onlar bütün hallarda 

orijinaldakı mənanı qrammatik, leksik və üslubi-qramamtik normalara əməl etməklə tam əks etdirə bilsin.Tədqiqat zamanı 

müəyyən edilmişdir ki,  çex və Azərbaycan dillərində məzmunca tamamilə uyğun olan  və ekvivalentlik kəsb edən atalar 

sözləri sayca çoxdur.Hər iki dilin atalar sözlərinin müqayisəsi əsasında söyləyə bilərik ki,  çex və Azərbaycan dillərindəki  

belə dil vahidlərinin müəyyən qismi tamamilə bir-birinə uyğun gəlir: 

   “Darovanému  koni na zuby nehleď  ”  Bəy verən atın dişinə baxmazlar. 

  “ Kdo se směje  naposled, ten se směje nejlépe” Sonda gülən yaxşı gülər. 

  “Bez  práce nejsou koláče”  İşləməyən dişləməz. 

  “ Opakování  je matka moudrosti ”  Təkrar biliyin anasıdır. 

  “ Oko za oko, zub na zub” Göz gözə, diş dişə. 

  “Ryby  smrdí  od hlavy” Balıq başdan iylənər. 

  “ V zdravém  těle zdravý duch.” Sağlam bədəndə sağlam ruh. 

  “Co můžeš udělat dnes, neodkládej na zítřek.” Bu günün işini sabaha qoyma 

   “Práce šlechtí člověka”  İş insanın cövhəridir. 

   “Mluviti stříbro, mlčeti zlato” Danışmaq gümüşdür, susmaq qızıl. 

Tədqiqat zamanı müəyyən olundu ki,  çex dilində verilmiş bir qrup atalar sözlərinin Azərbaycan dilinə  tərcüməsi 

zamanı mətnə müvafiq sinonim və ya variantlardan istifadə yolu ilə yaranan tərcümə, yəni məna tərcüməsinə də müraciət olunur.  

Tərcümənin bu qaydasında əsas meyar tərcümə olunan ifadənin konseptual mənasının,  siqnifikatik ideyanın saxlanmasıdır: 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

520 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

  Zabít dvé mouchy jednou ranou. (İki milçəyi bir zərbə ilə öldürmək )Bir güllə ilə iki dovşan vurmaq  

  To je počasí,  že by psa nevyhnal. (Yaxşı sahib pis havada itini çölə qovmaz) Yaxşı at özünə qamçı vurdurmaz. 

  Už kůži prodává , a vlk  je ještě  v lese. (Dəri artıq satılır,  ancaq canavar hələ  də meşədədir) Qurdu nə  qədər 

bəsləsən də gözü yenə də  meşədədir. 

  Udělali kozla zahradníkem. ( Keçini bağban qoyublar) Qurda qoyun tapşırmaq olmaz. 

  Dělat z komára velblouda.(Ağcaqanaddan dəvə düzəltmək) Qarışqanı fil etmək 

Tədqiqat zamanı çex dilində verilmiş lakin dilimizdə qarşılığı olmayan atalar özlərinə də rast gəlindi:  

  „Dneska rekord, zítra norma“  Bugün rekord, sabah norma 

  „ Dobrý oheň chce dobré dřevo“ Yaxşı ocaq yaxşı odun istəyir. 

  „Kdo si hraje nezlobí „ Oynayan adam əsəbləşməz. 

  „ Změna je život.” Dəyişiklik həyatdır.  

Tərcümə zamanı tam şəkildə qarşılıq tapmayan bu cür atalar sözlərin dillərin öyrənilməsində və tərcümə zamanı böyük 

çətinlik törətsələr də,  ifadə etdiyi məna baxımından dillərin zənginləşməsinə xidmət göstərə bilər. 

Tədqiqata yekun olaraq onu deyə bilərik ki,  atalar sözləri semantikasından, konteksdən asılı olaraq müxtəlif şəkildə, 

müxtəlif prinsiplər  əsasında tərcümə oluna bilər. Milli təfəkkürlə  sıx  əlaqədə olan bu cür ifadələr xalq dilinin canlılığını 

bütün gücü ilə özündə əks etdirir. 

 

 

 

GOOGLE AS A TRANSLATOR 

 

Polad POLADOV 

Qafqaz and WesternUniversities 

[e-mail] 

Baki/AZERBAIJAN 

 

We all know that Google the giant, search engine has not just tried itself in searching industry but books, voice search 

and so on. But in this thesis I would like to touch upon google as a translator. There are dozens of online translators on the 

net. They not only are useful to translate word but sentences as well, depending on the language. Google also decided to 

take part in this competition in the translation industry if just it can be called. This is the fact that Google couldn’t become 

successful in this sphere, and “very famous” for its wrong translations misinterpretations which most of the time lead to 

general misconceptions in the language. Even in some countries there are victims of google translator. For example in 

Turkey there is Restaurant called “Çay ocağı” in Turkish together with English version “Tea January”. Then another 

example “Dönər evi”translated like “Rounding House”.Businessmen trusting google as search engine also trusted it as 

translator so they decided to get it translated via google translator and stick it on the restaurant or some other facilities they 

own. 

Google is good when translating into English when target language is English and the language being translated from is 

one from EU member countries, such as Italy, Ireland, Poland, Germany, Sweden and so forth. Google translator is good at 

translating words even short sentences from these countries into English language as it has well been programmed in the 

listed languages. Now time to view Google translate, first of all I would like to pinpoint that Google translate is free 

multilingual statistical machine translation service provided by Google Inc. to translate written text from one language into 

another. Statistical machine translation was first introduced by Warren Weaver in 1949, later was  introduced in 1993.This 

statistical machine translation is based upon translations which are generated upon statistical models and it contrasts with 

machine translation and example-based machine translation. Statistical machine translators use the words which are often 

used so then translate Ocak as January but not center. Because in Turkish language Ocak in most cases used as a month, 

first month of calendar, so google automatically detects its usage in most circumstances and accepts it as the right choice. I 

think this is what made google translate fail. Because if one word is used in most places doesn’t mean that it is correct 

translation. Besides, being statistical machine translator it ignores most grammar rules. I think Google now doesn’t 

approach the issue seriously because company itself knows that the field itself is vague and wide and difficult. But it is 

possible that the company will tackle the problem in no time even making programs able to translate not only written way 

but oral as well. 

But my advice for translator students studying, amateur and pro translators is that they should be  more careful when 

getting their translations done. Google has the brand name so sometimes it is misunderstood, rational person using it relies 

on it and even using it while learning the languages which can later cause catastrophic results giving wrong translations 

person will learn wrong words and will use it in wrong places. So you are doing search or surfing, Google is the N1 you 

want to translate just keep distance 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

521 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

TƏBABƏTLƏ  BAĞLI  TƏRCÜMƏ 

 

Rauf QƏDİMLİ 

Qafqaz Universiteti 

[e-mail] 

Bakı/AZƏRBAYCAN 

 

Təbabət  elminin  kökləri  qədim dövrlərə  gedib çıxdığı kimi, təbabətlə bağlı tər-cümə  də uzun inkişaf  yolu keçmişdir. 

Bu  sahədə çalışan tərcuməçilər anatomiyanı,təbabəti dərindən bilməli, eyni zamanda həm məxəz, həm də hədəf dildə  tibbi  

terminologiyalara, yiyələnməlidirlər. Tibbi  terminologiyanı    digər sahələrin terminlərindən fərqləndirən  səciyyəvi cəhət 

ondan  ibarətdir  ki, tibb sahəsindəki  bu terminlər latın və yunan  mənşəli  sözlərdən ibarətdir. Burada  düzəltmə  sözlərin 

tərkibindəki  suffiks, prefiks və  infikslər də  latın  və  yunan  mənşəlidir. 

 

Latın və Yunan suffiks və prefikslərinə aid bir neçə nümunə: 

      Prefix  

 

        Suffix  

 

a- 

Huşsuzluq

-algia

Ağrı 

brady- 

Aşagı.zəif

-ectasia

Genişlənmə 

dys-  

Ağrılı, 

Qeyri-normal

-ectomy 

Kəsib götürmə 

hyper- 

Yuxarı 

Normal

-emia 

Qan 

hypo- 

Aşağı 

Normal

-it is 

Iltihab 

 

Örnək üçün “hypoglycemia” sözünü  tərkib hissələrinə ayıraq, hypo=aşağı normal, glyc=şəkər, və emia=qan; 

burdan biz başa düşürük ki,bu söz "qanda şəkər səviyyəsinin qənaətbəxş” olduğunu göstərir. 

Beləliklə də, tibbi  terminlərin  strukturuna  diqqətlə  baxdiqda  çox vaxt  onları asanlıqla  başa  düşmək olur. Lakin  

təbabət  sahəsində  hər gün aparılan  tədqiqatlar ,  yeni  yaranan  xəstəliklər  və  onların  tapılan  və  ya  axtarılan  əlacları  

yeni-yeni  terminlərin yaranmasına  səbəb olur. Tibb sahəsində  çalışan  tərcüməçilər  nəinki  tibbi  məsələlərin  

mahiyyətindən və   terminlərindən  baş  çıxarmalı, həm də  təbabətlə  bağlı  canlı  xalq  dilində  işlənən  söz  və ifadələri  də  

hər iki işçi dildə bilməlidilər. Xüsusilə  şifahi tərcümədə  müxtəlif  dillərdə  danışan  həkimlərin  suallarını  və  tapşırıqlarını  

xəstələrə  əksər hallarda  danışıq  dilinin  köməyilə  çatdırmaq lazım gəlir. Bu  prosesdə  dilmancdan  dil  sahə  üzrə  biliklə  

yanaşı, həm də  yüksək diqqət  tələb  olunur. Məhkəmə  sahəsində  olduğu kimi, burada  da  cüzi  bir  səhv insan  taleyini 

fərqli  şəkildə  həll  etmiş olur. Tibbi tərcümədə  dəqiqliklə  yanaşı, məxfilik  də  xüsusi  əhəmiyyət kəsb  edir. Belə ki, xəstə  

həkimdən  onun  sirrini saxlamağı    gözlədiyi  kimi, onların  arasında  ünsiyyət  yaradan  dilmanc  da  bu  məxfiliyi  

saxlamalıdır. 

Tibbi  tərcümədə    təkcə  müxtəlif  dillərdə  danışan  xəstə-həkim  ünsiyyətini  təşkil  etmək  yox,  həm də  ciddi  

xəstəliklər, onların  mənbələri,  müalicəsi  və  s. haqqında  ciddi  sənədləri,  elmi  əsərləri,  hesabat  və  məruzələri,  tibbi   

avadanlığın,  dərmanların  istifadə  qaydalarını,  xarakteristikasini  bilmək  tələb olunur.       

 

 

ВСЁ О ПЕРЕВОДЧИКОВ 

 

Севиндж Текелиева 

Университет Qafqaz 

[e-mail] 

Ашхабад/ТУРКМЕНИСТАН 

 

Переводчик-это человек который  знает минимально два  языка  и  переводит речь  письменно  или разговорно  с 

одного  языка  на  другой.Профессиональные  переводчики  посвещают  большую  часть  своей  жизьни  изучая  многие 

языки.Но  знать  язык  хорошо  это  не  значит  вы  достаточно  профессиональны.Одно  из  очень  важных  различиях 

между  переводчиками  это  различия  и  особенности  писменного  и  устного  перевода.Многие  люди  не  правильно 

представляют себе разницу между письменного и устного переводчика.Но на самом деле,это два очень разных по 

сути занятия.  

Письменный переводчик должен иметь хорошую способность в письме.Так как вы знаете быть писателем дано 

хе каждому человеку,нужно уметь выразительно использовать слова и фразы.Ещё одна из важних различей между 

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

522 

 Qafqaz University                         

          18-19 April 2014, Baku, Azerbaijan 

устной и письменной работы это то что письменный переводчик имеет достаточно времени для раздумывание и он 

может пользоваться словарями если ему потребуется,а также он свободен сделать перерыв в своём деле когда ему 

захочится.В этом суть письменной работы.Но  теперь посмотрим на картину с другой стороны,тоисть со стороны 

устного переводчика.Здесь у нас дело немного труднее,y него нет шансов воспользоваться словорями или какими-

либо  другими  материялами.Он  должен  одновременно  консентрироватса  на  обоих  языках.А  самое  трудное  это 

намёки и эмоции обоих сторон,особенно во время конфликтов переговоров.Как видемо они не оченьто и похожие 

занятие,достаточно большие различеые между письменного и устного перевода.Только знание иностранного языка 

в  хорошем  уровне  это  не  самое  главное  правило  переводчика,чтобы  сделать  хороший  перевод  нужно  хорошо 

анализировать  речь  и  правильно  понять  смысл.несомненно,чтоб  владеть  языком  профессионально  имеются 

наиболее основние критерии.В первую очередь у вас должна быть активная мотивация.Это самое главное оружие в 

любом деле.Если люди вокруг тебя не мотевируют тебя,тогда делай это сам.Если ты мотивирован и готов сделать 

свою работу в лучшем виде значет успех близок. Также есть несколько видов переводчиков в стати ихний работы,к 

примеру начнём теми которые изучают один иностранный язык.Они начинают говорить на нём как на родном.Ещё 

есть переводчики которые настраивают себя только на письменный перевод и большинство переводят письменную 

работу.Также  есть  переводчики  которые  учят  несколько  языков,и  я  могу  сказать  что  они  прилично  хорошо 

справляются  ими.Теперь  возникает  самый  главный  вопрос,они  достаточно  хороши  в  своём  деле?Ответ  на  этот 

вопрос  таков,хороший  переводчик  это  не  тот  человек  который  имеет  многочисленную  базу  слов  или  не  тот 

который  знает  хорошо  грамматику.И  это  не  тот  человек  у  которого  есть  прелестная  разговорная  речь.Это  важно 

знать слова и грамматику отлично,но на самом деле это не достаточно чтоб быть хорошим переводчиком. 

Хороший  переводчик-это  человек  который  знает  не только  всё  про  этот  язык,также  он  должен  знать  всё  про 

страну  используюшей  этот  язык.Знающие  и  уважающие  ихний  культуры,манеры,политики  и  чувство  юмора 

получит  больше  успеха.У  человека  должно  быть  хорошое  мировое  общественное  мнение,это  значит  хороший 

взгляд  на  жизнь.Так  как  сказал  Нельсон  Мандела:"Если  ты  будешь  говорить  с  человеком  на  языке  который  он 

понимает,это путь в его голову.Если ты будешь говорить с ним на его языке,то это путь к его сердцу."Перевести 

язык легко,но понять человека и поймать главную изюминку в его серце это настоящий успех.